Helgarpósturinn - 16.11.1979, Blaðsíða 18

18
Föstudagur 16. nóvember 1979 —he/garpásturinn..
PENNA DRÆTTIR
Hannes Pétursson: Kvæöa-
fylgsni. Um skáldskap eftir Jón-
as Hallgrimsson. löunn — Rvik
— 1979. 256 bls.
Fyrir fimmtán árum kom Ut
hjá Menningarsjóði ævisaga
Steingrims Thorsteinssonar
skálds rituð af Hannesi Péturs-
syni skáldi. Þótt þessi bók sé
vissulega ein ágætust skálda-
ævi sem skrifuö hefur verið ný-
lega hérlendis var ekki laust við
aösumirunnendurHannesar og
ljóöa hans sæju dálitið eftir
skáldi sinu inn á brautir smá-
smyglinnar og filólógiunnar.
Þvi það er nú einu sinni svo að
störf við að kanna annarra
manna skáldskap og lifshlaup
und ritskýringa og fræði-
mennsku sem löngum hefur
verið kölluð upp á útlensku filó-
lógia. Oftlega hefur hún getað
leitt okkur til nýrri og betri
skilnings á einstökum þáttum i
skáldskapog öðrum hugverkum
mannanna. Ég er aðeins að
segja að ég sjái eftir skáldinu
Hannesi Péturssyni ef þaö turn-
ast allt i einu i filólóginn Hann-
es Pétursson.
Bókinum Jónas Hallgrimsson
bendir einmitt i þá átt. Þetta er
safn ritgerða, tólf talsins, um
einstök ljóð Jónasar. Allar sýn-
ist mér ritgerðirnar vel og
nostursamlega unnar frá
sjónarmiði bókmenntaf ræð-
[<\ÆEAFYL3SN]

Bókmenntir
eftir Heimi Pálsson

virðast ekki orka sérlega hvetj-
andi á eigin sköpunarþrá og
geturannsöknarmannsins. Má i
þessu sambandi minnnast
Nordals sem einu sinni var eitt-
hvert efnilegasta ungskáld
þjóðar sinnar. Bæði Jón
Helgason og Einar Ólafur
Sveinsson hafa látið frá sér fara
ágæta hluti i nafni Braga
gamla, en fjarska liggur þó litið
eftir þá i þeirri veru sé borið
saman viö þann tima sem þeir
hafa varið til að skoða skáld-
skap annarra.
Með þessu er ég i sjálfu sér
ekki að gera litið úr þeirri teg-
innar fyrmefndu. Allar heföu
þær sómt sér vel i Skirni eöa af-
mælisritum. Enlheild bæta þær
litlu við þá mynd sem viö eigum
af listaskáldinu góða. Þær gera
miklu fremur að auka fáeinum
pennadráttum i teikninguna.
Þaö yrði of langt mál að fara
hér út I umræöur um hver ja ein-
staka grein Kvæðafylgsna. Fá-
einna skal þó getiö.
Þótt Hannes haldi sig aö jafn-
aði mjög á jöröinni I skýringum
sinum hendir samt að hann
gengur fulllangt út á isinn hála.
Dæmi þess þykist ég finna i
greininni Linur i Óhræsinu. Þar
er glimt við að skýra „gesta-
gluggann” eða „gluggann
gesta” sem oft hefur reyndar
verið til umræðu. Þótt skýring
Hannesar á þessu oröi, sú að
gestagluggi hafi veriö glugginn
sem gestir guðuðu á, sé að
mörgu álitleg sýnist mér
rökstuöningurinn býsna ó-
traustur. Þar styðst Hannes við
sögn úr Reykjadal norður um að
atburöurinn sem um er kveðið
hafi átt sér stað i heiðakotinu
Láfsgerði. Þessi sögn er vel
kunn norður þar, og barni var
mér kennd hún þegar ég átti að
læra Ohræsiö. Þarna var Jónas
eitt sinn á ferð og þá hefur hon-
um ugglaust verið sögö sagan.
