Leikskrár Þjóðleikhússins - 20.04.1950, Blaðsíða 17

HALLDÖR KILJAN LAXNESS
Á aldarafmæli íslenzkrar skáldsagnagerðar hefur þjóðleikhús
Islendinga starf sitt. Það er nú vígt hlutverki sínu með því að
flytja þrjú leikrit, tvö eftir látna höfunda, hið fyrsta eftir einn
helzta brautryðjanda íslenzkrar leikritunar og leikmenntar og
forgöngumann þjóðleikhússmálsins, annað eftir mesta leikrita-
höfund, sem við höfum átt. En þriðji höfundurinn, sem valirm
er til vígslunnar, og sá eini þeirra, sem tekinn er úr hópi núlif-
andi manna, er stórbrotnasti skáldsagnahöfundur okkar, Hall-
dór Kiljan Laxness, sem hefur sviðhæft einn af sagnabálkum
sínum til þessarar sýningar, brugðið honum í myndabók. Eng-
inn nútíðarhöfundur íslenzkur, sem einvörðungu eða aðallega
hefur lagt fyrir sig leikritagerð, varð hér til kvaddur sem vígslu-
maður. Þess var heldur varla að vænta. Mildar leikbókmenntir
rísa sjaldan upp nema í skjóli mikillar leikhússmenntar. Tveir
ágætustu leikritahöfundar okkar, Jóhann Sigurjónsson og Guð-
mundur Kamban, ólu mestan manndómsaldur sinn erlendis
með leikmenntaþjóðum og eru nú báðir fallnir í valinn. Þótt
um hálfrar aldar skeið hafi verið haldið hér uppi að staðaldri
virðingarverðri og að ýmsu leyti merkilegri leikstarfsemi áhuga-
manna, megnaði hún að vonum ekki að skapa þann jarðveg,
sem yrði frjóvænlegur til stórfelldrar leikritagerðar. Nú verður
sá akur væntanlega fullbúinn til sáningar.
Það er því skáldsagnaritunin, sem leggur hér fram skerf sam-
tíðarinnar til þjóðleikhússvígslunnar. Það var þó ekki með
neinni viðhafnarvígslu, er fyrir hundrað árum var birt fyrsta
íslenzk bóksaga (róman) síðari alda, sem höfundur hennar líkti
við lítinn fugl, sem fæðzt hefði „á kvisti í Kaupmannahöfn.“ En
þegar litið er í einni sjónhending yfir það aldarskeið íslenzkrar
skáldsagnagerðar, sem liðið er, síðan fyrsti fuglinn hóf kvak sitt
á Hafnarkvisti og þar til Islandsklukkan kveður við á þjóðleik-
hússviðinu í Reykjavík, koma þar í Ijós furðulega reglubundnir
áfangar á því sem næst aldarfjórðungs fresti. Frá prentun
fyrstu bóksögunnar, Pilts og stúlku eftir Jón Thoroddsen (1850),
til hinnar næstu, Manns og konu, liðu 26 ár. Á þeim tíma komu
[ 15 ]