Helgarpósturinn - 25.05.1979, Blaðsíða 23

he/garpósturinru Föstudagur 25. maí 1979
*3
Eitt af meiri háttar kosninga-
málum krata datt upp fyrir á
Alþingi liöinn mánudag. Þrjátiu
þingmenn framsóknar og ihalds
felldu meö rökstuddri dagskrá til-
lögu til þingsályktunar um „ítar-
lega littekt” á verktakastarfsemi
á Keflavikurflugvelli, einkum
starfsemi Islenzkra aöalverk-
taka.
Meirihluti utanrikismálanefod-
ar, þ.e. kommar og kratar haföi
oröiö á sáttur um nefndarálit, þar
sem utanrikismálanefnd yröi
fengiö rannsóknarvald. Minni-
inni og jafnframt oddamaöur er
Helgi Ágústsson deildarstjóri i
Varnarmáladeild utanrikisráöu-
neytisins. Forveri hans i starfi
Páll Asgeir Tryggvason var áöur
formaöur nefndarinnar.
Meginverkefni þessarar nefnd-
ar er aö komast aö samkomulagi
um aukna þátttöku Verktaka-
sambands tslands (Armann Ar-
mannsson i Ármannsfeili),
Suöurnesjaverktaka (hópur 60-80
iönaöarmanna á Suöurnesjum)
og Keflavikurverktaka sem hafa i
Hagnaöurinn af hernum: Húseign Islenzkra Aöalverktaka aö Höföabakka 9. Brunabótamat 1.3
milijaröur.
RIKII RIKINU
hlutinn, framsókn ogihald, visaöi
þessari hugmynd á bug.
Ekki veröur betur séö en, aö
minnihluti utanrikismálanefndar
og meirihluti Alþingis hafi fellt
máliö á algjörlega röngum for-
sendum. Ætlun flutningsmanna
þingsály ktunartillögunnar var
sú, aö rannsókn færi fram. Sú
„athugun” sem nú fer fram i
utanrikisráöuneytinu og Alþingi
ákvaö aö nægöi, er eins fjarri þvi
aö vera athugun eöa rannsókn
eins og hugsazt getur.
Einar Agústsson, alþingismaö-
ur, setti á legg i ráöherratiö sinni
nefnd fulltrúa verktaka og iön-
aöarmanna ásamt einum fulltrúa
ráöuneytisins „til þess aö skipta
meö sér kökunni á Keflavikur-
flugvelli,” eins og einn viömæl-
andi Helgarpóstsins oröaöi þaö.
Fram til þessa hafa aöalverk-
takar setiö einir aö öllum nýjum
framkvæmdum á Keflavikurflug-
velli. Nefndin skilaöi þvi, sem
hefur veriö kallaö bráöabirgöa-
álit, snemma á þessu ári, sem
ekkimun hafa þótt fýsilegt I utan-
rikisráöuneytinu. 1 framhaldi af
þvi óskaöi hún eftir fresti til aö
skila nýju áliti en ennþá hefur
nefndin ekki komiö saman á nýj-
an leik.
1 nefndinni eiga sæti f jórir full-
trúar frá eftirtöldum verktökum:
íslenzkum aöalverktökum, Verk-
takasambandi Islands, Keflavik-
urverktökum og Suöurnesjaverk-
tökum. Fimmti fulltrúi i nefnd-
Ekki sér fyrir endann á oliu-
kreppu númer tvö. Vaxandi
likur eru á aö hún eigi sér engan
enda, heldur veröi hér eftir
varanlegt ástand. Úti séu þeir
tlmar, þegar ódýr oliuorka lagöi
grundvöll aö örum hagvexti og
neysluþjóöfélagi. Nú taki viö
timar orkuskorts, samdráttar og
kreppu.
Enn hefur þó ekkert gerst sem
óbætanlegt veröur taliö, en þess
er ekki aö dyljast aö framvindan
er öll á óheillaveg. Nokkurra
mánaöa stöövun oliuframleiöslu i
Iran, og siöan þriöjungs skeröing
framleiöslu á oliusvæöunum þar
frá þvi sem var fyrir stöövunina,
hefur sett oliumarkaöinn úr
skoröum. Viöbrögö helstu ollu-
notenda eru svo ómarkviss og
fálmandi, aö fariö er aö tala um
þaö I fyllstu alvöru, aö greiöslu-
kerfiheimsviöskipta hrynji ogöll
heimsverslun komist á ringulreiö
áranna rás sinnt aöallega viö-
haldsverkefnum og verkefnum
sem Aöalverktakar hafa mátt sjá
af.
