Helgarpósturinn - 16.11.1979, Blaðsíða 23

23
Halljr^rpn^fl irinn Föstuctegur 16. nóvember 1979
Kosningabaráttan nú hefur aö
ýmsu leyti á sér annaö svipmót en
oft áöur. Fram til þessa hefur hún
verið venju fremur kyrrlát en upp
úr þessu má ætla að aðeins fari að
hitna i kolunum. Það sem kannski
má segja að hafi einkennt at-
kvæðaslaginn hingað til er annars
vegar sú áhersla sem allir stjórn-
málaflokkarnir leggja á svokall-
aða vinnustaðafundi og hins veg-
ar sú umræða sem fram hefur
farið um kosningaplagg sjálf-
stæðismanna, sem þeir kalla
Leiftursókn gegn verðbólgunni.
Vinnustaðafundirnir, þar sem
Grasrótarpólitík og leiftursókn
frambjóðendur flokkanna koma
hver i sinu lagi á vinnustaði i
matar- og kaffihléum, gera grein
fyrir stefnumiðum flokks sins og
svara fyrirspurnum, eiga rætur
sinar að rekja til siðustu kosn-
inga. Upphafsmennirnir að þess-
ari baráttuaðferð þá voru aðal-
lega þeir Vilmundur Gylfason og
Bjarni P. Magnússon, sem efndu
saman til margra slikra funda
með góðum árangri. Og þótt
kosningar væru afstaðnar, héldu
þeir félagar uppteknum hætti,
eins og til að sýna háttvirtum
kjósendum að þeir væru ekki
gleymdir, þótt formlegum at-
kvæðaveiðum væri lokið.
Núna eru þeir Vilmundur og
Bjarni ekki lengur einir um hit-
una. Frambjóðendur allra flokka
eru nú með daglega fundi á hin-
um ýmsu vinnustöðum og sumir
hafa mætt á vinnustaði frá þvi
löngu áður en kosningabaráttan
hófst. Ölafur Ragnar Grimsson
sagði mér t.d. að þeir alþýðu-
bandalagsmenn hefðu verið á
ferðinni á vinnustöðunum mestan
part þessa árs, þótt meiri áhersla
hefði verið lögð á þá eftir að
Alþýðuflokkurinn sleit stjórnar-
samstarfinu. Aðrir hafa farið eins
að — sjálfstæðismenn hafa stund-
að vinnustaðina af kappi og jafn-
vel heimsótt fólk á heimili þess,
og einnig hefur vakið athygli
hversu Olafur Jóhannesson hefur
verið iðinn við kolann á þessu
sviði.
Frambjóðendurnir sjálfir eru
hæstánægðir með þessa nýlundu i
kosningabaráttunni og telja hana
árangursrika leið til að ná beinu
sambandi við kjósendur. „Það
sem kannski vekur mest athygli
manns,” sagði Jón Baldvin
Hannibalsson, 4. maður Alþýðu-
flokksins i Reykjavik, ,,er það
hversu hinn almenni kjósandi er
raunverulega vel með á nótunum,
þegar þess er gætt að þessi kosn-
ingabarátta snýst um jafnflókin
málaflokk og efnahagsmál, sem
oft hefur verið talað um að erfitt
væri að koma til skila svo vel sé.
En i ljós hefur komið að menn á
vinnustöðunum eru alls ekki eins
illa að sér i þessum efnum, eins
og sumir hafa viljað vera láta —
þeir krefjast skýrra og afdráttar-
lausra svara og láta okkur ekki
komast upp með neinn moðreyk.”
Friðrik Sophusson, einn
frambjóðenda sjálfstæðismanna i
Reykjavik og Guðmundur G. Þór-
arinsson, 2. maður á lista
Framsóknarflokksins tóku i sama
streng.” Stjórnmálamenn eru
hættir að-setja allt sitt traust á
sjónvarpið til að koma boðskap
sinum áleiðis til almennings
heldur leggja höfuðáherslu á
beint samband við kjósendur og
þá eru bein skoðanaskipti viö
kjósendur á vinnustöðum
árangursrik leið að okkar dómi,”
sagði Friðrik. Guðmundur sagði,
að þegar þeir framsóknarmenn
hefðu byrjað þessar vinnustaða-
heimsóknir hefði honum virst það
koma fólki aðeins á óvart og sum-
um þótt jafnvel óþægilegt eða
broslegt að fá skyndilega fram-
bjóðanda inn á gafl hjá sér i mat-
stofunni. ,,En við finnum núna að
þetta viðhorf er breytt og fólk á
von á okkur þegar við birtumst.
