Úrval - 01.04.1983, Page 63

SÓLIN í NÝJU LJÓSl
og guð. Á Ítalíu var Galileo dregínn
fyrir rétt á sautjándu öld þegar hann
leyfði sér að halda því fram að sólin
væri ekki alfullkomin. Með ófull-
komnum stjörnukíki sínum hafði
hann greint dökka bletti á sólinni,
sólbletti.
Vísindamenn nútímans hafa lýst
sólinni á þann hátt að hún sé stjarna
sem lýsi stöðugt. Þeir líta ekki á hana
sem guð heldur sem gaskúlu sem er
1.382.400 km í þvermál og varð til
fyrir meira en 4000 milljónum ára
þegar geysimikið vetnisský þéttist.
Ohemju þýstingur myndaðist og kom
af stað kjarnasprengingu í miðju ský-
inu.
I þessum 15 milljón stiga heita
ofni sameinast 600 milljónir tonna af
vetnisatómum og helíumatómum á
hverri sekúndu — og fjórar milljónir
tonna af vetni breytast í hreina orku.
Stöðugt flóð geislavirkni í ýmsum
myndum þrýstist út úr innri massa
sólarinnar á milljónum ára, brýst
fram á yfirborðið og til verður geisl-
andi sólskinið.
Það er mikið um að vera á yfirborði
sólarinnar. Þar verða miklar spreng-
ingar og oft jafnvel gos sem sum hver
eru að styrkleika jöfn tíu milljónum
eins megatonns vetnissprengna. Sól-
blettir breiðast út yfir yfirborð sólar-
innar á ellefu ára tímabili. Þá er
hápunktinum náð og þeir falla venju-
legast saman við mikil sólgos.
61
Skínandi dæmi
Þrátt fyrir þessi miklu umbrot
héldu vísindamenn þar til fyrir einum
áratug að sólarljósið væri óum-
breytanlegt. Efasemdir um varanleika
þess voru þó farnar að koma fram
fljótlega upp úr 1970. Mælingar
sovéskra vísindastöðva á jörðu bentu
til þess að styrkur sólarljóssins væri
allt upp í 2% meiri við hápunkt sól-
blettahringsins. Bandarískir vísinda-
menn höfðu einnig tekið eftir svipuð-
um sveiflum.
Var sólin og ljósið frá henni stöð-
ugt? Eða jókst það og minnkaði af og
til? Áhugi vísindamanna um heim
allan kviknaði einnig þegar vetur í
snjóbeltum heimsins urðu kaldari en
dæmi höfðu verið til áður og kaldir
vindar eyddu og skemmdu gróður í
hitabeltinu. Menn sáu að nauðsyn-
legt var að rannsaka þetta mál nánar.
Þegar svo síðasti sólblettahringur-
inn nálgaðist hámarkið tóku vísinda-
menn í 60 rannsóknarstöðvum 1 18
löndum höndum saman í þeim til-
gangi að afla sér meiri þekkingar en
fyrir hendi var um sólina okkar. Þessi
samvinna hlaut, kannski fyrir mis-
skilning, nafnið International Solar
Maximum Year og misskilningurinn
lá í því að hér reyndist ekki um ár að
ræða heldur 19 mánuði og lauk þeim
í febrúar 1981.
National Aeronautics and Space
Administration (geimrannsóknastöð)
í Bandaríkjunum skaut Solar Max á
loft í febrúar 1980. Það var liður í
þessari alþjóðlegu rannsóknaráætlun.