Hugsunin á bak viö störf nefnd-
arinnar var einfaldlega sú aö
komast aö samkomulagi um
skiptingu verkefna á Keflavikur-
flugvelli og væntaniega þar meö
aö slá á einokun Aöalverktaka,
sem þeir hafa notiö frá árinu 1954.
Þetta er engin rannsdkn.
Tekjuöflunarmöguleikar Aöal-
verktaka I skjóli einokunar eru
einir sér athugunarefni, ekki ein-
vöröungu fyrir embættismenn,
heldur og alþingismenn. I fyrra
og nú i ár sinna Aöalverktakar
fyrir herinn verkefnum upp á
15-20milljón dali eöa 5 til 6,5 mill-
jaröa islenzkra króna.
Þetta er ekki dónaleg fjárhæö
fyrir fyrirtæki, sem I áranna rás
hefur fengiö öll tæki og vinnuvél-
ar tollfrjálsar inn I landiö og hef-
ur auk þess samkvæmt samningi
viöBandarlkjamenn trygga, ár-
lega greiöslu frá Bandarikja-
mönnum fyrir föstum kostnaöar-
liöum vegna rekstrar. Þessa
greiöslu eiga Aöalverktakar ör-
ugga, ef hart er I ári og verkefni
standa ekki undir rekstrinum.
Fyrirtækiö er meö öörum oröum
tryggt, samkvæmt millirikja-
samningi, fyrir hvers konar áföll-
um. Þaö getur ekki fariö á haus-
inn.
Þaö er þvi aö vonum, aö for-
ráöamenn fyrirtækisins hafi beö-
iömeö öndina i hálsinum á mánu-
dag eftir niöurstööum atkvæöa-
greiöslu um þingsályktunartillög-
una, sem heföi getaö oröiö til
þess aö þeir yröu settir undir
smásjá.
Raunar lögöu þeir Aöalverk-
takamenn svo mikiö upp úr niöur-
stööum Alþingis, aö þeir frestuöu
aöalfundi fyrirtækisins, sem átti
aö halda fyrir nokkru aö lögum
félagsins, til þess aö vita hvar
þeir stæöu. Fundurinn hefur ekki
veriö haldinn enn.
Eftir aö nákvæmlega hver ein-
asti viöstaddur þingmaöur úr
Framsóknarflokki og Sjálfstæöis-
flokki haföi greitt atkvæöi gegn
sérstakri rannsókn á Aöalverk-
tökum, fór feginsstuna um búöir
Islenzkra Aöalverktaka. „Þeir
göptu yfir úrslitunum,” sagöi
einn viömælandi okkar ,,og þeir
litu á úrslit atkvæöagreiöslunnar
sem sigur.”
Eftir þvi sem komizt veröur
næst munu lslenzkir aöalverktak-
ar hafa einna helzt barizt gegn
rannsókn á fyrirtækinumeö þeim
rökum, aö ef af yröi, myndu er-
lendir viöskiptamenn þeirra lita
þá grunsemdaraugum. Þvl má
skjóta inn, aö Islenzkir aöalverk-
takar fylgja bandariskum fyrir-
mælum svokallaöra „Buy
American”-klausu, sem táknar,
aö megn þess efnis, sem þeir
kaupa er bandariskt. Og I Banda-
rikjunum myndi sizt erlendra
rikja veriö litiö á sjálfsagöa rann-
Olfumálaráöherrar OPEC-landa á fundi í
viö Persaflóa i vetur.
vegna áhrifa oliuveröhaáckana.
Fundi Alþjóöa orkustofnunar-
innar lauk í Paris á mánudaginn,
án nokkurrar niöurstööu sem
samsvaraöi vandanum sem viö
blasir. Fulltrúar Evrópuþjóöanna
1 hópi tuttugu fremstu iönvelda
heims hétu þvl aö halda áfram
viöleitni til aö draga úr oliu-
notkun um fimm af hundraöi, en
þaö var lika allt og sumt. Schles-
inger orkumálaráöherra Banda-
rikjanna, landsins sem notar
þriöjung allrar oliu sem fram-
leidd er og eyöir tvöfalt meiri oHu
á nef hvert en Evrópumenn, gat
engin fyrirheit gefiö um oliu-
sparnaö I sinu landi. Úr þvl aö svo
er geta aögeröir annarra til aö
hemja veröhækkun oliunnar lltil
áhrif haft.
Viöbrögö olluframleiöenda
vorulikaeftir þvl. Alslr lét veröa
af aö hækka verö á hráoliufatinu
um einn fimmta. Skömmu áöur
haföi Libýa hækkaö sitt oliuverö
um einn tiunda.Núer taliö vist aö
Nlgerla fylgi I kjölfariö, en olian
sem úr jöröu kemur i þessum
þrem Afrikulöndum er auöunnin
og bensinrik, og af þeim sökum sú
verömætasta á markaöinum.