Ég hef farið á nokkra mjög góða
fundi af þessu tagi, þar sem
undantekningarlaust er mikið
spurt og fyrir okkur eru þessir
fundir mikilvægir — þetta er
þessi svokallaða grasrótaraðferð,
þar sem við komum okkar
boðskap til kjósenda og heyrum
skoðanir þeirra án nokkurra
milliliða.”
Ólafur Ragnar Gimsson sem er
eins og kunnugt er ekki aðeins
frambjóðandi heldur einnig
stjórnmálafræðingur, kvaðst
sannfærður um að þessi nýlunda
stjórnmálabaráttunnar — vinnu-
staðafundir, munu setja mark
sitt á hana til frambúðar hér á
landi enda væri það i samræmi
við það sem gerst hefði viðast
erlendis. Ólafur gat þess þó i
framhjáhlaupi að þess hefði
aðeins orðið vart að einstaka at-
vinnurekendur hefðu imugust á
heimsóknum þeirra alþýðubanda-
lagsmanna á vinnustaði, og amk.
i einu tilfelli hefði hann haft spuriv
ir að þvi að atvinnurekandi hefði
haft i hótunum að hleypa sér ekki
inn i fyrirtæki sitt.Ólafur kvaðst
þá óðara hafa mætt á vinnu-
staðinn en ekki orðið fyrir neinni
áreitni þegar á hólminn var kom-
ið. Hins vegar kvað Ólafur banka-
stjóra Samvinnubankans hafa
meinað starfsfólki sinu að fá
Svavar Gestsson á fund innan
bankans.
Annað einkenni kosninga-
baráttunnar nú er svo sú umræöa
sem fram fer um kosningastefnu-
skrá Sjálfstæðisflokksins og þeir
hafa sjálfir kallað Leiftursókn
gegn verðbólgunni. Menn geta
verið sammála um að þetta kosn-
ingaplagg er þó nokkurt nýmæli i
efnahagsmálaumræðu hér á
landi, þótt menn deili aftur um
það hversu raunhæft og
árangursrikt það muni reynast.
Varla þarf hér að tiunda þetta
plagg efnislega, en Friðrik
Sophusson telur að i þvi hafi mjög
veriðtekiðmið af þeim hugmynd-
um sem ungir sjálfstæðismenn
hafa lengi barist fyrir undir kjör-
orðinu Báknið burt. „Þessi kosn-
ingastefnuskrá er mun meira
afgerandi en fyrri slikar stefnu-
skrár flokksins. Kjósendum
boðinn hreinn kostur, sem jafn-
framt verður forustumönnum
hans gott aðhald, fái flokkurinn
stjórnarforustuna,” sagði
Friðrik.
Andstæðingar flokksins finna
hins vegar þessu plaggi margt til
foráttu. Jón Baldvin Hannibals-
son, einn helsti talsmaður
Alþýðuflokksins i efnahagsmál-
um, segir t.d. berum orðum að i
hagfræðilegum skilningi sé það
firra, þegar verðbólgan sé komin
upp i 70—80% að unnt sé að
sigrast á henni með einhvers
konar leiftursókn. Fyrir sliku séu
ekki efnahagsleg rök, það sé ekki
fræðilega gerlegt. Guðmundur G.
Þórarinsson, sem starfað hefur
mikið i efnahagsmálanefnd
ntfDlfQDi-JLnlcd
Framsóknarflokksins og átt þátt i
stefnumótun hans á þvi sviði, tek-
ur i sama streng og segir að þaö
séu geysilegar þversagnir i þess-
ari kosningastefnuskrá sjálf-
stæðismanna. Hann nefnir m.a.
að hann geti ómögulega komið
þvi heim og saman hvernig
afnám allra niðurgreiðslna auk
frjálsrar verðmyndunar geti meö
nokkru móti orðiö til þess að
ráðast að rótum verðbólgunnar
auk þess sem hin harkalega
niðurskurðarleið sjálfstæöis-
manna hljóti óhjákvæmilega að
kalla á atvinnuleysi.
ÓlafurRagnar Grimsson sagðist
hins vegar taka kosningastefnu-
skrá sjálfstæðismanna alvarlega
og telja hana mikil tiðindi i sögu
flokksins. Hún táknaði i reynd að
hægri sinnuðustu öfl flokksins
hefðu náð undirtökunum i flokks-
forustunni. Þetta gerðist á sama
tima og Geir Hallgrimsson stæði
sem tiltölulega veikur forustu-
maður og hann virtist ekki hafa
bolmagn til að standa gegn þess-
um öflum, sem hins vegar bæði
Ólafur Thors og Bjarni
Benediktsson hefði haft i fullu tré
við og þannig getað búið til þá
imynd af flokknum að þarna færi
breiðfylking ýmissa ólikra hags-
munahópa, sem störfuðu saman i
sátt og samlyndi. Bæði Jón Bald-
vin og Ólafur Ragnar töldu það
ómaksins vert fyrir þá sem hefðu
áhuga á efnahagsmálum að bera
saman kosningaplagg sjálf-
stæðismanna og stefnuskrá
Verslunarráðs Islands, þvi að
margt væri þar ótrúlega likt.
