Helgarpósturinn - 28.03.1980, Blaðsíða 9

__hnlrjrirpncztl irinn Föstudagur 28. mars 1980
9
MÁLÞOKA
Heimir Pálsson — Hrafn Gunnlaugsson — Jónas Jónasson- Magnea J. Matfhias-
dóttir— Páll Heiðar Jónsson—Steinunn Sigurðardóttir —Þráinn Bertelsson
Þar sem ég sat og velti vöngum
yfir hugsanlegu efni i þessa
hringborösumræöu, meö litlum
árangri, höguöu atvikin þvi svo
aö ég kveikti á sjönvarpi — og
kom inn í ofanvert Kastljós.
Þarna sátu fimm gáfnaljós og
ræddu um vanda sinn. Þeir voru
allir blaöaeöa fréttamenn aö tala
um vinnuna. Þetta voru vafalaust
ágætar umræöur,ég veit þaö ekki,
þvi allt i einu var sagt eitthvaö
sem snerti viö móöurmáls-
kennaranum I mér og eftir það
hugsaöi ég mest um málnotkun.
Stjórnandi umræðnanna drap á
aöoft heyröist kvartaö undan þvi
aö málfari blaöamanna heföi
hrakaö. Og sjálfur formaöur
blaöamannafélagsins tók undir —
þó með þvi tilbrigöi að hann teldi
málfari þjóöarinnar allrar hafa
hrakað! Alls óvitandi og fáfróöur
um islenska málveirufræöi (sbr.
hugtökeinsog hljóðvillaog þágu-
fallssj'ki) heföi ég líklega átt erf-
itt meö aö átta mig á hvaða sjúkl-
ing mennirnir væru aö tala um.
Þvi I bernsku minni var einatt
talað um aö dauövona sjúklingum
hrakaöi.
Ogsvo kenndu menn náttúrlega
skólunum um aö batavon
sjúklingsins væri litil.
t saklausustu mynd eru svona
umræður hlægilegar. En þær eru
þvi miður sjaldnast saklausar
heldur miklu fremur háskalegar,
einfaldlega vegna þess aö þær
gefa i skyn aö breytingar tung-
unnar séu sjúkdómseinkenni. Og
svo er ráöist (eins og i sumum
greinum læknisfræöinnar) i að
lækna einkennin! Sæla mega
málveirufræöingar prisa sig aö
hafa ekki lifaö þá voðalegu tima
þegar „hljóödvalarbyltingin
mikla” gekk yfir germönsk mál
meö svo hrikalegum afleiöingum
aö þaö sem menn halda aö hafi
heitiö „haRabanaZ” eða eitthvaö
ámóta fáránlegt á germönsku fór
allt i einu aö heita hrafn á nor-
rænu. Þá heföi margur málveiru-
fræöingurinn fengiö slag.
Auövitaö er háskasamlegt aö
lita á tungumál þjóöar eins og
sjúkling sem sifellt þurfi að lækna
af nýjum sjúkdómum (og viröast
meira aö segja flestir vera ólækn-
andi). Málfar er ekki við misgóöa
heilsu. Hins vegar er málfar
manna fjarska misgóður miöill
hugsunar. Og þar þarf aö glima
viö mikinn vanda. Málfar er ekki
betraá setningunni „mig langar i
vatn” en setningunni „mér
langar i vatn” samkvæmt ein-
hverjum heilsufarslögmálum.
Fyrri setningin - er einfaldlega
„rétt” málhefð ríkjandi stéttar
eða kannsk; meirihluta þjóöar-
innar. Siðari setningin er „röng”
frá sama sjónarmiöi. En báðar
eru auðskildar öllu islenskumæl-
andi fólki og i þeim skilningi full-
góöar. Aftur á móti mætti leiöa
rök aö þvi að það væri rangt á
annan hátt aö segja „hann draup
höföi” einfaldlega vegna þess aö
það má misskilja (þannig að
höfuðiö hafi raunverulega lekið af
manninum).
