Gripla - 2023, Page 46

44 GRIPLA
misræmi í hinni hefðbundnu túlkun. Vitanlega er rétt að Gestaþáttur
verður seint skilinn þannig að sælan felist í sjálfshóli. En það er engin
ástæða til að skilja orðið lof í sæluvísunum eingöngu sem sjálfslof. Í fyrri
vísunni er hugsunin frekar sú að sá sæli þurfi lof annarra (sér um getur /
lof og líknstafi). Í seinni vísunni er sagt, að því er ég held, að sá sæli geti
reitt sig á sitt eigið vit og sína eigin gildisdóma eða meðmæli (sjálfur um á /
lof og vit meðan lifir). Hér verður afar áhugaverð ósamhverfa í merkingu,
ósamhverfa sem á sér hliðstæðu í seinni pörtum sæluvísnanna, eins og
sýnt verður síðar. Fyrri partarnir eru ósamhverfir með tilliti til geranda
og þolanda. Í 8. vísu (Hinn er sæll / er sér um getur / lof og líknstafi) er átt
við lof og líknstafi sem hinn sæli hlýtur af hálfu annarra. Á nútímamáli
mætti ef til vill segja að sá sé sæll sem ávinni sér meðmæli og gott orð
annarra. Hann á formælendur. Þá er sá sæli þolandi lofsins en einhver
annar gerandi. Guðmundi hefur fundist þetta vera lokleysa vegna þess að
hann hélt, ásamt öðrum, að línur 8.4–6 (Ódælla er við það / er maður eiga
skal / annars brjóstum í) gengju í berhögg við þessa túlkun. Enda mætti
halda að þar væri því bætt við að erfiðara væri að ávinna sér gott orð eða
hrós annarra. En hvernig getur verið erfiðara að ávinna sér lof annarra en
að ávinna sér lof annarra? Það væri vissulega mikil lokleysa. Sú túlkun
Guðmundar á línum 8.4–6 á hins vegar ekki við rök að styðjast eins og
sýnt verður í kafla 4.
Hvað með seinni sæluvísuna? Hver er gerandi og hver þolandi í fyrri
hluta 9. vísu (Sá er sæll / er sjálfur um á / lof og vit meðan lifir)? Hér má sjá
að hinn sæli er orðinn gerandi lofs og vits því að hann á að geta reitt sig á
sína eigin skynsemi og sín eigin meðmæli meðan hann lifir. Þótt hann þurfi
vissulega að læra af öðrum felst sælan í því að geta fylgt eigin ráðum og
hlotið gott af. Guðmundur telur hins vegar að þolandi (og gerandi) lofsins
hljóti að vera hinn sæli sjálfur. En það þarf alls ekki svo að vera. Vísbending
um hið gagnstæða er í línu 9.4 (Því að ill ráð). Fyrri parturinn á að skýra
hvernig sá sæli verður sér úti um ráð sem ekki eru ill. Meiningin er því sú
að eigið lof og eigið vit færi hinum sæla góð ráð úr eigin brjósti. Mér þykir
nútímaorðið meðmæli ná frekar vel utan um þá margræðni sem ég vil eigna
orðinu lof í vísunum tveimur. Þolandi meðmælanna getur verið hvað sem
vera skal; athöfn, hugsun, önnur manneskja eða maður sjálfur. Tilgáta mín
er því sú að merkingarhlutverkin sem fylgja orðinu lof skiptist á í 8. og 9.
vísu: