Helgarpósturinn - 07.03.1980, Page 18

18
Föstudagur 7. mars 1980 h&lfJFimnirínn
VORÁ GÓU
Einsog á&ur var um geti& á
Sinftíniuhljómsveit tslands 30 ára
afmæli um þessa helgi, en fyrstu
tónleika sina hélt hún fimmtu-
daginn 9. mars 1950 i Austur-
bæjarbltíi.
Tveim árum fyrr haföi reyndar
veriö sett saman Sinfóniuhljóm-
sveit Reykjavikur meö hljó&færa-
leikurum, sem áöur höföu starfaö
i strengjasveit Tónlistarskólans,
Otvarpshljómsveitinni og Hljóm-
sveit Reykjavikur, sem stofnuö
haföi veriö þegar áriö 1927 af
Sigfúsi Einarssyni og fleirum. 1
mögnuö af Rlkisútvarpinu, Þjóö-
leikhúsinu, Rlkissjóöi beint og
Reykjavikurborg. Gekk reyndar
á Vmsu um rekstur hennar næstu
árin, og um tima hét hún
Sinfónluhljómsveit Rikisútvarps-
ins, sem þá tók aö sér aö standa
mestallan straum af kostna&i.
1 Sinfóniuhljómsveitinni voru
upphaflega 41 ma&ur, og af þeim
eru 8 enn fastráönir: Jón Sen,
Þorvaldur Steingrimsson, Jónas
Dagbjartsson, Sveinn ólafsson.
Skafti Sigþórsson, Jóhannes
Eggertsson, Jón Sigurösson horri-
leikari og Björn R. Einarsson.
Eyrna lyst
eftlr Arna B|ornssor,
rauninni höföu svotil sömu menn-
irnir spilaö i öllum þessum hljóm-
sveitum, sem var skipulagslega
heldur óheppilegt. Einnig geröu
menn oröiö auknar kröfur til aö
vera atvinnuhljómlistarmenn og
fá lika kaup fyrir aö leika gó&a
tónlist. Tæknilega haföi einkum
skort blásara I þessar eldri
hljómsveitir, en lúörasveitar-
menn voru mikilstil sjálfmennt-
aöir. Fyrir stofnun Sinfónlu-
hljómsveitarinnar voru þvl
nokkrir efnilegir blásarar styrkt-
ir til náms erlaidis og fimm
erlendir blásarar rá&nir. Hljóm-
sveitin var svo i upphafi fjár-
Rtíbert Abraham stjórna&i
þessum fyrstu tónleikum fyrir 30
árum, og fyrsta verkiö sem
hljómsveitin lék opinberlega var
Egmontforleikur Beethovens. En
hann var einmitt á efnisskrá
fyrstu tónleikanna, sem
Fllharmóniusveit Hamborgar
hélt i Iönó 1926 og voru fyrstu
sinfóniutónleikar á Islandi. Onnur
verk voru Sjö rúmenskir þjóö-
dansar eftir Béla Bartok og ófull-
geröa hljómkviöan eftir Schu-
bert. Auk þess léku fjórir erlendu
blásaranna ásamt Agli Jónssyni
klarinettuleikara Divertmento I
B-dúr eftir Haydn.
Amerísk,,Fóstbræðrasaga"
Nýja bió:
Butch og Sundance: Yngri árin
(ButcH and Sundance: The
early days). Bandarlsk, árgerö
1979. Handrit: Allan Burns.
Leikendur: William Katt, Tom
Berenger. Leikstjóri: Rtchard
•Lester.
Ariö 1909 létu tveir amerlskir
glæpamenn lifiö I viöureign viö
hersveit úr bóliviska riddara-
li&inu, sumir segja aö mennirnir
hafi falliö i bardaganum, a&rir
að þeir hafi framiö sjálfsmorö
þegar þéir sáu aö viö ofurefli
li&s var aö etja.
Þessir atburöir áttu sér staö i
San Vicente i Bóliviu. Mennirnir
hétu George Leroy Parker og
Harry Longbaugh — þekktari
undir nöfnunum Butch Cassidy
og The Sundance Kid.
gætu hafa gerst) áður en fyrri
myndin hófst.