En þvi vék ég fyrst að dæmi um
„þágufallssýki” aö þau eru ein-
mitt langoftast tekin .þvi til sönn-
unar aö sjúklingnum sé aö
versna, og enn er eytt verulegum
tima i skólum og annars staöar til
aðamast viö slíkum smámunum.
En samtimis er látiö óátaliö
margt þaö sem miklu alvarlegra
er, einmitt vegna þess að þaö
skaöar tunguna sem miöil.
Þaö sem mér er efst í huga er
þaö sem best væri að kalla mál-
þoku (og leita nú fremur til veðup
enlæknisfræöi). Málþokan kemur
viöa fyrir og viröist leggjast meö
þunga á marga. Siöast sá ég
hennar dæmi i' sunnudagsblaöi
Morgunblaösins þar sem einhver
blaöamaöurinn hélt hann væri aö
þýöa á islensku greinar sem birt-
ust i Speglinum þýska um valda-
kerfiö i Sovétrikjunum. Þegar
maöur fór að lesa vöknuöu marg-
ar spurningar. Hvar haföi þessi
maöur lært svona islensku? Hann
þýöir orö fyrir orö úr þýsku og
heldur aö þá veröi textinn is-
lenskur. En hann veröur þvi miö-
ur óskiljanlegur á köflum,svo tor-
skilinn á öörum köflum aö maöur
þyrfti helst aö taka aspirin áöur en
maður fer að lesa. Samt er al-
rangt aö tala um að tungunni sé
að hraka i meðförum þessa
blaðamanns. Það er ekkert að
tungunni, málnotandinn kann
meira að segja fullt af orðum. En
hann er málslóði eða málsóði.
Hann hefur ekki lært að vanda
sig, aldréi verið tamiö það grund-
vallaratriði að orða hugsun skýrt.
Og þvi fer sem fer.
Ljómandidæmi um málþokuna
má lika finna i stofnanamálinu.
Þar er stundum talaö um sýki:
nafnoröasýkina. Hún er aöeins
einn þáttur málsins, en meö öðr-
um oröum leiöir hún stundum til
þess aö skrif sumra ráöuneyta
veröa torskilin eöa jafnvei
óskiljanleg. Ég veit vel hvernig
menn afsaka sig: Þeir segjast
veröa aö oröa hlutina þannig aö
ekkert geti fariö milli mála (og
visa jafnvel til lagamálsins). Þaö
er rétt aö stundum er fjarska örö-
ugt aö koma oröum aö þvi sem
mikilla skýringa þarf viö. Þá
veröur stillinn fullur upp meö
aukasetningar og skýringar-
greinar og svo þunglamalegur
aö mætti rota meö honum naut.
En þetta er bara engin afeökun.
Þvi varla gera menn mál sitt
skýrt meö því aö gera þaö svo
flókiö að venjulfegur lesandi skilji
þaö ekki. Þá er eitthvaö bogiö viö
eitthvað!
Svipaöa málþoku má oft finna i
leiöurum dagblaöa. Þeim sem
hlustuöu á leiöaralesturinn i út-
varpi á barnadaginn góöa mun
hann minnisstæöur. Börnin voru
búin aö brjótast i gegnum sitt af
hverju, jafnvel fréttir fullar með
útlensk nöfn. En þegar átti aö
lesa leiöarana var eins og brotn-
aöi i þeim tungan. Málið semþeim
var ætlaö aö koma út úr sér var
svo kauðalegt og þokukennt að
ekkert gekk. Þó voru öll oröin is-
lensk.
Sisvona gæti ég haldiö lengi
áfram aö geðvonskast. Og verði
ég krafinn um þaö skal ég fúslega
sýna eins mörg dæmi málþok-
unnar og menn vilja. En ég hvet
menn eindregið til aö finna þau
sjálfir.
Ég endurtek: Hættum þessu
bulli um sjúkdóma i málfari. Is-
lensk tunga er fjörugt og
skemmtilegt mál ef menn nenna
aöhugsa skýrt. Hins vegar dugar
hún ekki öörum tungum fremur
til aö oröa hugsanir sem ekki eru
nema hálfhugsaöar. Þaö er þar
sem þarf aö taka til hendinni.
