Fréttir - Eyjafréttir - 20.07.2023, Blaðsíða 16

16 | | 20. júlí 2023
Fjöldi sjálfboðaliða
Þá fjallaði Arnar um nokkur
verkefni Viðlagasjóðs og heildar-
tekjur og útgjöld á tímabilinu 1973
til 1977 þegar uppgjöri lauk og
Viðlagatrygging tók við nokkru
síðar. Fór hann nokkrum orðum
um fjölda sjálfboðaliða sumarið
og haustið 1973, en á fyrstu vikum
gossins komu til Eyja mörg hund-
ruð sjálfboðaliðar við að negla
plötur fyrir glugga á húsum, bjarga
búslóðum o.fl. Fjöldi sjálfboðaliða
sem unnu sumarið 1973, sumir í
nokkra daga aðrir í nokkrar vikur,
telur um 400 manns. En segja má
að um 250 af þeim hafi starfað
lengur en í nokkra daga. Stærsta
verkefni þeirra yfir sumarið og
fram á haust 1973 var við gjall-
hreinsun í kirkjugarðinum og gistu
margir þeirra í Barnaskólanum og
mötuneyti þeirra eins og annarra
starfsmanna Viðlagasjóðs var í
leikfimisal Gagnfræðaskólans.
Stjórnstöðvar Viðlagasjóðs,
bæjaryfirvalda, Símans, vísinda-
manna og mötuneyti starfsfólks
voru í Gagnfræðaskólanum frá
lokum mars til loka september
1973. Skólahúsið varð nokkrum
árum síðar Framhaldsskólinn í
Vestmannaeyjum. Viðlagasjóður
flutti þá aðstöðu sína að Skólavegi
6 og Vestmanneyjabær á sinn
fyrri stað á 2. hæð Kirkjuvegs 23
og stjórnstöð fyrir Ice-Can- og
Scot-Ice sæstrengina við útlönd
sem teknir voru á land í Eyjum
var fluttur á ný á símstöðina.
Saga Eyja í myndum
Að lokum var brugðið upp tæp-
lega 140 myndum sem sýna þróun
byggðar, atvinnulífs og mannlífs
í Eyjum með megináherslu á
tímabilið frá upphafi vélbátaaldar
1906 í Eyjum. Skipta má þessu
tímabili sem nær yfir tæplega 120
ár í tvennt. Annars vegar tæp 70
ár fram að eldgosinu á Heimaey
1973 og hins vegar 50 ár frá
1973. Margir aðilar komu að
myndavali sem tengjast atburðum
á hverju ári. Þessi kafli tók um 30
mínútur í sýningu og var eyjatón-
list leikin undir.
Tilefnið var ærið því frá 1973
eru komnar til sögunnar tvær
nýjar kynslóðir og þeir Eyjabúar
sem upplifðu á eigin skinni þenn-
an einn stærsta atburð Íslands-
sögunnar fyrir 50 árum eru margir
fallnir frá og aðrir 50 árum eldri.
Upphafið að hraunkælingunni
Páll sagði frá ferð upp á land með
Guðjóni Pedersen, almannavarna-
ráði með varðskipinu Ægi og ekki
dugði minna en forsetasvítan.
Lögðust þeir til svefns eftir að
hafa deilt með sér fjórum bjórum.
Lagt var af stað að kvöldi til. „Ég
vaknaði ekki fyrr en um hádegi
daginn eftir í Keflavík. Í millitíð-
inni hafði Ægir farið í björgunar-
leiðangur 100 mílur suður í höf
án þess að ég hefði hugmynd um
það,“ sagði Páll. „Fyrir stuttu hélt
ég smá erindi fyrir Sögufélagið
í Reykjavík og sagði frá þessari
siglingu. Á eftir kom til mín mað-
ur og sagði; ég var með í þessari
ferð og hef aldrei farið í erfiðari
ferð.“
Ekki var ævintýrum þeirra lokið
því um kvöldið var þeim skutlað
í land þar sem varðskipið Týr
eða Hvalur 4 beið þeirra. Ófært
var inn í Þorlákshöfn en varð-
skipsmenn dóu ekki ráðalausir.
„Skelltu tuðru í sjóinn, tóku okkur
um borð og mér var sagt að sitja á
ákveðnum stað. Þegar við kæmum
að skipinu átti ég að reisa mig
aðeins upp og stökkva þegar mér
var sagt að stökkva. Vitlaust veður
og við sáum ýmist undir botninn
á (Ægi) Tý eða niður á dekkið.
Guð hjálpi mér, hugsaði ég með
mér. Við komum að skipinu, Þeir
sögðu stökktu, ég stökk og þetta
gekk al veg ljómandi.,“ sagði Páll.
Fyrsta tilraun 6. febrúar
Páll sagði svo frá upphafi
hraunkælingarinnar sem Þorbjörn
Sigurgeirsson, jarðfræðingur var
aðalhvatamaður að. „Þann sjötta
febrúar fóru slökkviliðsmennirnir
okkar, vaskir menn niður á Skans-
inn og drógu fram slöngur og
sprautuðu á hraunlænu sem kom
að austan. Það var eins og við
manninn mælt að hraunið fór að
renna í hina áttina. Og það þurfti
ekki meira til að sannfæra okkur
alla sem hér voru.“
Þetta var upphafið af því afreki
sem hraunkælingin var og bjarg-
aði innsiglingu, höfninni og hluta
bæjarins.
Um kvöldið fór rafmagnið, ekki
var vitað af hverju og en Hávarður
Sigurðsson verkstjóri tók eftir
því þrýstingurinn í vatnstank-
inum hafði fallið. „Við fórum
út á Skans þar sem inntakið er.
Skrúfuðum fyrir vatnið, byrjuð-
um á nýrri leiðslunni og þegar
búið var að loka henni hækkaði
vatnsþrýstingurinn skyndilega,
gamla leiðslan virtist vera í lagi.
Í ljós kom að hraun hafði farið
yfir vatnsleiðslurnar báðar og
rafstrenginn. Gert var við raf-
strenginn um haustið og vatns-
leiðsluna í febrúar 1974.
Gasið og Flakkarinn
Stuttu eftir að gosið hefst verða
menn varir við gasútstreymi, m.a.
í kælivatnsholu Rafveitunnar.
Það er ekki fyrr en 13. febrúar
sem upplýst er um efnasamsetn-
ingu gassins sem átti eftir að
valda miklum vandræðum. „Það
vildi svo vel til að þetta kvöld
var þorrablót í Samkomuhúsinu
þar sem við gerðum grein fyrir
gasinu og hvað hættulegt það var.
Þarna bar vel í veiði því þarna
voru næstum allir sem unnu við
björgunarstörf í Eyjum.“
Það var svo 19. febrúar að menn
verða varir við að eitthvað er að
gerast í nýja eldfjallinu, sem var
á þeim tíma keilulaga eins og
Helgafell. Vestur hlíð þess skreið
fram um á annað hundrað metra
vegna þrýstings inni gígnum og
hliðin sem snýr að bænum lækk-
aði um 50 metra.
„Við þetta raskast norðurhliðin
og stór hluti hennar klofnar frá
og fellur niður í hraunstrauminn
sem rann undan fellinu og þarna
myndast Flakkarinn og hann
flýtur niður að innsiglingunni þar
sem hann stöðvaðist eftir næstum
Bíósalurinn í Kviku var nánast fullsetinn. Hentar einstaklega vel fyrir stærri fundi og ráðstefnur.
Horft yfir bæinn af hraunkantinum sumarið 1973.
Mynd Sigfús Guðmundsson.