Goðasteinn - 01.09.2011, Blaðsíða 52

50
frásagnir af Jóni Brandssyni í næfurholti (1773-1828) 1
eldfjallið Hekla hefur laðað að sér ferðamenn allt frá því að eggert Ólafsson
og Bjarni Pálsson gengu á fjallið árið 1750, fyrstir manna. Þess vegna hefur
líklega verið algengara þar um slóðir en víða annars staðar, að erlendir gestir
stæðu á dyraþrepinu, án þess að gera boð á undan sér, ekki síst á svokölluðum
Heklubæjum. Í sumum tilfellum má fræðast um slíkar heimsóknir í útgefnum
ferðasögum hinna lærðu ferðalanga. Slíkar bækur eru samtímaheimildir um
fólkið sem sveitirnar byggði og í þeim má oft finna fróðleik frá fyrri öldum
sem ella væri ekki skrásettur. ferðalangar sem lögðu leið sína upp á Heklu hafa
ævinlega fengið staðkunnuga menn til leiðsagnar um óbyggðirnar, bændur úr
Næfurholti eða Selsundi og stundum frá Galtalæk. um suma þeirra er hægt að
lesa í frásögnum hinna erlendu vísindamanna og verður hér blaðað í einni slíkri,
dagbók sem englendingurinn Henry Holland hélt á ferðalagi um Ísland sumarið
1810. 2 Hann var þá nýútskrifaður læknir og ári eftir dvölina hér á landi hlaut
hann doktorsnafnbót fyrir ritgerð sem hann skrifaði um sjúkdóma á Íslandi.
Hann varð mjög mikilsvirtur læknir í Bretlandi og var meðal annars líflæknir
Viktoríu drottningar og Alberts prins. (Holland 1987, 1-66) Í dagbókinni segir
meðal annars frá leiðsögumanni sem ferðalangarnir réðu í þjónustu sína, Jóni
Brandssyni (1772-1828) sem var bóndi í Næfurholti á fyrsta fjórðungi 19.
aldar, árin 1802-1812 og 1814-1826. enginn þarf að efast um að frásögn hins
1 Þessi grein er byggð á erindi sem var flutt 2. júní 2007 á ráðstefnunni Hálendi hugans
sem haldin var á leirubakka af Sagnfræðingafélagi Íslands og félagi þjóðfræðinga
á Íslandi í samvinnu við Heklusetrið.
2 dagbókin var gefin út á íslensku í þýðingu Steindórs Steindórssonar frá Hlöðum árið
1960 og jafnframt árið 1987 á ensku og með greinargóðum formála eftir Andrew
Wawn. einnig er hér vitnað í dagbók leiðangursstjórans Mackenzie Travels in the
Island of Iceland, sem kom út árið 1811.
Valgerður Kr. Brynjólfsdóttir
undir Stórasteini