Fréttablaðið - 28.10.2017, Blaðsíða 36

36 HELGIN • FRÉTTABLAÐIÐ 28. OKTÓBER 2017 LAUGARDAGUR
Jón Kalman segist fyrst ogfremst vilja snerta lesandann og hræra í honum, að skáldskapur hans hafi áhrif, en hver hann sjálfur er skipti minna máli. fréttablaðid/stefán ,
Þetta er samsvarandi spumingunni:
Hver er þín skylda sem manneskja?
En áttu sem listamaöur aö glíma við
heiminn eöa viö sjálfan þig? Þaö er
þarna skáld í bókinni, fööurbróöir
Ástu, og hann er aö glíma viö þessa
spurningu, þennan efa. Hann er mód-
ernisti og sem slíkur vill hann ekki
yrkja um sjálfan sig, honum fínnst
þaö vera hálfgert vændi, meðal ann-
ars vegna þess að heimurinn sldptir
meira máli en hann. Ég er aö sumu
leyti sammála honum, en samt ekki,
því sem skáld þá geturðu ekki komist
hjá því aö yrkja um sjálfan þig. Mér
fínnst mikilsverðara aö skrifa um
aöra en sjálfan mig, mikilvægara aö
skrifa um heiminn, en ekkert er aug-
ljóst, hér eru engar skýrar línur vegna
þess aö skáldskapur er svo persónu-
legt form. Einkum ef þú skrifar út frá
ljóðinu eins og ég geri sumpart. Þá
kemur alltaf eitthvað af þínu blóöi
meö.“
Ljóðið í skáldsögunni
Saga Ástu felur í sér mikinn sam-
runa ljóðs og prósa - iíkast til meira
en nokkru sinni í verkum Jóns Kal-
mans. Himinninn leikur þar líka
nokkuö stórt hiutverk og því ekki úr
vegi að spyrja höfundinn - ertu Skýið
í buxunum í þessari bók? Nú hlær
Kalman en segir þó léttur: „Majak-
ovskí var mitt skáld lengi vel. Ég er
sá sem kem þessum heimi áfram og
sjálfsagt er ég víða - alls staðar og
hvergi, og er þannig séö ský í buxum.
Ég myndi í það minnsta taka að mér
aö vera himinninn einn dag og þaö
má aö vissu leyti segja að himinninn
sé sögumaður bókarinnar. En þaö
er alltaf þessi glíma, aö koma þeim
heimi sem helteltur mann áleiðis á
sem bestan og áhrifamestan hátt.
Til þess reynir maöur að nota alla þá
tæloii og möguleika sem maöur býr
yfír. Þó svo ég hugsi aldrei um lesand-
ann þegar ég skrifa þá vil ég auðvitað
fyrst og ff emst að skáldskapur minn
hafí áhrif, aö hann skipti máli. Snerti
lesandann og hræri í honum. Ef það
heppnast þá er þaö aðalatriöiö - hver
ég er skiptir minna máli.“
Nú ert þú með djúpar rætur í Ijóð-
inu og ætlaðir aö verða ljóðskáld.
Færir ljóðið þér ákveöna hæfni?
Gerir þaö þig færari og viðkvæmari?
Þú leyfir þér aö vera viðkvæmur ólíkt
mörgum kyn- og starfsbræðrum
þínum. „Ég er sá sem ég er. Ég hef
aldrei tekið meövitaöa ákvöröun
um þaö hvémig ég skrifa, útkoman
byggir alltaf á tilfinningu og ein-
hverju ómeövituöu. Einhverju sefn
kemur að innan.
En ég man aö mér gekk bölvanlega
þegar ég byrjaði aö skrifa prósa. Eg
Mundir þú eftir að
bursta og skola í morguit?
GUM eru hágæöa tannvörur
á
' intnæ*** ^a^eð GU^ r .
* V
I
W8» l MáS
fj 1 *«“>**■
a I n
SUNSTAR
OrigbafítMb,
FOB STAJOtA OCH NATUHLK
... fæst í næsta apóteki
og helstu stórmörkaðum
atfar uppiýsingar
ð www.ircecare.is
skrifaöi tvær skáldsögur sem ég henti
og enginn fékk að lesa sem betur fer.
