Úrval - 01.10.1968, Síða 7

UM SIÐASKIPTIN
5
frá Erfurt til háskólans í Witten-
berg, þar sem regla hans réði yfir
kennslustóli við heimspekideildina,
og hélt hann fyrirlestra um rökvísi
og eðlisfræði Aristótelesar, auk þess
sem hann stundaði sjálfur nám í
guðfræði í Wittenberg og hóf feril
sinn sem kennari í þeirri grein. Hafði
hann þá notið stuðnings Jóhanns von
Staupitz, yfirmanns hinna saxnesku
Agústínusareinsetumunka. Slíkur
var frægðarferill Lúthers í stuttu
máli, og finnst hér ekkert, sem bend-
ir til þess, sem koma skal.
Lúther var efafull og leitandi sál.
Að svo miklu leyti sem skilningur
hans og nám náðu til, átti hjálpræð-
ið að vera fólgið í því, að skilning-
ur mannsins gæti feðmt hinar
kristnu trúarsetningar eins og ka-
þólskan hafði sett þær fram. En
hversu mjög sem hann einbeitti sér
að þessu marki, þá var það ofar
mætti hans. Hann gat aldrei losað
sig við syndar- og sektarvitund, sem
settist að honum og eyddi þeim friði,
sem hjálpræðinu ætti að fylgja eft-
ir. Skyndilega árið 1513, fjórum ár-
um áður en hann kemur fram í
sviðsljósið, fékk hann hina bylting-
arkenndu hugmynd úr Biblíunni
sjálfri, í Rómver j abréfinu 1:17:
„Hinn réttláti mun lifa fyrir trú“.
Þessi er grundvöllur Lúthers. Guð
er svo óendanlega mikill, að maður-
inn getur ekki streitzt við að skilja
hann og líkjast honum. Maðurinn
verður að fallast á almætti Guðs
og setja traust sitt á vilja Guðs til
að bjarga honum. Þetta er kenning,
sem þá var andhverf þeirri algengu
ltaþólsku kenningu um verkarétt-
lætingu, að maðurinn yrði að fram-
kvæma sér meðvitandi viljaathafn-
ir í góðgerðum og guðsþjónustu-
gjörðum til þess að frelsast, vera
talinn réttlátur. Að skoðun Lúthers
nægði trúin ein, traustið eitt. Með
öðrum orðum var einstaklingurinn
sjálfur sér lögmál, eingöngu bund-
inn af eigin samvizku. Til þess að
losna við hinar rómversku kenni-
setningar varð Lúther að losa ein-
staklinginn við allar kennisetning-
ar.
Reyndar var Lúther ekki sá fyrsti,
sem þetta sagði, hvorki í Þýzkalandi
né annars staðar. Og síðar varð
hann forviða að komast að raun
um, hversu marga fyrirrennara hann
hafði átt. í sjálfu sér var hér ekk-
ert nýtt á ferð. Hér var aðeins um
eina mynd kristinnar hugsunar að
ræða, eins og kemur fram hjá Ágúst-
ínusi kirkjuföður, sem leggur á-
herzlu á almætti Guðs og lítilmót-
leik mannsins. Og þá er skemmst
að minnast, að Lúther var Ágúst-
ínusareinsetumunkur. En þá má
spyrja, hvernig á því skuli standa,
að þessi leitandi munkur í klefa sín-
um, að lausn vandamála lífsins,
skuli á árunum 1517—20 verða sá
maðurinn ,sem hæst gnæfir í Þýzka-
landi.
Ástæðan er sú, að heiðarleiki
Lúthers og áköf löngun að tjá öðr-
um þau sannindi, sem hann hafði
fundið, komu honum til að opinbera
boðskap sinn á þeirri stundu, sem
þjóðfélagsástæður í Þýzkalandi
gerðu að verkum, að þessi hinn
nýi boðskapur setti allt í bál og
brand. Lúther, sem í klefa sínum
hafði barizt við sál sína til að taka
himnaríki með áhlaupi með vana-