Gripla - 2023, Side 59

SÆ LA OG ÓHEIÐARLEIKI Í HÁVAMÁLUM 57
Á G R I P
Sæla og óheiðarleiki í Hávamálum: Túlkun og túlkunarsaga 8. og 9. vísu Gesta-
þáttar
Efnisorð: eddukvæði, siðfræði Hávamála, frumspeki og þekkingarfræði Hávamála,
túlkun og túlkunarsaga eddukvæða, dyggðasiðfræði, sérhyggja
Margir fræðimenn hafa talið að 8. og 9. vísa Hávamála, sem ég kalla sæluvísur, gefi
mikilvægar vísbendingar um siðaboðskap kvæðisins. Þó hefur túlkun og túlkunar-
sögu þeirra ekki verið nægilegur gaumur gefinn hingað til. Á yfirborðinu virðast
sæluvísurnar fremur auðskiljanlegar en oft hefur verið bent á að hefðbundin túlkun
þeirra sé afar mótsagnakennd. Í þessari grein nefni ég nokkur dæmi úr þessari
túlkunarsögu og færi rök gegn ýmsum óhefðbundnum túlkunum, sérstaklega úr
ranni Ivars Lindquist og Guðmundar Finnbogasonar. Ég set fram og færi ítarleg
rök fyrir nýrri túlkun. Sú túlkun veltur á kerfi hugtaka – greinarmuninum á athöfn
og ástandi annars vegar og geranda og þolanda hins vegar – sem varpar nýju ljósi
á rökgerð sæluvísnanna. Samkvæmt þessum skilningi segir 8. vísa að sá sé sæll
sem ávinnur sér meðmæli og gott orð annarra, þótt erfitt sé að breyta raunveru-
legum skoðunum þeirra. Seinni sæluvísa segir þá að sælan sé fólgin í því að geta
reitt sig á sín eigin meðmæli og skynsemi því að ráðgjöf annarra sé oft váleg. Að
endingu færi ég rök fyrir því að þessi túlkun gangi gegn þeirri algengu hugmynd
að Hávamál geymi dyggðasiðfræðilegan boðskap. Öllu líklegra er að kvæðið boði
einfalda sérhyggju sem beinir sjónum að möguleikum fólks til að öðlast sælu eða
gleði í hörðum heimi. Merking orðsins sæla eða sæll gefur enga ástæðu til að lesa
annað úr hinum upprunalega texta.
S U M M A R Y
Sæla and Insincerity in Hávamál: How to Interpret Stanzas 8 and 9 in Gesta-
þáttur
Keywords: Eddic poems, ethics in Hávamál, metaphysics and epistemology in
Hávamál, past interpretations of eddic poems, virtue ethics, ethical egoism
Many scholars have assumed that stanzas 8 and 9 in Hávamál, the so-called
sæluvísur, carry significant information about the poem’s ethical message. The
history of their interpretation has, however, not so far been afforded due attention.
On the surface the sæluvísur may appear quite easy to understand; nevertheless,
it has often been pointed out that conventional interpretations are riddled with
paradox. In this article I take a few illustrative examples from this history and
contest a few unconventional interpretations, especially those of Ivar Lindquist
and Guðmundur Finnbogason. I also put forward a new interpretation. This