Gripla - 2023, Blaðsíða 51

SÆ LA OG ÓHEIÐARLEIKI Í HÁVAMÁLUM 49
sterk hefð fyrir því að skýra orðasambandið eiga annars brjóstum í þannig að
það merki eiga undir öðrum. Hugmyndin er væntanlega sú að línur 8.4–6
þýði að erfiðara sé að vera öðrum háður um lof og líknstafi en að geta reitt
sig á sjálfan sig um slíkt. Þessi túlkun passar afar illa við það sem kemur
á undan, ef túlkun mín hingað til er rétt. Að þessu leyti er ég sammála
Guðmundi Finnbogasyni og David Evans. Ef lof og líknstafir eru mál-
gjörðir annarra sem lofa mig og dæma vel, þá er fullljóst að ég er alltaf
óhjákvæmilega öðrum háður með þessum hætti. Því passar orðið ódælla í
línu 8.4 illa inn í þessa algengu túlkun.
Þetta er þó alls ekki eina ástæðan til að hafna hinni hefðbundnu skýr-
ingu. Að vel athuguðu máli má sjá að orðasambandið eiga annars brjóstum í
er hvergi til nema í skýringunni. Þetta orðasamband er í raun ekki til staðar
í 8. vísu Hávamála og hef ég hvergi fundið dæmi um notkun þess, hvorki
fyrr né síðar, í rituðu máli (sjá t.d., Ritmálssafn Orðabókar Háskólans og
Dictionary of Old Norse Prose, ONP). Orðasambandið ratar reyndar inn
í ýmsar útgáfur Íslenskrar orðabókar og er þá merkt fornt/úrelt. Skýring
orðabókarinnar er þá einmitt sú sama og kemur venjulega fyrir í íslenskum
útgáfum af Hávamálum og engu er bætt við.
En hvernig get ég haldið því fram, þótt orðasambandið finnist ekki
annars staðar, að það sé ekki einu sinni í Hávamálum sjálfum? Stendur
ekki svart á hvítu að eitthvað sé þess eðlis að maður eiga skal [það] annars
brjóstum í? Reyndar ekki, því að sögnin eiga stendur hér með orðinu við en
að öðrum kosti væri örðugt að skilja hlutverk þess síðarnefnda í heildinni.
Það er algengt í fornmáli að sambandið eiga við sé slitið sundur og við sett
langt á undan sögninni. Í Njálu segir Gunnar á Hlíðarenda: „Við alla vildi
eg gott eiga“ (32. kafli). Hér vill Gunnar eiga gott við alla. Í Hávamálum er
erfitt að eiga við það (sem býr) í annars brjóstum. Það má umorða línurnar
á ýmsa vegu án þess að bæta við eða eyða orði:
(3) Það er ódælla er maður eiga skal við í annars brjóstum.
(4) Ódælla er það er maður skal eiga við annars brjóstum í.
Ef þetta er rétt kemur orðasambandið eiga annars brjóstum í hvergi fyrir
í Hávamálum. Það er hvergi um það rætt að maður eigi eitthvað í annars
brjósti, heldur að maður eigi við eitthvað í annars brjósti. Það er ekki hægt
að umorða setninguna, svo vel sé, ef við á ekki að vera hluti af eiga við. Eina