Goðasteinn - 01.09.2003, Qupperneq 36

Goðasteinn 2003
Gjóskuhlaup
Við vettvangsrannsóknir og kortlagningu gosefna sumarið 2001 kom eitt og
annað í ljós sem ekki hefur áður verið borið kennsl á í hlíðum Heklu. Það sem
vakti mestu furðu voru leifar gjóskuhlaupa í hlíðum hennar. Alls greindust um 6
aðskildir straumar mismunandi stórir. Mestir voru straumamir niður suðurhlíðar
hennar en þeir teygðu sig í allt að 3-5 km fjarlægð frá gosstöðvunum (mynd 5 og
6). Heklugosið 2000 var frekar smátt í sniðum og kom það því á óvart að það
skyldi hafa getað myndað gjóskuhlaup er runnið gátu nokkra km frá fjallinu. Við
kortlagningu í suðurhlíðum hennar kom í ljós að tvö stór gjóskuhlaup höfðu
hlaupið niður hlíðarnar. Ummerki smærri gjóskuhlaupa fundust einnig við
norðurenda gossprungunnar. Stærsta hlaupið rann niður eftir sama farvegi og
meginhraunstraumurinn rann í til suðurs. í bugðum farvegarins má sjá leifar
gjóskuhlaupsins stinga sér undan hrauninu. Ennfremur sjást tungur gjósku-
hlaupsins í óbrennishólmum inni í hrauninu sjálfu (mynd 6). Stærsta gjósku-
hlaupið má rekja allt að 5 km frá fjallinu. Gjóskuhlaupin sem mynduðust í þessu
gosi munu hafa runnið niður hlíðarnar strax á fyrstu mínútum eldgossins, eða
þegar sprengivirkni kvikunnar var sem mest.
Gjóskuhlaup eru hættulegustu fyrirbrigði sem myndast geta í eldgosum. Þau
myndast þannig að gosmökkur ofan við eldstöðina fellur saman. Gjóskan þeytist
þannig undir áhrifum þyngdarafls jarðar niður hlíðar eldfjallsins. Hitastig gosefn-
anna er á bilinu 700-800 gráður á Celcíus. Algengur skriðhraði gjóskuhlaupa er á
bilinu 100-150 km/klst. Til samanburðar skal bent á að heimsmetshafar í eitt
hundrað metra hlaupum ná allt að 38 km/klst. Það er því ekki á færi nokkurs
manns að koma sér undan slíkum hlaupum. Gjóskuhlaup eru miklir áhrifavaldar í
Mynd 5. Á þessum
óbrennishólma fund-
ust tungur af
gjóskuhlaupaefni sem
myndaðist í gosinu.
-34-