Þessar veröhækkanir einstakra
ollurikja eru þó ekki annaö en for-
smekkur af þvi sem I vændum er,
úr þvl aö oliunotendur kunna ekki
.aö gæta hagsmuna sinna. OPEC,
samtök oliurikja, halda fund i
sókn sem sjálfvirkan dóm yfir
fyrirtækinu. Þar f landi tiökast
rannsóknir af þessu tæi mjög
gjarna, bæöi i fastanefndum
Bandarlkjaþings og sérstökum
rannsóknarnefndum, jafnvel ut-
anrikismálanefnd Bandarikja-
þings. Hinu háa Alþingi þótti hins
vegar ekki hlýöa aö fela utan-
rikismálanefnd þetta verkefni né
sérstakri rannsóknarnefnd eins
og heimild er fyrir I 39. grein
stjórnarskrárinnar.
Af hverju Ihald og framsókn
kusu ekki einu sinni þennan kost-
inn, þann aö skipa sérstaka rann-
sóknarnefnd, fyrst þeir vildu
ekki, aö utanrikismálanefnd
fjallaöi um máliö, skal ósagt lát-
iö. Viömælendur Helgarpóstsins
voru almennt sammála um, aö of
glannalegt væri aö túlka afstööu
frámangreindra tveggja flokka
þannig, aö þeir væru aö „vernda
sina menn”.
Hins vegar hafa Bandarikja-
menn alla tlö átt erfitt meö aö
greina á milli fyrirtækisins Is-
lenzkir aöalverktaka og forráöa-
manna þess og Islenzkra stjórn-
valda og stjórnmálamanna. 1
bandariskum þingskjölum er t.d.
eftirfarandi setningu aö finna i
umræöum um herstööina og Is-
lenzka aöalverktaka: „Younever
know what’s Government and
what is private, in my obser-
vatioa” (Maöur veit aldred hvar
skilur á milli stjórnvalda og
einkaaöila, aö minu mati.)
Nú má aö s jálfsögöu ekki gleym-
ast, aö islenzka rikiö á Islenzka
aöalverktaka aö einum fjóröa
hluta, en afgangurinn er í hönd-
1)
r?
yfirsýn
cg[pQ(i
furstadæminu Abu Dhabi
OLIUKREPPAN AGERIST
Genf 26. júni. Nú liggur fyrir aö
þar veröi ákveöin ný og veruleg
almenn hækkun á hráoliuveröi.
Eftir þvi sem frést hefur ætlar
Saudi-Arabia, mesta oliufram-
leiöslulandiö, aö hækka fatiö af
hráollu um sem svarar tvo
bandarikjadollara, úr 14.55 i
16.50. Hin tólf rikin I OPEC selja
slna oliu tveim til fjórum
dollurum hærra fatiö en nemur
viöm iöunarveröinu sem
Saudi-Arabia heldur sig viö.
Benda þau á yfirveröi sinu til
réttlætingar, aö hvarvetna sé
eftirspurn eftir oliu meiri en
framboöiö og veröiö á uppboðs-
markaöi þokist sifelit upp á viö.
Er þar sérstaklega átt viö Rotter-
-T1
131
dammarkaöinn, sem myndar
oliuveröiö sem viö Islendingar
greiöum Sovétrikjunum.
A fundi Evrópurikja lagöi
franski fulltrúinn til aö Rotter-
dammarkaöurinn yröi settur
undir ákvæöi um hámarksverö.
en aðrir afstýröu þvi og bentu á,
aö Utt gagnaöi viö hitasótt aö
fleygja hitamælinum. Yröi tekiö
fyrir uppboösverömyndun á oliu-
markaöinum i Rotterdam, myndi
hún aöeins koma fram á öörum
staö, og þá ef til vill i hafnarborg,
þar sem ekki væru reistar aðrar
eins skoröur viö spáJcaup-
mennsku og gervisölum I verö-
hækkunarskyni og á sér staö i
Rotterdam.
Evrópulöndin hafa staöiö sig
þokkalega aö draga úr oliu-
notkun, en þaö gagnar ekki til aö
hemja oliuveröiö, ef Banda-
rikjamenn skerast úr leik. Ollu-
notkunin I Bandarikjunum er svo
gifurleg, aö meöan hún heldur
áfram i sömu skoröum eöa færist
jafnvel i vöxt, geta ollurlkiri
haldiö áfram óbreyttri verölags-
stefnu.Oliuveröiöelur svo á verö-
bólgunni i iönrikjunum og hækk-
andi vöruverð þeirra veröur oHu-
rlkjunum tilefni til enn frekari
veröhækkana til aö halda uppi
kaupgetu hráefnis slns. Þannig
lokast vitahringurinn.
