Gripla - 2023, Qupperneq 282

280 GRIPLA
Hafa þá brotnað pör og lyklar úr lagi gengið. Þetta goð er sjaldan
brúkað í gleði. Flestir kveða níð og narrarí við dansinn, so sem:
Eg sá eina falda fokku,
so fallega hún spann.
Óþokkinn lyfti sér upp aftan.
Og soddan fleira.5
Mjög mikilsvert er að hér er tvisvar notað orðið goð um Háu-Þóru. Þetta
hefur verið skilið þannig að orðið geti merkt „brúða“ en mér eru ekki
kunnug nein dæmi um slíka orðnotkun.6 Ég þekki engin dæmi frá fyrri
öldum um að orðið goð merki nokkuð annað en heiðið goðmagn eða lík-
neski sem gert er af slíku goðmagni. Í Niðurraðan er þetta orð hvergi
notað annars staðar en um Háu-Þóru þótt þar sé lýst fleiri leikmunum og
kynjapersónum, til dæmis er orðið ekki notað um þingálpið eða hestinn
eða kerlinguna og dóttur hennar. Hér er því eðlilegt að taka heimildina
alvarlega og gera ráð fyrir að fyrir þeim sem samdi Niðurraðan á 18. öld
hafi Háa-Þóra verið heiðið goð.7 Það kemur líka vel heim við Skautaljóð
þar sem Háa-Þóra er nefnd í sömu andrá og Þór.
Önnur heimild frá 18. öld er leikjaritgerð Jóns frá Grunnavík en hann
virðist heldur ófróður um Háu-Þóruleik og er óviss hvort það sé sami
leikur og kerlingarleikur. Hann nefnir þó að „skrípildi“ komi við sögu.8
5 Jón Samsonarson 1964, bls. lxiii–lxiv. Gunnell (2007, bls. 289) ber þessa lýsingu saman við
leiki í öðrum löndum og nefnir meðal annars að algengt sé að karlmenn leiki kvenhlutverk.
6 Gunnell (1995, bls. 151) þýðir orðið með „idol / doll“ og hér hygg ég að fyrri kosturinn sé
betri. Sveinn Einarsson (1991, bls. 104) vekur réttilega athygli á orðinu „goð“. Hann er einn-
ig fyrri til en ég að hafa Þorgerði Hölgabrúði til samanburðar þegar hann fjallar um fald
Þóru (1991, bls. 106).
7 Annað dæmi um að heiðin goð komi við sögu í skemmtunum eru vítavísurnar sem hafðar
voru í brúðkaupsveislum á 17. og 18. öld. Þar er látið svo heita að sendiboði Óðins komi í
veisluna til að flytja gestum ávítur í bundnu máli (Ólafur Davíðsson 1894, bls. 51–75).
8 Jón Ólafsson ritar: „19. Hávu Þóru leikur. Ludus proceræ illius Thoræ. Huic addita sunt
skrípildi (monstra) ut in kerlingarleik, qvi fortè idem est ludus. [Háu-Þóru leikur. Í honum
er bætt við skrípildum (skrímslum) eins og í kerlingarleik, sem er líklega sami leikur]. ...
36. Kerlingarleikur, (Ludus vetulæ, potius qvàm anilis) cui addita est monstrosa persona
(skrímsli, vel skrípildi) idem esse videtur ac Hávu Þóru leikur, qvæ procera Thora admodum
est grandiloqva, statura procera etc. <Í þeim leik> er einhverjum gert að <leika> ófreskju
(skrímsli eða skrípildi). Þetta virðist vera sami leikur og Háu-Þóru leikur, en í honum er
Háa-Þóra hávaxin og háreist o.s.frv.]“ Sólveig Hrönn Hilmarsdóttir þýddi latínutexta,
sjá Jón Ólafsson úr Grunnavík 2023, bls. 8 og 14. Sjá einnig Jón Samsonarson 1964, bls.
clxxxvi.