Þetta er ekki I fyrsta sinn sem
Lester gerir mynd um velþekkt-
ar persónur. Hann hefur filmaö
Skytturnar eftir sögum Dumas
og hann geröi nokkuö glúrna
mynd um Hróa hött og Marion,
sem hlýtur aö teljast til hinna
skárri mynda sem geröar hafa
verið um þau ágætu hjón.
Lester er fagmaöur góöur
meö næmt auga fyrir
manneskjulegum smáatri&um i
fari þeirra goöumliku persóna
sem hann velur sér til umfjöll-
unar. Kimnigáfu hefur hann
einnig ágæta, eins og menn
kannski muna, þeir sem séö
hafa Bitla-myndir hans: Help
og Hard Day’s Night.
Að þessu sinni tekst honum
prýðilega upp, þvi myndin er
Kvikmyndir
eftir Þráin Bertelsson
Ariö 1909 var Villta vestriö
ekki lengur eins villt og áriö 1866
þegar Butch Cassidy fæddist I
Circle Valley I Utah-fylki, og þvi
var þaö sem þeir fóstbræöur
höfðu leitað til Suöurameriku,
sem ennþá var blessunarlega
ótamin aö þeirra mati.
Þvi veröur ekki' neitaö aö
Bandarikin hafa átt mikla
glæpamenn og I þvl registri fer
næsta lítið fyrir þeim Butch og
Sundance og óaldarflokki
þeirra, The Wild Bunch, nema
hvaö þessir ágætu menn eru
einkum athyglisveröir fyrir þá
sök, aö þeir voru uppi á timum
þjóöfélagsbreytinga sem geröu
starfshætti þeirra úrelta.
Rétt eins og þeir Þorgeir
Hávarsson og Þ.ormóöur
Kolbrúnarskáld áttu þeir Butch
og Sundance erfitt meö aö skilja
aö i þeirra þjóöfélagi var ekki
lengur rúm fyrir hetjur og viga-
menn, og þvi fór sem fór.
Fyrir nokkrum árum uröu
þeir Butch og Sundance heims-
frægir, þegar George Roy Hill
gerði um þá kvikmynd meö
Paul Newman og Robert Red-
ford I aðalhlutverkunum. Sú
mynd fór sigurför um heiminn,
og nú er svo langt um liöiö, aö
Richard Lester hefur einnig
slegið mynt úr gerplu þeirra
fóstbræöra. Sú mynd fjallar um
atburöi þá sem geröust (eöa
létt og skemmtileg. Og einnig
hefur honum tekist hiö ómögu-
lega, þaö er aö segja aö finna
tvifara þeirra Newmans og
Redfords i hlutverk aðal-
persónanna. En því miöur háir
þaö myndinni ekki lltiö, aö aöal-
leikararnir eru allan timann aö
herma eftir Paul Newman og
Robert Redford i stað þess aö
leika Butch Cassidy og The
Sundance Kid.
Seinni hluti myndanna „The
Godfather” og „The French
Connection” var betri en fyrri
hluti þeirra mynda, en þaö er
ekki alltaf sem svo vel tekst til.
Fyrri myndin um þá Butch og
Sundance var betri en sú siðari,
sem raunar bætir engu viö þaö
sem þegar hefur veriö gert.
En hvaö um þaö, þeir sem
vilja sjá fjörugan og velgeröan
vestra geta um þessar mundir
tyllt sér inn I Nýja bió og
skemmt sér við gerplu þessara
vigamanna. En þeir sem
eingöngu unna „alvarlegum
kvikmyndum” geta þó altént
veriö fegnir því, aö Lester skuli
hafa gert mynd um Butch og
Sundance og látiö i friöi minn-
ingu merkilegs útlaga sem
einnig lét llfiö fyrir kúlum
bólivískrar lögreglu nú fyrir
nokkrum árum — en þaö var
au&vitaö Ernesto „Che” Gue-
vara.
Sinfóniuhljómsveit tslands
011 blööin skýröu ýtarlega frá
þessum viöburöi á útsi&u, en
eiginlegar umsagnir birtust ein-
ungis i Þjóöviljanum (Þorsteinn
, Valdimarsson), Mánudags-
blaöinu (Siguröur Skagfield) og
Morgunblaöinu (Páll Isólfsson).
