Goðasteinn - 01.09.2011, Blaðsíða 63

61
Goðasteinn 2011
Stóruvellir standa í miðjum dal á grænni landspildu umlukinni
hraunum. Kirkjan er allstór, en frámunalega sóðalega umgengin og
ógeðsleg fýla þar inni. Harðfiskur, ull, fatnaður og alls konar annað
dót er geymt þar eins og í venjulegri skemmu.... Bærinn er mjög
stór, og er hann ágætt dæmi um íslenzkan sveitabæ. Að utanverðu
sést að vísu ekki annað en níu moldarhaugar með sundum á milli,
en uppi á þeim er óvanalega þróttmikið gras. Þegar moldarhaugar
þessir eru skoðaðir betur, koma í ljós á þeim smágluggar og kringlótt
göt, sem reykur berst út um. Að innanverðu minna húsin á jarðhella.
(Holland 1960, 225-227)
frá Stóruvöllum héldu leiðangursmenn að Næfurholti miðvikudaginn
1. ágúst. Þar slógu þeir upp tjöldum á nýslegnu túni, vitandi að bóndinn var
„þaulkunnugur fjallinu hvar sem er, og hefir einnig reynslu í að klífa það.“
(Holland 1960, 228) fjallkóngurinn Jón Brandsson hefur auðvitað verið
sjálfkjörinn til þess að fylgja útlendingum inn á hálendið, búsettur við
Heklurætur, með mikla þekkingu á afréttinum og líkamlega burði til að aðstoða
ferðalanga við misjafnar aðstæður.
Við komuna að Næfurholti þótti Bretunum mikið til um að fá í hendur
hrafntinnumola, steintegund sem þeir þekktu aðeins af afspurn en vildu fræðast
meira um. Jón bóndi sagðist þekkja staðinn þar sem hrafntinna fyndist, enda
hefði hann nokkrum sinnum verið þar við fjárleitir. Þangað sagði hann eina
dagleið. Þeir ákváðu að halda þangað næsta dag og segir Henry Holland í
dagbók sinni að þetta hafi verið merkilegasta rannsóknarferð þeirra á Íslandi.
Þeir lögðu af stað klukkan fjögur að morgni 2. ágúst. leið þeirra lá fram hjá
bænum Merkihvoli og um hann segir í dagbókinni:
Nálægt tveimur mílum frá Næfurholti fórum við framhjá stökum
kofa, sem er merkilegur að því leyti, að hann er síðasta merkið
um mannabyggð í þá áttina inn til öræfanna. Þegar framhjá honum
kemur, hefjast öræfin, hrikalega auð og hrjóstrug, ókunn öllum,
jafnvel landsfólkinu sjálfu, nema hið litla svæði, sem við og við er
farið um í fjárleitum. (Holland 1960, 229-230)7
Klukkan 12 á hádegi voru þeir komnir á áfangastað, í Hrafntinnusker.
Vísindamennirnir voru fullir aðdáunar á hrikalegu landslagi og litagleði
náttúrunnar. Þeir dvöldu þarna tvo klukkutíma við rannsóknir og sýnatöku, en
sneru svo til baka með eftirsjá því þeir hefðu viljað hafa meiri tíma til athugana.
7 Á þessum tíma bjuggu þar hjónin Hreiðar Helgason og Málhildur Benediktsdóttir sem
síðar fluttu að leirubakkahóli, þaðan að Galtalæk og enduðu svo sinn búskap í
Skarðsseli.