Þær voru alveg hræöilegar. Ég sá eftir
á að ég var einfaldlega ekki búinn
aö finna mína fjöl, minn takt, var
ekki búinn að læra að anda í slcáld-
skapnum. Þessar vondu skáldsögur
voru miklu hefðbundnari en það
sem ég gerði síðar, eöa þegar ég loks
datt niður á þá æö og þá opnaðist
eitthvaö. Og ég áttaði mig á því, þaö
bara kom, að fyrir mér er ekki svo
ýkja mikill munur á ljóði og prósa.
Eöa kannski: Ljóöið er Trójuhestur
skáldsögunnar...
En auövitaö er elckert sem tekur
fram góöu ljóði. Þaö er eins og bestu
skáldin geti þjappaö öllum alheim-
inum saman í fáeinar línur. Góð ljóð
eru þannig að þú getur lesið þau alla
þína ævi, aftur og aftur, hundraö
sinnum á ári, og alltaf skynjað eitt-
hvað nýtt. Ég er aö reyna aö koma
þessu inn í skáldsöguna. Þaö búa svo
miklir möguleikar í ljóöinu, eöli þess
og andardrætti að þaö er fáránlegt að
nota það ekki aö stækka skáldsöguna
meö því að segja sögu en líka yrkja
ljóö um leið. Þannig var þaö í upp-
hafi, ég er þá að hugsa um kviöur
Hómers - þær eru skáldsögur í ljóð-
um. Þetta er nauðaskylt en við erum
svo takmörlaiö aö viö erum alltaf
að flokka hluti í stað þess að láta þá
vinna saman. Fyrir mér er tónlistin
líka hluti af þessu, skáldsaga, ljóð og
tónlist. En þetta er auövitað bara mín
leið, mín aðferð. Skáldsagan býr yfir
endalausum möguleikum, ég er bara
að nýta hluta þeirra."
Tvær tíkur og ástin
Jón Kalman segir að eftirsjá og sökn-
uður séu gegnumgangandi í þessari
sögu. „Eftirsjáin eftir því sem er farið
og þú hefur misst, en líka því, og ekki
síður, sem þú hefur ekki gert. Því sem
þú megnaðir ekki að gera, eða þorðir
ekld. Mig grunar og ég óttast að eftir-
sjáin sé sterkari þráður í lífi fólks en
við viljum almennt gangast við, en
það er hins vegar spennandi að glíma
við það sem höfundur, það varpar
svo miklu ljósi á manneskjuna,
þetta flókna íýrirbæri. En um leið og
maður fer inn í taugakerfið og hjart-
að og segir sögu tilfinninganna, þá er
maður líka einfaldlega að segja sögur
af atvikum smáum sem stórum sem
detta í fangið á manni og fá mann til
að brosa. Og er það ekki brosið sem
gerir þessa plánetu byggilega? En ég
er jafnframt alltaf, sama hvað ég er
að skrifa um, að takast á við minn
99
DAÐÐINN ER EITTHVAÐ
SEMVIÐ STEFNUM AÐ Á
HVERRISEKÚNDU, VIÐ
ERUM SEM BETUR FER EKKI
MEÐVITUÐ UM ÞAÐ
ÖLLUM STUNDUM, EN
HANN NÁLGAST OKKUR
STÖÐUGT.
samtíma, umhverfi mitt nær og fjær,
takast á við stjórnmál á íslandi og
loftslagsbreytingar í heiminum, og
spurninguna um hvort það séu til
fleiri alheimar.