Þorsteinn skrifaði þeirra fyrstur,
sunnudaginn 12. mars, og lét
hugann m.a. reika á þennan veg i
upphafi og endi undir fyrirsögn
þessa pistils:
„Stundum ber svo viö á góu á
Islandi, einmitt um þaö leyti árs,
þegar sfzt hvarflar aö nokkrum
manni aö Sóley væri nú eiginlega
meira réttnefni á þviliku landi,
svo langstætt er skammdegiö
oröiö og svo mikiö lifir enn
vetrar, ef aö vanda lætur — þá
ber þaö stundum viö aö hörpu-
þeyrinn er allt i einu svifinn
sunnan hingaö meö strengjaþyt i
samfylgd söngfugla, boöinn vel-
kominn leysingarómi af lækjum
og ám, blóm spretta úr mold og
brum á lyngi, en mannsbarnið
trúir varla eigin eyrum, gleöi
þess er blandin ugg, enn má
vænta frosta og hriöa — og þó er
þetta víst svo sannarlega hljóm-
kviöa vorsins?
Þaö bregöur nú varla til þviliks
bata i riki náttúrunnar þessa góu-
daga, ef rétt er þaö sem mælt er,
aö aldarfar og veöurfar sé hvort
ööru háö meö svipuöum hætti og
orsök og afleiöing. Þó höfum viö
nú fagnað vori og hlýtt hinni ófull-
komnu hljómkviöu þess I þvi rlki I
rikinu, þar sem veturinn hefur átt
hvaö mesta þaulsetu hingaö til
riki tónlistarinnar.
Hér er skemmst frá aö segja:
Fullskipuö sinfóniuhljómsveit
hélt hér sina fyrstu tónleika
si&astli&iö fimmtudagskvöld i
kvikmyndahúsi Austurbæjar og
enda þótt þaö rúmi allmikinn
mannfjölda innan veggja, ur&u þó
allt of margir utan dyra, er
þangaö fýsti.
Allir þeir sem renna grun i þaö
erfiði og önn, sem liggur aö baki
sigrum eins og þeim sem hér
hefur unnizt til menningar- og
vegsauka fyrir land og þjóö, sam-
fagna brautryöjendunum og
þakka starf þeirra og stórhug.
Þau örlög hafa löngum be&iö
góugróöursins aö visna I vetrar-
hörkum. Um þennan lund hinnar
æöstu listar, þar sem viö höfum
nú fagnaö vori og horft fram á
enn sælla sumar, kynni aö eiga
eftir aö næöa svo, aö hann yröi
kalviöir einir. En aö óreyndu
trúir þvl enginn aö svo fari — og
veörabrigöi aldarfarsins aö
minnsta kosti eru okkur I sjálfs-
vald sett.”
Nú eru 58 hljóöfæraleikarar
fastráönir I sveitinni, og sam-
kvæmt frumvarpi til laga á aö
fjölga þeim upp i a.m.k. 65. Yröi
hljómsveitin þá oröin tveir þriöju
af stærö Fllharmonlusveitar
Hamborgar áriö 1926, sem þá
sendi okkur tæpan helming sinna
manna.
Maxím Gorkí síungur
Þjóöleikhúsiö sýnir Sumar-
gesti eftir Maxim Gorki 1 leik-
gerö Peters Stein og Botho
Strauss. Þýöandi Arni Berg-
mann. Leikstjóri: Stefán Bald-
ursson. Leikmynd og búningar:
Þtírunn S. Þorgrimsdóttir. Lýs-
ing: Arni Baldvinsson. Leikend-
ur: Erlingur Glslason, Guörún
Glsladóttir, Þórunn Siguröar-
dóttir, Siguröur Sigurjónsson,
Helgi Skúlason, Anna Kristfn
Arngrlmsdóttir, Gunnar
Eyjólfsson, Kristbjörg Kjeld,
Þorsteinn Gunnarsson, Arnar
Jtínsson, Brlet Héöinsdóttir, Ró-
bert Arnfinnsson, Siguröur
Skúlason, Baldvin Halidórsson,
Jtín S. Gunnarsson og Guörún Þ.
