Gripla - 2023, Síða 315

313RÆ NINGJARÍ MUR SÉ RA GUÐMUNDAR ERLENDSSONAR
Guðmundur hefði getað sett Tyrkjaránið í búning fréttaballöðu. Efnið var
tilvalið fyrir kvæðagreinina og hann hafði kynnst henni og sjálfur ort eða
snúið á íslensku fréttaballöðum af erlendum atburðum. Hann hefði einn-
ig getað ort huggunar- eða minningarkvæði af þessu tilefni eins og sum
önnur skáld gerðu.46 En rímnahefðin var sterk í landinu á þessum tíma
― fréttaballöður lítið þekktar ― og með því að yrkja rímur um óhæfuverk
sjóræningjanna hefur honum ef til vill fundist hann frekar ná til áheyrenda
sinna. Það að hann valdi rímnaformið sýnir einnig að hann lítur á frá-
sögnina ekki bara sem viðvörun og minningu um hræðilega atburði heldur
einnig sem spennandi afþreyingu og það gerir einnig sú aðferð sem hann
notaði, að nýta sér bókmenntaleg einkenni fréttaballaða í rímunum. Þá
má benda á að hvorar tveggja kvæðagreinarnar eru ætlaðar til flutnings ―
söngs eða kveðandi.
Niðurstöður
Náttúruhamfarir, stríð og aðrar hörmungar hafa alltaf átt sér stað og snert
mannleg samfélög og einstaklinga á ýmsa vegu. Viðbrögð við slíkum
atburðum og birtingarmyndir þeirra í bókmenntum eru jafnan háð menn-
ingarlegum þáttum og aðstæðum hverju sinni. Á fyrri hluta sautjándu
aldar kynntust skáld eins og séra Guðmundur Erlendsson í Felli bók-
menntagreinum sem vinsælar voru erlendis og fjölluðu um slíkt efni.
Skáldin tileinkuðu sér aðferðir og efnistök þessara bókmennta til að átta
sig á ógnvænlegum atburðum heima og erlendis, gefa þeim merkingu,
setja þá í stærra samhengi, samsama sig örlögum annarra eða aðskilja sig
frá þeim. Bókmenntagreinarnar sem hér um ræðir eru fréttaballöður.
Séra Guðmundur orti eða þýddi nokkrar slíkar sem fjalla um hamfarir
og hörmungar í Evrópu og hann notaði bókmenntaleg einkenni þeirra í
rímum sínum um Tyrkjaránið á Íslandi 1627. Áhrifa fréttaballaða gætir
vafalaust í íslenskum kveðskap síðari alda í meira mæli en hér hefur gefist
ráðrúm til að rannsaka.
46 Nokkur slík kvæði eru prentuð í Tyrkjaráninu á Íslandi 1627, 501 o.áfr. − Löngu síðar eða
árið 1665 orti séra Guðmundur erfiljóð um Benedikt Pálsson, sonarson Guðbrands biskups
Þorlákssonar, sem hafði lent í klóm sjóræningja á leið sinni heim frá Hamborg. Hann var
fluttur til Algeirsborgar og seldur í ánauð en keyptur heim að þremur árum liðnum. Um
þetta fjallar skáldið í erfiljóðinu en hluti af því var prentaður í Tyrkjaráninu á Íslandi 1627,
455−463.