Og nú vill svo skrýtilega til að
varöveitt er eitt einasta dæmi
um oröiö gestagluggi i þeirri
merkingu eöa svipaöri og Hann-
es vill hafa hér. Þetta dæmi er
úr talmáli og fengiö frá Krauna-
stöðum i Aðaldal einmitt i ná-
grenniLáfsgerðis. Þarna gripur
Hannes
Hannesfeginn viö og setur fram
þá kenningu að einmitt á þess-
um slóöum hafi Jónas lærtorðið
gestagluggi þegar hann var á
ferð og honum var sögð sagan
um rjúpuna og gæðakonuna
góðu. — Nú reisi ég dálitið
burst. Mér er nefnilega engan
veginn ljóst að þetta þurfi að
vera á þennan veginn. Má ekki
nákvæmlega eins hugsa sér að
þeir Kraunastaðamenn hafi
hent orðið á lofti úr kvæöi Jón-
asar og þótt vel til fundið að
setja slikt nafn á glugga á húsi
sinu? Sá gluggi sem um ræðir
var einmitt mjög sérkennilegur
og þá tilvaliö að gefa honum
skáldlegt heiti.
Greinin um aldur Ferðaloka
er afar vandlega unnin og sýnist
taka af öll þau litlu tvimæli sem
áöur voru á. Reyndar hélt ég
allir sem vildu hafa það heldur
er sannara reyndist væru á einu
máli um aldur þessa kvæðis og
teldu þar meö ástæðulaust aö
glepjastafgoösögninnium unga
skáldiösem ekki fékk að eiga þá
sem hann unni. En sem ég hafði
nýlesið grein Hannesar heyröi
ég viðtal við Bolla prest i
Laufási I Morgunpósti. Og viti
menn,segir ekki klerkur óhikaö
að eins og allir viti hafi Jónas
ort kvæðið Ferðalok I feröinni
noröur að Laufási með séra
Gunnari og Þóru dóttur hans.
Sjái Bolli Gústafsson þessar lin-
ur er hann eindregið hvattur til
að lesa grein Hannesar um
þetta efni. Þar getur hann orðið
margs visari.
Skemmtilegar þykir mér
vangaveltur Hannesar um
bindindisfélögin, Einbúa og
Helviti. En tæpast get ég tekið
þær ööruvisi en sem vangavelt-
ur og tilgátur. Þvi stundum er
filógian góða fjarska ódrjúg til
sönnunar.
Eins og vænta mátti er öll bók
Hannesar hin læsilegasta enda
skrifar þar skáld af umhyggju
og ástúð um annað skáld. Stund-
um fáum við lika skáldlegar
skýringar — eins og á hrafn-
tinnuþökunum i Gunnarshólma
— og þá þykir mér Hannes
bestur.
Vilji menn kanna og skilja
kveðskap Jónasar munu þeir
eftirleiöis ekki geta leitt hjá sér
Kvæðafylgsni. Á borðum slikra
hlýtur þetta aö verða sjálfsögð
bók. Við skáldskaparnafn
Hannesar sjálfs bæta þau hins
vegar engu. Þau eru aðeins nýr
vitnisburöur um vönduð vinnu-
brögð. Og ég get ekki stillt mig
um að ljúka þessum pistli meö
ósk um að viö fáum i framtið-
inni fremur aö njóta skáldgáfu
Hannesar en stafkrókafræö-
anna. Af notinvirkum fræði-
mönnum eigum við nóg. En góð
skáld vantar okkur alltaf.
Ská/d eða hagyrðingur
Þórarinn Eldjárn: Erindi.
Iðunn — Rvik — 1979. 68 sfður.
Bókarauki: Ofskýringar.
Fá eða engin ungskáld hafa
átt viölika vinsældum að fagna
meðal lesenda og Þórarinn
Eldjárn. Fyrsta ljóðabók hans,
Kvæði, hefur þegar verið prent-
uö fjórum sinnum. Rimur hans
um kappann Disney vöktu
veröskuldaöa athygli. Sem
þýðandi hefur hann lika verið
rómaöur.
Nú sendir Þórarinn frá sér
nýjaljóðabókogkallar ...erindi.
