Fréttablaðið - 28.10.2017, Blaðsíða 26

26
FRETTABLAÐIÐ
28. OKTÓBER 2017 LAUGARDAGUR
Þegar búiö
er aö telja
atkvœdin
Skýrar reglur gilda
um hvernig skal
greiða atkvæði og
hvað tekur við þegar
búið er að telja öll
atkvæðin. Hvaða
flokkar fá þing-
menn og í hvaða
kjördæmum.
Fréttablaðið ákvað
að líta á hvaða út-
reikningar búa að
baki þingsætunum.
Jóhann Óli
Eiðsson
johannoli@frettabladid.is

dag er kjördagur og minna
en ár liðið frá síðustu þing-
kosningum. Þrátt fyrir að
kosningar séu hér nú nánast
árlegur viðburður ákvað
Fréttablaðið að fara yfir ýmsa
praktíska hluti varðandi kosning-
arnar. Meðal þess sem tæpt verður
á er hvernig þú tryggir að atkvæði
þitt sé gilt og hvernig þingsætum er
úthlutað.
Á sjötta tímanum í dag er skipt
um kjörkassa í kjördeildum lands-
ins. Fyrri kössunum er skutlað á
talningastaði áður en kjörfundi
lýkur og talningarfólk vinnur baki
brotnu við að tryggja að íyrstu tölur
liggi fyrir skömmu eftir að kjörstöð-
um verður Iokað. Snemma í fyrra-
málið ættu lokatölur á landinu öllu
að liggja fýrir.
En þó að atkvæðafjöldi allra
flokka liggi fyrir þá er ennþá eftir
að deila þingsætum niður á þá
„þannig að hver samtök fái þing-
mannatölu í sem fyllstu samræmi
við heildaratkvæðatölu sína“. Til-
vitnunin er úr 31. gr. stjórnarskrár
íslands en í henni er kveðið á um
kjördæmaskipan og úthlutun þing-
sæta. Greinin er eitt þeirra ákvæða
stjórnarskrárinnar sem hvað oftast
hefur tekið breytingum. Því var
síðast breytt árið 1999 til núverandi
horfs. Með breytingunni var veitt
heimild til að ákveða kjördæma-
skipan með almennum lögum.
Kjördæmi landsins eru alls sex
en núverandi kjördæmaskipan
hefur verið við lýði frá árinu 2003.
Með breytingunum var stefnt að
í fyrstu er kjördæmiskjörnum þingmönnum úthlutað í hverju kjördæmi
fyrir sig. Það er gert með svokallaðri D'Hondts-reglu. Sú regla er einföld
og hefur verið notuð hér á landi nær alla tíð.
Reglan er afar einföld. Deilt er í atkvæðatölur framboðanna, fyrst með
1, síðan með 2, því næst með 3 o.s.frv. Gengið er á allar útkomutölurnar
og sætum úthlutað þar til kjördæmissætin eru tæmd. Séu tvö framboð
jöfn skal varpa hlutkesti til að ákvarða i hvaða röð þau hljóta þingsæti.
Til skýringar höfum við búiö til Þykjustuland. Landið skiptist í þrjú
kjördæmi, Landsbyggðina, Platbæ og Þykjustubæ. íbúar landsins eru
fyrirmyndarkjósendur. Allir mæta á kjörstað, enginn gerir ógilt og þetta
árið skiiaði enginn auðu. Hér sjáum við lokatölur úr stærsta kjördæminu,
Landsbyggðinni, en i því eru sjö kjördæmisþingmenn.