Ólafur Ragnar spáði þvi
jafnframt að fengi Sjálfstæðis-
flokkurinn nú brautargengi með
þessa stefnu sina á oddinum,
mætti hér búast við svo hörðum
þjóðfélagsátökum að fara yrði
allt aftur til kreppuáranna og
fimmta áratugarins til að finna
hliðstæðu.
Eftir
Björn
Vigni
Sigurpálsson
Taugastrið milli Khomcini
erkiklerks og Bandarikjastjórnar
magnast dag frá degi. Sendimaður
Carters Bandarikjaforseta fékk
þau skilaboö i Tyrklandi, aö hann
fengi ekki einu sinni að skila
bréfinu sem forsetinn hafði falið
honum að færa Khomeini, hvað
þá heldur að honum yrði veitt
áheyrn. Var þar þó á ferð
Ramsey Clark, fyrrum dóms-
málaráðherra i Washington og
eini málsmetandi bandariskur
stjórnmálamaður, sem gerði sér
far um að vingast við erkiklerk-
inn meðan hannbarðist úr útlegð
gegn Iranskeisara.
Mikið er í húfi
Hvorki sendinefnd Frelsissam-
taka Palestinu né fulltrúa páfa
varð neitt ágengt að telja irönsku
klerkastjórnina á að láta lausa
gislana sextiu i bandariska sendi-
ráðinu i Teheran. Askoranir
Waldheims framkvæmdastjóra
SÞ og öryggisráðsins, um að
virða alþjóðareglur um friðhelgi
sendimanna erlendra rikja, láta
irönsk stjórnvöld sem vind um
eyrun þjóta.
ViðsHiptaþvinganir fylgja hver
á hæla annarri. Þegar Carter
forseti tók fyrir innflutning á oliu
frá Iran til Bandarikjanna, svar-
aði iranska oliufélagið með banni
við oliuútflutningi til Banda-
rikjanna. Irönsk stjórnvöld
kunngerðu, að þau hygðust taka
tólf milljarða dollara innstæður
sinarút úr bandariskum bönkum,
en Carter brá þá við og frysti all-
ar iranskar eignir i bandariskum
peningastofnunum.
Fjöldagöngur og æsingafundir
fara fram flesta daga við banda-
risku sendiráðsbygginguna i
Teheran og islömsku stúdenta-
foringjarnir sem hafa húsið á sinu
valdi kunngera að þar hafi fundist
gögn sem sanni ótvirætt að sendi-
ráðsmenn hafi verið njósnarar og
setið á svikráðum við irönsku
byltinguna. Samt ber hlutlausum
aðilum, sem fengið hafa að
heimsækja gislana, saman um að
ekki sé að sjá að þeir séu neinni
harðýðgi beittir.
Foringjum stúdentahreyfingar-
innar sem Khomeini beitir fyrir
sig er væntanlega ljóst, að lif hátt
i þúsund Irana er i veði fyrir
hvern . einn bandariskan sendi-
ráðsmann sem þeir hafa á valdi
sinu. Talið er að i i Bandarikjun-
um dvelji yfir 50.000 iranskir
námsmenn, og þeir hafa vakið
rækilega á sér athygli eftir sendi-
ráðstökuna með þvi að safnast
saman á torgum og gatnamótum
til að taka undir kröfu stallbræðra
sinna heimafyrir um framsal
keisarans fyrrverandi. Bandarisk
lögregla hefur átt fullt i fangi aö
hindra að vegfarendur gangi i
skrokk á irönsku stúdentunum.
Væri bandariska sendiráðsfólk-
inu í Teheran mein gert, hefði það
óhjákvæmilega i för með sér, að
iranskir námsmenn i Bandarikj-
unum yrðu brytjaðir niður.
Hversu fús sem bandarisk
stjórnvöld væru að vernda þá
fyrir hefndaraðgerðum, er fjöld-
inn svo mikill og viða dreifður, að
á þvi væru engin tök.
I þessum dálkum var þvi haldið
fram fyrir viku, að það væri fyrst
og fremst erfitt ástand i íran, sem
orðið hefði Khomeini hvöt til að
styrkja stöðu sina með þvi að lýsa
velþóknun á töku bandariska
sendiráðsins og beina þar með
athygli landsmanna frá
vonbrigðum með islömsku bylt-
inguna að hötuðum uppgjafa-
keisara og stórveldinu sem studdi
hann vel og lengi. Þessi skýring á
fáheyrðum atburðum viröist þvi
liklegri sem lengra liður.