Málþokunni veröur aö létta. Hitt
skiptir miklu minna máli, þegar
fréttamaöur talar i Kastljósi um
„bluöin” þegar viö hin heföum
sagt „blööin” eöa umræðu-
stjórinn klykkir út meö þvi að
vonandi hafi áhorfendur orðið
„einhverju visari” (i stað „ein-
hvers visari” eða „einhverju
nær”). Þab getur orðiö manni
aðhlátursefni en ekki meira. Mál-
fari þjóðarinnar hrakar ekki, en
þvi fleiri hugsunarsóðar sem fást
við að skrifa blöðin, þeim mun
meiri og þéttari mun málþokan
verða.
VETTVANGUR
ÆTTARTENGSL
Helgarpóstinum hefur borist
bréf frá manni sem ekki vill láta
nafn sins getið en kallar sig
Grúskara og er tilefnið grein
blaðsins sem bar heitiö „Ættartré
vala og metoröa i stjórnkerfinu.”
Bréfritari kveöst hafa haft gam-
an af greininni en telur þó mátt
hafa betur til hennar vandaö, þar
sem bæði hafi mörgum þekktum
ættum veriö sleppt og of lauslega
sagt frá þvi sem til var nefnt.
„T.d. er mikiö af skyldmennum
Tryggva Þórhallssonar starfandi
viö stjórnkerfi okkar, svo eitt-
hvaö sé nefnt.” segir i bréfinu.
„Steingrimur Hermannsson
(Jónsonar ráöherra) er tilgreind-
ur en þvi sleppt aö hann er mágur
Sveinbjarnar Dagfinnssonar
ráöuneytisstjóra sem giftur er
Pálínu Hermannsdóttur.
Guömundur Benediktsson er
óvart sagður ráöuneytisstjóri I
fjármálaráðuneytinu en flestir
vita aö hann er i forsætisráöu-
neytinu. Börn Sveinbjarnar og
Guömundar eru gift og fór vel á
þvi aö óska þeim til hamingju þvi
á útkomudag þessa Helgarpósts
fæddist sonur þeirra Benedikt
Hermann.
Guömundur Benediktsson er
þremenningur viö Bjarna heitinn
Ben. og kona hans Kristin
Claessen er náskyld Harinesi Haf-
stein i móðurætt og hún og
Gunnar Thor eru systkinabörn.
Tengdadóttir dóttur Hermanns
Jónassonar er skyld sem sagt
flestum þessara forustumanna is-
lenskra stjórnmála siöustu ár —•
Bjarna Ben. Jóhanni Hafstein og
Gunnari Thor. Þaö getur ekki
verið mikiö Ihaldshatur þarna,
enda á svo aö vera, — pólitikin á
ekki að skipta máli.
Þaö er ekki hægt aö segja ann-
aö en aö litla nýfædda barnið sé
stórættaö. Eigandi Hermann
Jónasson fyrir langafa og svo alla
frændurna hinu megin frá. I
þessu litla og sérstæöa þjóðfélagi
okkar eru allir meir og minna
skyldir þvers og krus. Þannig má
einnig rekja ættir Hannesar Haf-
stein og Hermanns Jónassonar
saman. Þér ættuð aö stúdera
þetta betur.
igamni skrifaö
Grúskari.
Umleift og vift Helgarpósturinn
þákkar ■ ábendinguna og vinsam-
lega aftfinnslu höfum vift afteins
vift þetta aft bæta aft sitji fleiri
grifskarar inni meft frekari
vitneskju um ættartengslin f
stjórnmálum og embættismanna-
kerfinu þá er hún vel þegin og
Helgarpósturinn þá e.t.v tílbtiinn
aft taka málift upp aft nýju og gera
þvi fyllri skil. _ Ritstj.