FYRRIKOSSUNUM ER
SKUTLAÐ Á TALNINGA-
STAÐIÁÐUR EN KJÖR-
FUNDI LÝKUR OGTALN-
INGARFÓLK VINNUR BAKI
BROTNU VIÐ AÐ TRYGGJA
AÐ FYRSTU TÖLUR LIGGI
FYRIR SKÖMMU EFTIR AÐ
X Y Z
Atkvæði 2150 3000 1500
Deilt með 2 1075 1500 750
Deilt með 3 716,67 1000 500
Deilt með 4 537,5 750 375
Deilt með 5 430 600 300
Y-listi nýtur mestrar hylli kjósenda og fær hann því fyrsta mann kjör-
dæmisins. Siðan kemurfyrsti maður X-lista. Hluta þarf til um hvort Y
eða Z fær þriðja manninn. Sama gildir um síðasta manninn (Ijósari
liturinn).
Utreikningur og úMitun iö&iumrsæta
Ákvörðun jöfnunarsæta hefur i
gegnum tíðina reynst mörgum
öllu erfiðari viðureignar.
Ákvörðun þeirra ertviþætt, fyrst
þarf að ákvarða hvaða fram-
boð fá jöfnunarsæti og í hvaða
röð. Því næst er ákveðið i hvaða
kjördæmum þau fá sætin. Við út-
hlutun jöfnunarsæta þarffram-
boð að hafa hlotið minnstfimm
prósent atkvæða á landsvísu.
Hins vegar er ekkert sem útilokar að
framboð geti náð kjördæmakjörnum
manni þó það nái ekki yfir fimm pró-
senta þröskuldinn.
Við heildarskiptingu jöfnunarsæta
er D'Hondts-reglan brúkuð á nýjan
leik. Heildaratkvæðatölu hversflokks
er deilt með þeim heiltölum sem
koma i kjölfar á fjölda kjördæmis-
sæta flokksins. Útkomur deilinganna
eru kallaðar landstölur.
Tölur úr öllum kjördæmunum þremur liggja fyrir og búið er að hluta
um síðasta mann Landsbyggðarinnar. Var það Z-listi sem vann hlut-
kestið. í Fyrirmyndarlandi eru fjórir jöfnunarþingmenn, tveir á Lands-
byggðinni en einn í hvorum bæ. Hér að neðan sjást landstölurnar.
X Y Z
Kjördæmiskjörnir þingmenn 6 8 5
Heildaratkvæði á landsvísu 5426 6450 4774
1. landstala 775,14 716,67 795,67
2. landstala 678,25 645,00 682,00
3. landstala 602,89 586,36 596,75
4. landstala 542,60 537,50 530,44
Z-listi er með hæstu landstölunar ogfær því fyrsta jöfnunarþingmann-
inn. Þar á eftir kemur X-listi, þriðji jöfnunarmaðurinn fellur í hlut Y-lista
og að endingu fær Z-listi annan jöfnunarmann. Þegar allt hefur verið
talið fá X- og Z-listi því sjö þingmenn hvor en Y-listi endar með níu.
KJORSTAÐIR LOKA.
því að jafna atkvæðavægi en fyrir
breytingarnar gat atkvæði Vestfirð-
ings vegið allt að fjórfalt meira en
atkvæði Reyknesings. Nú er kveðið
á um að séu kjósendur á kjörskrá
að baki hverju þingsæti helmingi
færri í einu kjördæmi en öðru sloili
færa þingsæti á milli kjördæmanna.
Þetta hefur í tvígang gerst. í bæði
skiptin fjölgaði þingmönnum Suð-
vesturkjördæmis á kostnað Norð-
vesturkjördæmis.
Einn jöfnunarmaður er í hverju
landsbyggðarkjördæmi en tveir í
Reykjavík og Kraganum. í Norð-
vestur eru alls átta þingmenn, tíu
í Suður- og Norðausturkjördæmi.
Ellefu þingmenn eru í hvoru Reykja-
víkurkjördæmi og að endingu eru
þrettán í Suðvestur.
Þegar það liggurfyrir í hvaða röð
fiokkarnirtaka sæti þarfaðfinna út
í hvaða kjördæmi sætin falla. Það
er gert með þvi að finna þann lista
framboðsins þar sem atkvæðatala
er hæst hlutfall af heildartölu gildra
atkvæða i hlutaðeigandi kjördæmi.