Er þar skemmst frá að segja að
mér sýnist sú bók hafa alla
sömu kosti — og sömu ókosti og
fyrri bækur hans.
Ókostirnir eru svolitið
kyndugir og einskonar
bókmenntaleg þverstæöa. Þór-
arinn er leiftrandi hagorður
maður. Honum viröist geta orö-
iö allt að rimi. En einmitt hag-
mælskan getur oröiö skáld-
skapnum skeinuhætt: Orðin
faraaöyrkja sjálf, taka einfald-
lega alla stjórn af höfundi sin-
um, raða sér saman I eitthvaö
sem i besta falli verður
skemmtileg vitleysa. þegar
verst tekst til leiöinlegt rim.
Sanngirninnar vegna skal ég
nefna dæmi svo menn geti deilt
um: Fyrsta kvæði bókarinnar
heitir Bifogfjallar um feröalag
Guömundar mállausa á
mótorhjóli fram Eyjafjörö.
Kvæöið Teikfjallar um ferðalag
höfundar sjálfs aftan I bil og
oröin kaffæra hugmyndina um
að manneskjan frjósiföst aftan i
tækninni. 1 kvæðinu Rósa á
heimleið hlaðast upp orð og
mynda óralangan inngang að
niðurstöðu sem lesandinn er
oröinn leiður á að biöa eftir.
Thomsenskvæði er enn sama
marki brennt. Allt eru þetta
söguljóö, þar sem sagan yrkir
sig sjálf og annað týnist. Svo eru
skemmtileg vitleysisljóð eins
og Krisuvikurdraumar eöa
Aðfaradagur þar sem rimiö
sjálft tekur stjórnina. Og þannig
treysti ég mér reyndarað halda
fram dágóða stund.
En svo koma kostirnir og þeir
eru ekki siðri! Þeir liggja i
kvæðum þar sem Þórarni tekst
aövinna vandlega úr hugmynd-
um, bregöa upp nýstárlegum
skilningi og vekja til hugsunar.
Þarna má aftur nefna dæmi:
Nóbelskvæði er aö visu ekki
alveg laust við málalengingar,
en geymir þó hvort tveggja
skarpa hugsun — og hug-
myndariktrim. Þarert.d. þessi
glymjandi visa um iðrun
Nóbels, þegar hann sá hvert
stefndi: „En fáum árum fyrir
andlát sitt / fékk hann alveg
heiftarlegan móral. / I
örvæntingu æpti hann þetta og
hitt / efnivið i mikinn harma-
kóral.”
Þórarinn
Kemur hann? heitir kvæði
sem gerir óhugnanlega samlik-
ingu á dansinum i Hruna og
nútlöardansi. Beðiö ereftir Jóni
(væntanlega Travolta) á nýju
nábrókunum sinum, meðan
„nýjustu dansarnir duna / á
diskótekinu I Hruna.”
Persónulega þykir mér mest
varið i Arafræði, stutt söguljóð
um Islendingabók, þar sem
kenning Ara um hið sannara
birtist allt i einu með nýstár-
legri viðbót sem kannski var
þarnaalltaf: ,,— þaö sem sann-
ara reynist þaö höfum við
heldur / ef hvorugt er satt.”
Þetta finnst mér skemmtilegt
dæmi um skarpskyggni sem er
oft fátið i ljóðum skálda okkar.
Enn mætti geta Kvæðis um
Rósu og Nikuiás Þórð eða Gáið
á hófana systurþar sem kveðið
er tilbrigöi við sagnirnar um
nykurinn og þær settar i
nútimasamhengi. Þarna nýtur
rimleikni Þórarins sin mjög vel
en án þessaðkæfa skáldskapinn
og þann óhugnað sem hann vill
koma á framfæri.
Fleiri kvæði mætti nefna t.d.
er gaman að endurminningu
safnvarðarsonarins um
hermenn varnarliösins sem
koma að skoða „minjasafn um
þjóð”. Og oröaleikurinn er
næsta glúrinn i smákvæöi sem
mig langar aö nota til að slá
botninn i þetta um leiö og ég
hvetalla ljóðvini (ogaðra) til að
skemmta sér (og öðrum) við
kveðskap Þórarins, en bið hann
sjálfan að stunda meiri sjálfs-
gagnrýni i framtlðinni. Kvæöið
heitir Kartöfiumóðir.
