Úrval - 01.10.1968, Side 18

16
ÚRVAL
Hér mundi nú kunna að vera að
finna lykilinn að gerð kristinna
kirkna á Vesturlöndum á síðari öld-
um.
LEIÐIRNAR TIL RÓM
Á fjórðu öld eftir Krist varð
kristin trú opinber átrúnaður í By-
zanz. Og þessi nýi átrúnaður þarfn-
aðist nýrrar byggingarlistar.
Margir fræðimenn hafa þá skoð-
un að frumgerð kirkna sé frá Róm-
verjum komin, eða eftirlíking hinn-
ar svokölluðu rómversku basilíku.
Basilíka er langstrend, með beinum
hliðum og göflum, og gerð forn-
kirkna að innan er greinilega eldri
að uppruna.
Sumir halda a(ð hin byzanzka
kirkjubyggingalist sé ekki stæld,
heldur frumleg, og að hvolfþakið
sé aðaleinkenni hennar, en ekki sá
svipur, sem hún ber af basilíku. Satt
er það, að hvolfþökin eru aðalein-
kenni hennar, en þau eru engin nýj-
ung, Rómverjar hinir fornu kunnu
að gera hvolfþök. Til sannindamerk-
is má nefna Panþeon, sem byggt
var á annarri öld f.Kr. Byzanzkir
byggingameistarar hefðu líka getað
lært þetta af Indverjum, sbr. stu-
pasa.
Þetta kann allt satt að vera. En
hvað kom þá til að kristnir menn
skyldu velja það sem líkast var
hinni rómversku basilíku og Pan-
þeon?
GEIMTÁKN
Sumir fornfræðingar og sagn-
fræðingar hafa lengi viljað trúa því
að kirkjubyggingarlist kristinna
manna væri frá Gyðingum komin,
og væri musterið í Jerúsalem fyrir-
myndin. M.ö.o., ef trúa má apókryf-
isku ritunum, var fyrirmyndin „í-
mynd kirkju“, sn sú ímynd kann
að hafa átt upptök í endurminningu
um geimfar.
Varla er unnt að segja með sanni
að byzanzkar kirkjur séu eftirlík-
ingar af musteri Salómons. Það
musteri var eyðilagt á sjöttu öld
f.Kr., en endurreist á fyrstu öld
e.Kr. Engar myndir eru til af því.
En það vita menn að það var há-
reist og ekki ósvipað eldri guðshús-
um hebrezkum. Föníkar höfðu
svipað byggingarlag, og stældu Gyð-
ingar það.
Gott dæmi um byggingarlist Gyð-
inga má finna í grafhýsinu i Kyd-
ron, í grennd við Jerúsalem. En
dæmi um byggingarlist Föníka er
grafhýsið í Amritis. Það er furðu-
legt að sjá hve mjög hið fyrrtalda
líkist bandaríska geimfarinu Gem-
ini, en hið síðartalda líkist meira
sovézku geimflauginni Vostok.
Ekki ætti að vera ólíklegt að
basilíkur þær, sem byggðar voru á
annarri öld f.Kr. líktust musteri
Salómons. Þó að kristnir menn forð-
uðust að líkja eftir heiðingjum, tóku
þeir samt upp þessa gerð guðshúsa
vegna þess að hún var í fullu sam-
ræmi við trúartákn þeirra, þau sem
hér er um að ræða. Það mun ekki
hafa verið hending, að þeir gerðu
sér ný nöfn á einstökum hlutum
kirkna sinna sem alls ekki áttu upp-
tök hjá Rómverjum, heldur gefa
grun um að loftferðir (geimferðir)
hafi legið að baki, þó að ekki sé
svo komizt að orði, heldur heitir