Þaö hefur blátt áfram veriö
átakanlegt aö horfa upp á Jimmy
Carter leitast viö aö koma vitinu
fyrir landa sina I orkumálum.
Hver tillagan um orkustefnu eftir
aöra hefúr komið frá Hvita
húsinu, en þær hafa jafnóöum
veriö tættar sundur á Banda-
rlkjaþingi. Engu er llkara en
bandaéiskir þingmenn haldi aö
land þeirra sé undanþegið
náttúrulögmálunum og geti virt
þau aö vettugi að ósekju.
Tveim dögum eftir aö fundi
Alþjóöa orkustofnunarinnar lauk
meö aövörun frá Guido Brunner,
orkumálaráöherra Efnahags-
um Regins hf. (25%) og samein-
aöra verktaka (50%)
Helgarpóstinum er kunnugt
um, aö I utanrikisráöuneytinu er
fullur vilji fyrir þvi aö opna ts-
lenzka aöalverktaka og r júfa ein-
okunþess aðeinhverjuleyti. Hins
vegar er vandinn sá, aö Aöal-
verktakar kunna i staöinn aö hóta
þviaö hasla sér völl á frjálsum is-
lenzkum verktakamarkaöi, utan
VaHarins. Og vegna einstaklega
styrkrar stööu fyrirtækisins gæti
..slikt valdiö ómælanlegum erfiö-
leikum fyrir minni verktakafyrir-
tæki.
Eftir þvi, sem Helgarpósturinn
kemst næst hafa Aöalverktaka-
menn jafnvel minnzt á þann kost
aö greiöa toH af öllum sfnum
vinnuvélum aftur f timann, veröi
of mikiö viö þeim ýtt.
Þannig eru islenzkir aöalverk-
takar riki f rlkinu, og auk þess
gulltryggöir af Bandarlkjastjórn
gegn skorti á föstum rekstrar-
kcjstnaði. I þessari stööugeta þeir
nanast sagt islenzkum stjórn-
völdum til verka.
Þvi má svo bæta viö, aö á kom-
andi fjárhagsári Bandarikjanna
verður veitt, einungis til nýrra
framkvæmda á KeflavDcurflug-
velli, rösklega fjórum sinnum
meira fé en veriö hefur ár hvert
siðastUðin 10 ár, um 24 milljónum
dala eöa sem svarar 8 milljöröum
islenzkra króna.
Eftir Halldór
Haildórssson
Eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
bandalagsins, til bandarísku
sendinefndarinnar um geigvæn-
legar afleiðingar áframhaldandi
stefnuleysis i Washington I oliu-
málum, hafnaöi Bandarikjaþing
tillögu um aö létta hámarteveröi
af oliu framleiddri I Banda-
rikjunum, en tilgangurinn meö
þeirritillöguvaraö örvainnlenda
framleiöshi og oliuleit I þvi skyni
aö daga úr olluinnflutningi.
Nokkru áður haföi þingiö einnig
kolfellt tillögu Carters f orseta um
aö heimila bensin- og oliu-
skömmtun i landinu, ef i harö-
bakkann slær. Stóöst þaö á
endum, aö þingiö hafnaöi
skömmtunarheimildinni og
byssubardagar hófust viö bensin-
stöðvar 1 Kaliforniu, þegar biö-
raöir og ýfingat hlutust af bensin-
skorti.
Enginn efastum aö Bandarikin
geta eins og stendur yfirboöiö alla
aöra ollukaupendur, en þau geta
meöengu móti haldiö bensinveröi
langt undir heimsmarkaðsveröi
til langframa. En ýmislegt
afdrifarikt getur gerst, ef þaö
dregst lengi úr þessu aö Banda-
rikjaþing átti sig á hvert stefnir.
Sifellt sverfur aö fátækum
löndum, sem mörg hver eru
skuldum vafin. Rikisgjaldþrot
hjá einhverjum þeirra getur hæg-
lega velt þýöingarmiklum
peningastofnunum. Nýtt timabil
gjaldeyris- og gullbna6ks getur
valdiö ringulreiö i heimsvershin-
inni. Meöan Bandarikin láta
undir höfuö leggjast aö hemja
oUuinnflutning sinn og þar meö
hækkanir olluverös, er fyrir-
sjáanlegt aö dollarinn veröur
sifellt ófærari um aö veröa
buröarás millirikjaviöskipta.
É