Jöfnunarsætin eru eitt í hverju
landsbyggðarkjördæmanna en tvö
í Reykjavík og i Kraganum. Þegar
öllum jöfnunarsætum kjördæmisins
hefur verið úthlutað kemur það
kjördæmi ekki frekar til álita við slíka
úthlutun.
Hér að neðan sjást hlutfallstölur hvers lista fyrir sig í kjördæmunum.
Fyrsti jöfnunarmaðurinn fer til Z og fellur til þar sem hlutfallið er hæst.
■■■■■■■■■ X Y Z
Landsbyggðarkjördæmi 1 10,777% 11,278% 7,519%
Landsbyggðarkjördæmi 2 8,083% 9,023% 5,639%
Platbær 10,540% 10,600% 12,960%
Þykjustubær 11,110% 8,000% 13,187%
Z fær sinn fyrsta mann i Þykjustubæ. Næst tekur X-listi mann. Þó hans
hæsta tala sé í Þykjustubæ þá hefur Z-listi klárað jöfnunarmenn kjör-
dæmisins. Þvi tekur X-listi fyrri jöfnunarmann Landsbyggðarinnar. Y-listi
fær mann í Platbæ sem skilur Z-lista nauðugan eftir með seinni mann
Landsbyggðarinnar. Skiptir ekki nokkru máli þó hinar tölurnar séu hærri.
Hvernig tryggi ég að atkvæði mitt sé gilt?
[ hverjum kosningum gerist það að
einhver atkvæði eru haldin göllum
sem ógilda þau. I kosningalögum er
kveðið skýrt á um það hvernig skuli
bera sigað i kjörklefanum.
• Kjósandi greiðir atkvæði með
því að „marka með ritblýi kross í
ferning fyrir framan" listabókstaf
þess framboðs
sem hann vill
kjósa. Þá má
hafna fram- „ t
bjóðendum / ^
þess I ista með — J

því að strika yfir nöfn þeirra.
Einnig má endurraða frambjóð-
endum með því að rita tölu-
stafínn 1 fyrirframan nafn þess
sem kjósandi vill hafa efst, 2 fyrir
framan nafn þess sem hann vill
hafa næst og svo koll af kolli.
i Öll önnur einkenni en þau sem
nefnd eru hér
fyrirframan ógilda
atkvæðið. Algengar
ástæður ógildingar
eru til að mynda
þær að einstakl-
ingur kýs einn
lista en strikar yfir
frambjóðanda á
öðrum lista. Slikt
má ekki. Þá má
ekki merkja við
flokk með bros-
kalli, hjarta eða einhverju öðru
tákni en krossi. Harðbannað er
að rita nafn sitt á kjörseðilinn.
• Orðin „marka með ritblýi" eru
tekin nokkuð bókstaflega. Kjós-
anda er óheimilt að merkja við
framboð með því að nota penna
og getur það ógilt kjörseðilinn.
• Kjörseðillinn kemur í ákveðnu
broti og ber að setja hann I
sama broti ofan í kjörkassann.
Það að brjóta hann
saman á annan
veggeturógilt
atkvæðið.
• Þá eru mynda-
tökur bannaðar " ----
inni i kjördeild
ogóheimilterað
dýr eða börn séu inni i kjörklefa
þegar atkvæði er greitt.
Þarftu aðstoðarmann?
Sé kjósandi ófær um að kjósa sjálf-
ur á þann veg sem kveðið er á um
i lögunum getur hann óskað eftir
að meðlimur kjörstjórnar aðstoði
hann eða hans eigin aðstoðar-
maður. Heimilt er að veita slíka að-
stoð sé kjósandinn „sjónlaus" eða
sé honum „hönd ónothæf". Önnur
tilvik, svo sem þroskaskerðing eða
ólæsi, heimila ekki að kjósanda sé
veitt aðstoð.