Deilan um auglýsinguna
í National Geographic:
Staðhæfing
staðhæfingu
„t tilefni af óstaftfestri frétta-
klausu i blafti yftar 21 mars sl. um
landkynningarmál Feröamála-
ráös i Bandarikjunum skal eftir-
farandi tekift fram:
Allar meiri háttar ákvaröanir
um framkvæmd landkynningar-
mála þar sem annars staftar,
þ.á.m. ákvaröanir um umtals-
verfta auglýsingarstarfsemi eru
undantekningarlaust teknar sam-
eiginlega af þar til bærum aftilum
af hálfu Ferftamálaráfts, sem er f
þessu tilviki stjórnarnefrid ráös-
ins ásamt ferftamálastjóra. Aug-
lýsinga- og kynningarstarfsemi
um íslensk málefni I landfræöirit-
inu National Geographic Maga-
zine, sem gefift er út i a.m.k. 10
millj. eintaka, er þáttur I vifttækri
landkynningarstarfsemi, sem
lengi hefur verift undirbúin og
kostuft aö jöfnu af hálfu Flugleifta
hf. og Ferftamálaráös.
Allar ákvarftanir tengdar kynn-
ingu þessarihafa þvi veriö teknar
sameiginlega af mörgum aftilum
er um þessi mál fjalla, bæöi hér
heima og vestra af hálfu aöila
málsins og allur gangur mála
kunnur Samgönguráöuneyti.
Hér er þvf ekki um neina einka-
ákvörftun mina aft ræöa I neinu
efnisatrifti nefndrar framkvæmd-
ar, enda hef ég hvorki til þess
vald né umboð. Umræddar hug-
leiftingar eiga þvf ekki vift rök aft
styftjast, en vifturkenna ber, aft
þær eru ekki settar fram meft
þeim hætti I blafti yöar — og ber
þvi e.t.v. ekki að taka þær meö
öliu alvarlega.
Meö þakklæti fyrir birtinguna.
Heimir Hannesson."
Helgarpóstinum barst í gær eftir-
farandi tilkynning frá samgöngu-
ráftuneytinu:
„I tilefni af blaöafréttum i
Helgarpóstinum og Vísi föstu-
daginn 21. þ.m. um land-
kynningarstarfsemi Ferðamála-
ráös Islands i Bandarikjunum vill
ráöuneytiö taka eftirfarandi
fram:
Fjárhæðin sem varið er til
ofangreindrar landkynningar er
innan ramma heildarfjár-
veitingar til þessara mála, og um
hana hefur veriö fjallaö og hún
samþykkt á formlegan hátt af
stjórnarnefnd Ferðamálaráös og
ráöinu sjálfu.
Sá þáttur þessa landkynninga-
starfs sem var tilefni fréttar-
innar, þ.e.as. auglýsingin I
National Geographic Magazine er
hinsvegar að mati ráöuneytisins
svo stór hluti af heildarfjár-
veitingu til landkynningar, að
eðlilegt hefði veriö að bera þaö
atriöi sérstaklega undir sam-
gönguráöherra, til samþykkis eöa
synjunar. Samgönguráöuneytiö
26. mars 1980
1 smáklausu á baksiðu siöasta
Helgarpósts var ágæt gamansaga
höfö eftir „Sigurvin heitnum
Einarssyni alþingismanni”.
Þarna varft okkur aldeilis á i
messunni. Sigurvin er sprelllif-
andi og sem betur fer meö
húmorinn enn f góöu lagi, ef
Athugasemd
Helgarpóstinum hefur borist
eftirfarandi *thugasemd
Viö lestur sföasta Helgarpósts
kom þaö mjög flatt upp á okkur
meölimi hljómsveitarinnar Snill-
inganna aö vera titlaöir punk-
hljómsveit. Viö komum alveg af
fjöllum við slikar fullyröingar og
mótmælum harölega. Viö höfum
lýst þessu yfir áöur og endurtök-
um þaö nú.Einnigviljum við taka
þaö fram vegna blaðaskrifa
undanfariö aö viö erum hi’orki
hættir né að hætta.
Snillingarnir
marka má vifttal vift hann i Þjóft-
viljanum s.I. laugardag þar sem
hann ber til baka þetta „andlát”
sitt. Helgarpósturinn harmar
vitaskuld þessi mistök, sem eru
meft öllu óafsakanleg og óskar
Sigurvin Einarssyni langra líf-
daga. — Ritstj.
ANDLÁTIANDMÆLT