Stephensen.
Þetta leikrit Gorkls var frum-
sýnt I Pétursborg áriö 1904 og er
þvi aö nálgast áttrætt. I sam-
ræmi viö sko&anir sinar um
hlutverk skálda var Gorki aö
fást viö raunverulegt þjóöfé-
lagslegt mein i Rússlandi þess-
ara ára. Þaö má þvi næsta mik-
illi furöu sæta hversu vel verkiö
fellur inn I þjóöfélagslega um-
ræöu i dag. Oll helstu ádeiluefni
verksins eru i fullu gildi ennþá
taka enda. Sumargestimir eru
menntaöir og upplýstir, en hafa
glataö uppruna sinum og tengsl-
unum viö þaö fólk sem þeir eru
tengdir blóöböndum. Þeir hafa
færst úr alþýöustétt upp I
menntaöa millistétt og örlög
þess fólks sem stendur neöar I
þjóöfélagsstiganum eru oröin
þeim fjarlæg, en eru samt áleit-
in tígnun viö liferni þeirra. Um
þetta snýst uppgjöriö I verkinu.
Eigum viö aö opna augun fyrir
þvi sem gerist I kringum okkur
e&a treysta okkar einangraöa
heimi? Þarf ekki lif okkar aö
hafa einhvern tilgang?
Maxim Gorki á sinn boöbera I
þessu verki, lækninn Mariu
Lvovnu. Hún viörar viöhorf þess
er unir ekki tilgangsleysinu og
er meövituö um stö&u sina. Boö-
skapur hennar nær eyrum
þeirra sem ekki eru of djúpt
sokknir, eyrum kvennanna sem
eru orönar þreyttar á .ástleysi
og kúgun, eyrum þeirra karla
sem eru á sama hátt kúgaöir og
gera sér grein fyrir þvl. Hjá hin-
um mætir hún andúö. Karlarnir
saka hana um spillingarstarf-
semi, vitandi þaö aö efasemd-

IIBi i Leiklist
JMbLúJí eftlr Slgurð Svavarsson

og sum býsna ofarlega á baugi,
t.a.m. umræ&an um stööu kon-
unnar i samfélagi karlanna.
Osjálfrátt spyr maöur-sig: Eru
vandamál nútima auövalds-
þjóöfélags þau sömu og menn
glfmdu viö i Rússlandi feigs
keisaraveldis? Ahugi þeirra
Stein og Strauss á verkinu er
au&skilinn I þessu ljósi, verkiö
gæti allt eins veriö afurö nú-
timaleikritunar. Leikgeröin er
nútimaleg og fagmannleg ogá
örugglega sinn þátt i vinsældum
verksins á siöustu árum.
Oröiö sumargestir er notaö
yfir vel stæöa menntamenn
borgarinnar sem leigja sér
sumarhús I sveitinni og eyða
þar tlmanum I iðjuleysi. Þetta
fólk unir sér viö drykkju, daö-
ur, fánýta leiki og takmarka-
laust málæöi. Þaö reynir allt
hvaö þaö getur aö loka augun-
um fyrir tilgangsleysi tilvistar
sinnar og er umvafiö blekkingu
sem fyrr eöa sföar hlýtur aö
imar eru þessu liferni eitur,
þeir hræöast allt er ógnar hinni
sjúku sjálfsblekkingu. Þótt
myndin sé dökk byggist hún á
einlægri von. Þeir sem brjótast
út úr viöjunum eru á réttri leiö.
Þessi sýning er I heildina af-
skaplega vel heppnuö. Uppsetn-
ingin byggir á náinni samvinnu
ogmiklum skiptingum, sviöiö er
gernýtt. Leikstjórn Stefáns
Baldurssonar er styrk og örugg.
Samvinna hans og Þórunnar S.
Þorgrlmsdóttur er meö ágætum
sem fyrr. Þó er galli hversu jaö-
ar sviösins (til hægri úr sal) er
mikiö nýttur. Undirritaöur átti I
erfiöleikum meö aö greina þau
atriöi, þaöan sem hann sat. tir
þessu mætti bæta án mikilla til-
færinga, bekkjarendafólki er
þaö nauösyn.