„Ég er kartöflumóðir sem
þraukaði i Þykkvabænum / og
þjónaði bændum. — Dóttir min
gullauga fetar i fótspor min. —
Mella, segja yngri dæturnar /
sem eru rauöar islenskar.” HP
TILBRIGÐI V/Ð
BUXNAKLAUF OG
BRJÓSTAHALDARA
Austurbæjarbió. Brandarar á
færibandi (Can I Do It Tiil I
Need Glasses?) Bandarlsk.
Argerð: 1977. Handrit: Mike
Callie og Mike Price. Leik-
stjóri: I. Robert Levy. Aðaihlut-
verk: Mýgrútur af aukaleikur-
Bandarikjamenn virðast hafa
tekið miklu ástfóstri við syrpu-
eða reviuform i gerð kyniifs-
skops og satira af ýmsu tagi.
Flestir muna eftir Imbakassan-
um (The Groove Tube) sem
varð fyrsta myndin af þeirri
tegund hingað til lands og e r enn
örugglega sú besta. A eftir hafa
fylgt Kentucky Fried Movie
(endursýnd i Laugarásbiói ný-
verið), Tunnelvision (sýnd
skamma hrið I Regnboganum
fyrir nokkrum vikum) og núna
Can I Do It Till I Need Glasses?
1 Austurbæjarbiói. Þrjár fyrr-
nefndu myndirnar notuðu þetta
reviuform til að senda háöuleg
tundurskeyti á alls kyns
átrúnaðargoð nútimans, eins og
sjónvarpiö, kvikmyndirnar,
auglýsingaiönaðinn, stjórn-
málaiðnaöinn og annað slikt.
Þær höfðu sumsé dálitinn, — en
misjafnlega mikinn — satirskan
metnað bak viö æringjaháttinn.
Myndin í Austurbæjarbiói
hefur ekkert slikt áhugamál.
Hún lætur sér nægja aö setja
samanhraðfleyga röö af skrýtl-
un sem flestallar gerast neðan
viö beltisstað. Allar myndirnar
sem hér hafa veriö nefndar hafa
gantast meö kynlifssiðferöi og
fordóma, boð og bönn varðandi
buxnaklaufar og brjósthaldara.
Þetta er afturámóti aöalefni
þessarar myndar eins og ráða
má af gömlu grýlunni sem fram
kemur i amerisku heiti hennar.
Reyndar munu sömu höfundar
hafa gertaöra samskonar mynd
á undan þessari og hét hún If He
Doesn’tStop Will He Go Blind?
eöa eitthvaö I þá áttina.
Þessir menn eru engir snill-
ingar. En ég skal fúslega viður-
kenna, aö ég skemmti mér al-
veg prýöilega oft á tiðum af
þessu gamni.Brandararnir eru
vitaskuld mishnyttnir og
leikararnir mishittnir en engu
að siður: Dágóð afþreying.
Aberandi bestur er leikarinn
sem leikur nágungann sem ger-
ir þaö i strætó sem ekki má gera
i strætó og spyr svo sessunaut
sinn á eftir hvort honum sé
sama þótt hann kveiki sér I
sigarettu! Þessi leikari ætti
skilið að fá fleiri tækifæri.
-AÞ
Vinsam/eg
ábending
örlaganóttin (Silent Night,
Bloody Night). Bandarisk.
Argerð 1972. Handrit: Theodore
Gershuny, Ira Teller og Jeffrey
Konvitz. Leikendur: Patrick
O’Neal, James Patterson og
John Carradine. Leikstjóri:
Theodore Gershuny.
Borgarbióið heitir yngsta
kvikmyndahúsiö á höfuöborgar
svæðinu. Þaö er staösett i húsi
Útvegsbankans við Smiðjuveg 1
Kópavogi, eiginlega mitt á milli
austurhluta Kópavogs og Breið-
holtshverfisins. Hús þetta er
tiltölulega smekklegt hvað
um.