Fréttir - Eyjafréttir - 20.07.2023, Blaðsíða 10

10 | | 20. júlí 2023
„Ég var uppi á Öxnadalsheiði
að moka snjó í skítaveðri þegar
birtust einhverjir toppar frá
Vegagerðinni og spurðu hvort ég
vildi fara til Eyja að vinna vegna
eldgossins. Þeir komu með mann
til að taka við vélinni sem ég var
á. Ég sagðist þurfa að fara heim
og tala við konuna áður en ég
gæti svarað þessu, það voru ekki
farsímarnir þá. Ég gat svarað
erindinu játandi og fór strax með
flugi til Vestmannaeyja,“ segir
Jón Hermannsson málarameistari.
Hann var 19 ára gamall þegar
hann fór til Eyja 1973.
Með Jóni fóru þeir Hrafn Ingva-
son ýtustjóri og Gylfi Ketilsson
viðgerðarmaður. Þeir komu í
byrjun mars. Það hafði snjóað og
veðrið var mjög stillt. „Ég sá úr
flugvélinni að Heimaey var öll
hvít nema þar sem hitinn var und-
ir. Þar var allt svart, þessu gleymi
ég aldrei,“ segir Jón.
Unnið var á átta tíma vöktum
allan sólarhringinn. Jón og Hrafn
skiptust á og voru til að byrja
með á gamalli víraýtu þar til að
þeir fengu kraftmeiri Caterpillar 6
jarðýtu. Þeir gistu fyrst neðarlega
í bænum en urðu að flýja þaðan
vegna gasmengunar og fengu inni
í húsi nálægt Landakirkju.
Fyrsta verkefnið var að ryðja
upp varnargörðum þar sem
hraunið sótti fram. Efnið sem þeir
notuðu var að mestu úr gígbarm-
inum sem skreið fram í kringum
20. febrúar og færði fjölda húsa í
kaf. Varnargarðarnir náðu alveg
frá Skansinum og upp að gígnum,
einnig meðfram ströndinni. Jón
kynntist Þorbirni Sigurgeirssyni
prófessor sem var frumkvöðull að
hraunkælingunni.
Gat kveikt í sígarettu
á ýtutönninni
„Það var gaman að vinna með
Þorbirni. Hann var alltaf eitt-
hvað að pæla og gera tilraunir,“
segir Jón. M.a. fékk Þorbjörn þá
hugmynd að leggja vatnslögn upp
á hraunjaðarinn þar sem ekki var
mikil hreyfing á hrauninu. „Hann
langaði að kæla yfirborðið og ýta
kólnaða efninu fram af brúninni
til að gera varnargarð. Svo mátti
kæla næsta lag og nota það líka.
Þetta var prófað. Ég var á vakt
einn morguninn þegar Þorbjörn
kom. Við fundum stað þar sem
gott var að koma vélinni upp
á hraunið. Þorbjörn kom inn í
ýtuna og við ókum að svæðinu
sem búið var að kæla. Mér leist
ekki alveg nógu vel á þetta þegar
ég sá að það kviknaði jafnóðum
í olíudropum sem láku úr ýtunni!
Við skófum kælda hraunlaginu
fram af brúninni. Það var í mesta
lagi um tvö fet (60 sentimetrar) og
þar undir var rauðglóandi hraun,”
segir Jón. Þeir sneru strax við. Jón
ýtti stundum við hrauninu með
horninu á ýtutönninni þegar það
nálgaðist varnargarðana. Hún varð
blá af hita. „Ég reykti á þessum
árum og það var ekkert mál að
kveikja í sígarettu á tönninni,“
segir Jón.
Talið er að allt að eitt þúsund
manns hafi verið á Heimaey til að
að bjarga innviðum og byggðinni
þegar flest var í gosinu. En hvern-
ig var stemmningin, var þetta eins
og að vera á vertíð?
„Ég þekki vertíðarstemmninguna
en þetta var mikið alvarlegra og
tók greinilega á marga,“ segir Jón.
Hann segir að eldfjallagasið hafi
vakið mestan ugg. Sjálfur varð
hann fyrir gaseitrun við vinnu
sína.
Við vinnu á versta gassvæðinu
„Ég varð máttfarinn og ég varð
tvisvar sinnum að stöðva ýtuna
og hætta vinnu, þar sem ég hélt
mér varla uppi, og dottaði þá um
stund,“ sagði Jón í viðtali við
dagblaðið Vísi 15. mars 1973.
Hann fékk mikinn höfuðverk,
varð óglatt og kastaði upp. Þó
var hann með gasgrímu. Annar
ýtustjóri hafði fengið gaseitrun
skömmu áður. Fram kemur í Vísi
að ýtustjórarnir hafi sennilega ver-
ið á versta gassvæðinu. Þeir unnu
austast í bænum og meðal annars
í dal sem kallaður var Dauðadalur
vegna mikils gass. Ýtustjórarnir
voru tiltölulega fljótir að ná sér
þegar þeir komust í hreint loft.
Jón starfaði í Eyjum í um þrjár
vikur.
„Ég hef aldrei séð eftir því að
hafa farið í þetta verkefni. Þetta
var spennandi og maður vildi
hjálpa til. Ég vona að varnar-
garðarnir hafi bjargað einhverju
og að við höfum komið að gagni.
Ekki vantaði að menn lögðu
mikið á sig. Þetta var stanslaus
vinna,“ segir hann. „Það er ekki
nokkur spurning að þetta er lang
eftirminnilegasti vinnustaður sem
ég hef unnið á um ævina.“
Goslokahátíðin frábrugðin
öðrum bæjarhátíðum
Jón kom ekki til Vestmannaeyja
í mörg ár eftir gosið en síðan
fór hann að fara þangað með
ferðamenn. Þá var hraunið ekki
orðið jafn mikið gróið og nú.
Hann sagði að töluvert af vinnu
hans hafi verið við varnargarða
nálægt þar sem Eldheimar eru.
Jón kom fyrst á goslokahátíð fyrir
fimm árum og var á nýliðinni
hátíð ásamt konu sinni, Ásdísi
Óskarsdóttur. Þau voru mjög
ánægð. „Mér finnst goslokahátíð-
in öðru vísi en aðrar bæjarhátíðir.
Eyjamenn eru áberandi opnari og
léttari en fólk almennt og taka vel
á móti okkur,” segir Jón.
Gaseitrun í Dauðadalnum
Jón Hermannsson vann að gerð varnargarða í gosinu
Eftirminnilegasti vinnustaður ævinnar
GUÐNI EINARSSON
gudnieinars@gmail.com
Jón Hermannsson var 19 ára þegar hann var sendur til Vestmannaeyja til að vinna á jarðýtu í mars 1973. Hann ýtti
upp varnargörðum og varð fyrir slæmri gaseitrun.