Úrval - 01.10.1968, Side 8

6
ÚRVAL
aðferðum kaþólskunnar. hafði kom-
izt að raun um, að annað væri rétt-
ara, en leið kaþólskunnar leiddi
men.n afvega, og þá lá Þýzkaland
allt fyrir fótum hans.
Það má að sönnu segja, að Lúther
olli aðeins að hálfu siðskiptunum,
að öðru leyti stöfuðu þau af ástandi
þmðfélagsins í Þýzkalandi 1517. Á
miðöldum hafði Þýzkaland verið
auðugt land, ásamt Ítalíu. Og enda
þótt verzlunin væri nú að hverfa
í norðvestur- og vesturátt, voru
miðstéttirnar enn auðugar, þótt af-
leiðingar hinna miklu landafunda
Evrópumanna væru farnar að setja
sín spor og Þýzkaland væri á nið-
urleið í annars flokks stórveldi.
Miðstéttirnar höfðu þrátt fyrir allt
ekki bolmagn til þess að sameina
landið í eina heild. Lengst kom-
ast þær í því að efla furstana, hvern
í sínu ríki. En kirkjuhöfðingjarnir
héldu stórum lénum innan um
furstadæmin, sumum af beztu lönd-
um Þýzkalands, og þaðan runnu ár-
lega miklar tekjur til pafastólsins.
Og svo voru ríkisriddararnir, sem
eingöngu áttu sér keisarann fyrir
yfirmann og höfðu haft hlutverk
innan lénsskipulagsins forna sem
hermenn, en voru nú nánast neydd-
ir til að hafa framfæri sitt af rán-
um. Og enn voru svo hinar frjálsu
borgir, sem og játuðu keisarann sem
yfirvald, en stóðu markvisst gegn
furstunum.
Allt var á hvarfanda hveli og í
upplausn.
•Bændastéttin var mikið til
ánauðug, einkum í Norður-Þýzka-
landi, þar sem furstarnir voru vold-
ugir, en í Suður-Þýzkalandi var
órói mikill í bændum. Kom þar
iðulega til blóðugra átaka, og er
eftirtektarvert, að foringjar bænda
voru oft sveitaprestarnir. Þeir gátu
ekki gert sér neinar vonir um
frama, frekar en bóndinn, þar sem
öll æðri kirkjuleg embætti voru í
höndum aðals og fursta.
Þannig var þá ástandið 1517 mjög
alvarlegt. Menn voru haldnir sárri
frelsislöngun burt frá hinu gamla
lénsskipulagi. Þessi tilfinning tók
á sig trúarlega mynd. Meðal lærðra
manna tók frjálslyndur húman-
ismi Erasmusar Rotterdamusar og
Reuchlins sér bólfestu, hófsemi og
hugsanafrelsi, en kaupmenn og
bændur leituðu trúar, sem færði
einstaklinginn nær Guði og bryti
niður kirkjuveldið. Menn leituðu til
helagrar Önnu og annarra dýrlinga
til þess að öðlast greiðfærari leið
til himna.
Þessi frelsislöngun birtist einn-
ig í þjóðerniskennd, í ást til Þýzka-
lands. Oft var því haldið fram, að
Þýzkaland væri mergsogið af
grönnum sínum og af alþjóða-
bankakerfinu, sem þá var farið að
bóla á. Gyðingar voru hataðir og
oft illa leiknir, sumpart af því, að
þeir voru ofsóttir, þegar menn
vissu eigi fyrir víst, hver væri or-
sök eymdar og óánægju sinnar.
1517 leituðu Þjóðverjar að ein-
hverju því, sem gæti -verið ein-
ingartákn frelsis síns. Leitin stefndi
í tvær áttir, og var hvorug full-
nægjandi. Annars vegar var keis-
arinn, sem naut mikillar virðing-
ar og var hið eina, sem samein-
aði þjóðina. Ríkisriddararnir og
borgirnar litu á hann sem hinn