Úrval - 01.05.1976, Síða 74

72
URVAL
er þó á sviði fæðu- og orkuöflunar.
Næstum allur tilbúinn áburður er nú
framleiddur með því að nota búnað,
þar sem platína gegnir miklu hlut-
verki, því að væri þessi málmur ekki
notaður, mundi framleiðslugetan
minnka stórlega með ófyrirsjáanleg-
um afleiðingum í sveltandi heimi.
Efnafræðingar uppgötvuðu fyrir
aldarfjóðungi að platína gæti einnig
komið að miklum notum í olíuiðnaði
og nú þykir það sjálfsagður hlutur að
þessi uppgötvun sé hagnýtt í hverri
einustu olíhreinsunarstöð.
Ný hreinsitækin í útblástursrörum
bifreiða vinna á mjög svipaðan hátt
og útbúnaðurinn í olíhreinsunar-
stöðvunum. í geymi úr ryðfríu stáli er
komið fyrir keramiklengjum, sem
hafa verið húðaðar með blöndu af
plarínu og palladíum, en þessi
efnasamsetning og búnaður breytir
baneitruðum kolsýringi og óbrunnu
kolvetni í meinlausa kolsýru og
varnsgufu. En enda þótt ekki sé
notað nema örlítið af platínu í hvert
hreinsitæki, mun þurfa um fjórtán
tonn í þær bifreiðar, sem seldar eru
árlega í Bandaríkjunum. Þetta er
ámóta magn og allur iðnaður Banda-
ríkjamanna notar nú. Er hægt að
fullnægja eftirspurninni?
Það eru litlar birgðir af platínu á
markaðnum og ársframleiðslan er
aðc;ns um 70 tonn, þar af koma tveir
þriðj r hlutar frá Suður-Afríku og um
einr. briðji frá Sovétríkjunum. Sem
betu fer er þessi dýri málmur
næst i óeyðanlegur og má því
endurvinna yfir 95% af platínu úr
gömlum og ónýtum tækjum og nota
aftur og aftur. Hagfræðingar telja að
fullnægja megi helmingnum af
væntanlegri eftirspurn með endur-
vinnslu, hinn helmingurinn muni
koma úr nýjum, auðugum námun í
Suður-Afríku og Sovétríkjunum.
Það sem eykur enn á eftirspurnina
eftir hvítagulli er stórkostleg, tækni-
leg nýjung, sem virðist vera á næsta
leiti — raforkustöðvar sem ganga
fyrir afli frá eldneytisgeymum.
Uppfinningin er ekki ný, því að árið
1807 komst breskur vísindamaður,
Sir Humphry Davy, að raun um að
platínuþynnur, sem komast í snert-
ingu við súrefni og vatnsefni, fram-
leiða hita án þess að brenna eða loga.
Þjátíu árum seinna varð mönnum
ljóst, að hægt var að framleiða raf-
straum með sömu tækni. Menn
gerðu sér þó ekki grein fyrir gildi
þessarar uppfinningar fyrr en slíkir
eldsneytisgeymar vom settir í banda-
rísku geimförin Gemini og Appollo
til raforkuframleiðslu. Áður hafði
þessi tækni ekki haft hagnýtt gildi
nema í sambandi við sérstaka gerð
sígarettukveikjara.
Vegna orkutapsins er nú hafíð
mikið kapphlaup um framleiðslu á
þessum geymum til almennra nota.
Einn er þegar kominn á markaðinn
og er hann 15 vatta. Hann er að stærð
og þyngd svipaður skjalatösku og
framleiðir nægan straum fyrir flug-
vallavita eða siglingaljós skips. Unnið
er stöðugt að smíði stærri geyma.