En nú er einnig að verða ljóst,
að viðureignin við erkiklerkinn i
Qom getur orðið afdrifarik fyrir
þróun bandariskra þjóðmála. Um
það leyti sem barátta um útnefn-
ingu til framboðs i forsetakosn-
ingunum að ári er að hefjast fyrir
alvöru, lenda Bandarikin i milli-
rikjadeilu semreynir til hins
ýtrasta á hæfileika rikjandi
forseta. Um leið þjappar ögrunin
við Bandarlkin og hættan sem
vofir yfir sendimönnum þeirra
erlendis þjóöinni saman að baki
forsetanum.
Fyrir hálfum mánuði áttu
vonbiðlar um útnefningu
repúblikana i forsetakosningun-
yfirsýn
(S[pO(“y[rQ(o]
um og keppinautar Carters meðal
demókrata varla nógu sterk orð
til að lýsa vanþóknun sinni á
stjðrnarstörfum forsetans, sér i
lagi á skorti hans á forustuhæfi-
leikum og röggsemi. Nú eru sömu
menn komnir i þá aðstöðu, að
verða að keppast við að lýsa
samþykki sinu og velþóknun á
hverju þvi sem Carter aðhefst til
að koma þvi til leiðar að irönsk
yfirvöld láti gislana i Teheran
lausa. Takist það getur Carter i
einu vetfangi orðið ósigrandi i
komandi forsetakosningum.
Endi gisiatakan með skelfingu, er
viðbúið að hann eigi sér ekki
viðreisnarvon.
Ekki eru það bara keppinautar
Carters um forsetaembættiö, sem
verða að lúta þvi þessa dagana
að forsetavaldið tekur forustuna,
þegar verulega kreppir að á ein-
hverju sviði. Þingið hefur allt frá
valdatöku Carters þverskallast
við að samþykkja frumvörp hans
til að ýta undir orkusparnað og
sér i lagi draga úr innflutningi á
oliu. Nú er sett umsvifalaust bann
við innflutning oliu frá tran, sem
hingað til hefur séð Bandarikjun-
um fyrir einum tuttugasta af
aðfluttri oliu, 400.000 oliufötum á
dag. Þessi skyndilega skerðing á
oliuframboði gerir óhjákvæmi-
legt að þingið hefjist handa og
afgreiði málir. sem það hefur
legiö á misserum saman, ef
þingmenn vilja ekki eiga á hættu
að verða sakaðir um að veikja
stöðu Bandarikjanna i viðureign-
inni við Khomemi.
Mest kveður þó að þeirri breyt-
ingu sem varð um leið og klerk-
arnir i Qom lögðu til atlögu gegn
dollaranum. Gengi bandarisks
gjaldmiðils hefur verið veikt um
langt skeið, en er nú heldur aö
rétta við eftir aðhaldsaðgerðir á
Eftir
Magnús
Torfa
ólafsson
peningamarkaði i Bandarikjun-
um. Akvörðun iranskra
stjórnvalda að taka út úr banda-
riskum bönkum innstæður sem að
þeirra sögn nema tólf milljörðum
dollara.stefndigreinilega að þvi
að valda sem mestri röskun i pen-
ingamálum, jafnvel gengishruni
og fjárhagslegri ringulreið.
Þetta mál var svo alvarlegt, að
enginn i Bandarikjunum hreyfði
andmælum, þegar Carter lýsti
yfir neyðarástandi til að fá vald
til að frysta irönsku innstæöurnar
i bandariskum bönkum. Að visu
er þvi haldið fram, >að irönsku
innstæðurnar nemi ekki nema i
hæsta lagi sex. milljörðum dollara
og séu aðallega geymdar i úti-
búum bandariskra banka i
Evrópu, svo það verði að lokum
evrópskra dómstóla að skera úr
um, hvort vald Bandarikjaforseta
nái til þeirra. Slikt skiptir ekki
miklu i svipinn. Málaferli
iranskra kröfuhafa á hendur
bandariskum bankaútibúum i
Evrópulöndum myndu taka
langan tima og niðurstaðan getur
hæglega gengið gegn sóknaraðila.
1 svipinn skiptir það mestu, að
valdsviö Carters Bandarikja-
forseta hefur tekið snöggum
stakkaskiptum. Samstundis og
lýst hefur verið yfir neyðar-
ástandi, hefur Bandarikjaforseti
hlotið umboð til að skipa meö
úrskurðum og tilskipunum fjölda
málaflokka, sem að öllu eölilegu
eru utan valdsviðs hans. Hvita-
sunnumaðurinn i Hvita húsinu
gengur þvi tviefldur til næstu lotu
i viðureigninni við erkiklerkinn i
Qom.
4