Gripla - 2023, Blaðsíða 299
297RÆ NINGJARÍ MUR SÉ RA GUÐMUNDAR ERLENDSSONAR
Í greininni ætla ég að færa rök fyrir því að skáldið hafi fengið hug-
myndina að rímunum frá erlendum fréttaballöðum sem hann hefur komist
í kynni við, líklega á þriðja áratugi aldarinnar eða fyrr (eða úr íslenskri
þýðingu á fréttum af atburðunum). Séra Guðmundur hlýtur að hafa þekkt
þessa kvæðagrein því hann orti ballöður eða þýddi á íslensku úr dönsku
eða þýsku. Hann orti til dæmis kvæði um jarðskjálfta sem varð á Ítalíu
1627, kvæði um eyðingu Magdeborgar 1631 og kvæði um aftöku Karls I.
Englandskonungs 1649. Varla hefur verið minnst á þessi kvæði í íslenskri
bókmenntasögu enda voru þau lengst af ekki til prentuð.10 Í tveimur fræði-
greinum sem við Þorsteinn Helgason skrifuðum saman fjöllum við um
kvæðið af eyðingu Magdeborgar sem fréttaballöðu að erlendri fyrirmynd.11
Katelin Marit Parsons minnist í doktorsritgerð sinni á „nýja tegund“ kvæða
sem fara að birtast seint á þriðja áratugi sautjándu aldar og fjalla um sam-
tímaatburði. Hún telur þessi kvæði ekki tilheyra einni sérstakri kvæðagrein
en þau eigi það sameiginlegt að lýsa ódæðisverkum og náttúruhamförum
sem minna á evrópskar ballöður samtímans.12 Ég tel að þau þrjú kvæði séra
Guðmundar Erlendssonar sem liggja hér til grundvallar tilheyri öll kvæða-
greininni „fréttaballöður“ og að skáldið hafi verið undir áhrifum frá þeim
þegar hann orti Ræningjarímur. Tilgáta mín er sú að skáldið hafi vitandi
vits notað aðferðir og einkenni erlendra fréttaballaða í rímum sínum um
Tyrkjaránið; að kynni hans af kvæðagreininni hafi haft afgerandi áhrif á
form og innihald Ræningjarímna og úrvinnslu atburðanna í rímunum.
Ræningjarímur hafa verið prentaðar (sjá neðanmálsgrein 1 að ofan) og
kvæðið um eyðingu Magdeborgar einnig en hér verða kvæðin um jarð-
skjálftann á Ítalíu og aftöku Karls I. prentuð í fyrsta sinn í viðauka við
greinina.13
Víkinga rímur, Jónas Kristjánsson bjó til prentunar (Kaupmannahöfn: Hið íslenzka fræða-
félag, 1950) og Skotlands rímur. Icelandic Ballads on the Gowrie Conspiracy, W. A. Craigie bjó
til útgáfu (Oxford: At the Clarendon Press, 1908).
10 Magdeborgarvísur voru fyrst prentaðar árið 2019. Sjá nmgr. 13.
11 Þórunn Sigurðardóttir og Þorsteinn Helgason, „Hvaða sögum fór af eyðingu Magdeborgar
í Skagafirði?“ Nýtt Helgakver. Rit til heiðurs Helga Skúla Kjartanssyni sjötugum 1. febrúar 2019,
Guðmundur Jónsson et al. (Reykjavík: Sögufélag, 2019), 103−118; Þórunn Sigurðardóttir
og Þorsteinn Helgason, „Singing the News in Seventeenth-Century Iceland: The destruc-
tion of Magdeborg in 1631,“ Quærendo 50 (2020): 310−336.
12 Katelin Marit Parsons, „Songs for the end of the world: The Poetry of Guðmundur
Erlendsson of Fell in Sléttuhlíð,“ (Doktorsritgerð, Háskóli Íslands, 2020), 95.
13 Magdeborgarvísur eru prentaðar í: Þórunn Sigurðardóttir og Þorsteinn Helgason, „Hvaða
sögum fór af eyðingu Magdeborgar í Skagafirði?“, 112−118. Þær eru einnig prentaðar ásamt