Fyrir mér er þetta allt undir og allt
eitt og hið sama. Ég hef alltaf haft
þessa þörf fyrir að koma að gagni
og gagnrýna það sem þarf að gagn-
rýna. En það er þrennt sem er einna
erfiðast að skrifa um. Það er ádeila -
pólitík - það er erótík - þessar tvær
tíkur og ástin. Hvað mig varðar þá er
ádeilan mér erfiðust. Það er eitthvað
sem ég hef verið að glíma við frá því
að ég byrjaði. Þetta er í ættinni því
frændi minn, Hannes Sigfússon,
barðist við þetta nákvæmlega sama
og stórskemmdi sumar af sínum
bókum með því að vera of ákafur í
ádeilunni. Hann var fyrstur til þess
að viðurkenna það seinna meir. Það
er ekki öllum gefið að skrifa ádeilu.
Það er ekki öllum gefið að skrifa bók
á borð við Meistarann og Margarítu
sem ristir í sundur samfélag kúgunar
oggrimmdar.
En mér finnst að maður eigi að
reyna það sem listamaður ef maður
mögulega getur. Ef það er ekki í þér
þá gerir þú það ekki, ekki beint það
er segja, en öll list er í sjálfu sér andóf.
Listin er alltaf í stjórnarandstöðu og
þess vegna enda allir listamenn í
helvíti. Alltaf í andstöðu. Ef maður
er sendur í himnaríki þá er maður
strax farinn að gagnrýna skipan mála
þar og verður því sparkað þaðan.
En þetta er eitthvað sem mér finnst
skipta máli. Að reyna að gera þetta ef
maður mögulega getur. Að rista sam-
félagið í sundur."
Múrverk og dauðinn
Jón Kalman gefur sér stund til þess
að hugsa málið og leggur í fram-
haldinu áherslu á að skáldskapurinn
verði alltaf að ráða. „Ef þú reynir að
þröngva einhverju inn í skáldskap-
inn, ádeilu eða erótík, getur lesand-
inn fengið á tilfinninguna að þetta
þurfi ekki að vera, og þá ertu búinn
að svíkja sjálfan þig. Allt á að koma
vegna þess að það þarf að koma.
Þarf að vera þarna. Hvort sem það
er erótík eða pólitík þá verður það
að vera samofið sögunni og full-
komlega á hennar forsendum. Ef þú
nefnir Donald Trump án þess að það
þurfi að nefna hann í sögunni þá er
allt unnið fyrir gýg og Donald Trump
búinn að vinna enn einn sigurinn."
Er þetta afstaða ljóðskáldsins
til tungumálsins - engu má vera
ofaukið? „Nei, sko, pabbi minn
var múrari, og þú leggur ekki flísar,
steypir vatnsbretti, múrar vegg með
röngum aðferðum eða efnum. Þetta
er nákvæmnisvinna og það eru sömu
lögmál sem ríkja i múrverki og skáld-
skap. Þú verður að gera eins vel og þú
mögulega getur, annars molnar úr
veggnum, lekur með vatnsbrettinu.
Og þá hefur þú brugðist."
En í þessari sögu segir: „Að skrifa
er að berjast við dauðann" - hann
er alltaf nærri, heldur alltaf í hinn
endann á öllum þráðum. Er þá alltaf
svona mikið undir við skriftirnar?
„Það er tvennt sem við vitum: Að við
fæðumst og að við deyjum. Þetta sem
er þar á milli kallast líf. Dauðinn er
eitthvað sem við stefnum að á hverri
selcúndu, við erum sem betur fer ekki
meðvituð um það öllum stundum,
en hann nálgast oklair stöðugt.
Ég veit eklci hvort það spilar inn í
að móðir mín dó þegar ég var fimm
ára gamall, það var minn heims-
endir. Hvort það hafi haft þau áhrif
að allt frá því að ég man eftir mér þá
hefur dauðinn verið mér mjög hug-
stæður. Mér finnst að það að skrifa
sé orrusta mín við dauðann. Mín
tilraun til þess að yfirstíga hann en
jafnframt langar mig til að vita hver
dauðinn er. Hvað ber hann með sér?
Hvað er á bak við dauðann? Er eitt-
hvað á bak við hann? Ég er alltaf að
reyna aö komast að því og er sann-
færður um að mér muni takast það,
að ég muni komast að því, að ég
muni sjá inn í ríki dauðans."