Yfirleitt eru nær allir leikend-
ur á sviöinu I einu og árangurinn
þvi mjög kominn undir jafnri
frammistööu. óhætt er aö full-
yröa aö þessi sýning er sigur
SVART
HVÍTT
Barn að aldri keypti ég 78
snúninga hljómplötu meö
hljómsveit Gene Krupa og á ég
dýrgripinn enn. A annarri
hliðinni var nefnilega After
You’ve Gone og einleikari meö
hljómsveitinni sjálfur Roy
Eldridge. Þvilikur trompetleik-
ur! Krupa féll alveg i skuggann
en Roy þeytti lúður sinn. Eyrun
námu varla snilldina. Ég var
heillaöur og enn hrislast unaöur
um taugakerfiö er ég heyri Eld-
ridge blása. Löngu seinna var
ég I sjöunda himni og heyrði
hann leika á sviöi, bæöi i Anti-
bes og Kaupmannahöfn. Glóöin
var hin sama, krafturinn, eld-
sálin, en aldurinn haföi breytt
blæstrinum og lífsreynslan
meitlaö ballö&utúlkunina.
Eldridge veröur sjötugur á
næsta ári og hefur ekki sleppt
hendinni af trompetnum slðan
hann var tólf ára. A yrigri árum
lék hann ma. meö hljómsveitum
Horace Hendersons og Elmer
Snowdens (þar lék hann meö
bernskuvini Ellingtons, Otto
Hardwicke, sem gáf honum
viöurnefniö „Little Jazz” 1933
lék hann I eigin hljómsveit
ásamt bróður sinum Joe og
hann lék siöan ýmist meö eigin
hljómsveit eöa öörum þar til
1950 er hann heimsótti Evrópu i
fyrsta skipti, en frá þvi segir
seinna.
Eldridge var fyrsti svarti
djssleikarinn er var fastrá&in i
hvita hljómsveit I Bandarikjun-
um. (Aö visu höföu Lionel
Hampton og Teddy Wilson leikiö
áöur meö Goodman, en ekki
sem fastir liösmenn hljómsveit-
ar hans.) Hannlék meö Gene
Krupa 1941—43 og ’49 og meö
heildarinnar, sigur samvinn-
unnar, og þvl erfitt og nánast ó-
þarft aö tfunda frammistöðu
einstakra leikenda. Þó get ég
ekki látiö hjá liöa aö geta sér-
staklega tveggja leikkvenna.
Guörún Glsladóttir glimir þarna
viö veigamesta hlutverkiö á sin-
um ferli hingaö til. Hún stenst
þessa raun meö sóma. í loka-
þættinum leikur hún af mynd-
ugleika og reisn sem vissulega
lofar góöu um framtiö hennar á
sviöi. Brlet Héöinsdóttir er I viö-
kvæmu hlutverki Mariu
Lvovnu. Túlkun hennar er sér-
lega næm. Hún fer vandrataðan
meöalveg I predikandi hlut-
verki, veröur aldrei upp-
áþrengjancji þrátt fyrir mikinn
sannfæringarkarft.
Þýöing Arna Bergmann er
vönduö og þjál, virkaöi áldrei
ofhlaöin. Þjóöleikhúsiö er full-
sæmt af þessari sýningu, hún
mun „stækka llfið fyrir alþýöu
manna” (Gorki). — SS.
Ný skemmtileg og spennandi
bandarisk mynd um raunir
bilaþjófa. Aðalhlutverk. Darr-
en Mac Gavin og Joan Collins.
Sýnd kl. 5 — 9 og 11.
Islenskur texti.
Örvæntingin
Ný stórmynd gerö af leikstjór-
anum Reiner Werner Fass-
binder.
Mynd þessi fékk þrenn gull-
verölaun 1978 fyrir bestu leik-
stjórn, bestu myndatöku og
bestu leikmynd.
Aöalhlutverk: Dlrk Bogarde
og Klaus Lovitsth.
★ ★ ★ Helgarp.
Enskt tal. tslenskur-texti.
Sýnd kl. 7
Bönnuö innan 16 ára.