Helgarpósturinn - 28.03.1980, Síða 23

23
_Jie/aarpásturinn'Fösiuda9
ur 28. mars 1980
Kosningabaráttan fyrir
forsetakosningarnar er enn ekki
komin áfulla ferö —a.m.k. ekki á
yfirboröinu. Ljóst er aö staban i
þessum málum, er allt önnur og
flóknari, en var i kosningunum
1952 og 1968. Frambjóöendur eru
fleiri og því erfiöara aö henda
reiöur á fylgi þeirra á pólitiska
vængnum, auk þess sem
frambjóöendur aö þessu sinni
hafa ekki hreinan flokksstimpil,
aö Albert Guömundssyni
undanskildum.
Engu aö siöur hafa menn auö-
Litiö mun veröa um aö flokkarnir sem slikir taki beinilnis flokkspóii-
tiska afstööu til forsetaframbjóöandanna.
FL OKKADRÆTTIR í FORSETAKJÖRI
vitaö veriö aö geta i eyöumar og
reynt aö átta sig á þvi hvert hinir
pólitisku straumar liggja. Ljóst
er aö enginn stjórnmálaflokk-
anna mun taka opinberlega af-
stööu til frambjóöenda. Kemur
þar tvennt til. Annars vegar hefur
slikur stuöningur ákveöinna
stjórnmálaflokka hingaö til ekki
reynst forsetaframbjóöendum
gott vegarnesti i kosningunum og
i annan staö vill ekki neinn stjórn-
málaflokkur komast I þá aöstööu,
aö liggja undir dómi kjósenda
með einstökum forseta-
frambjóöenda, ef sá hinn sami
skyldi siðan tapa kosningunni.
Þaö fer þó auövitað ekki hjá
þvi, aö stjómmálaflokkarnir hafa
meiri samiið meö sumum
frambjóöendum en öörum, enda
þótt flokkarnir séu meira og
minna þverklofnir i afstööu sinni.
Ýmsir atkvæöamiklir einstakl-
ingar innan flokkanna styöja
ákveöna frambjóöendur alls ekki
út frá pólitfskum forsendum
heldur vegna fjölskyldu — eða
venslabanda og kunningsskapar.
Af þessum sökum er mjög erfitt
að henda reiöur & almennri af-
stööu flokkanna til ákveöinna
frambjóöenda.
Þaö liggur i öllu falli fyrir, að
engum mun útskúfaö og enginn
veröur hataöur I ákveönum
stjórnmálaflokki vegna stuönings
viö frambjóöanda, sem pólitisk
flokkslina teldi jafnvel óæskileg-
an. Til þess skerast linur of viöa.
1 samtölum minurn viö framm-
ámenn i flokkunum er ljóst aö
forsetakosningarnar hafa ekki
verið mikiö á dafskrá innan
þeirra. Hreint ekki áopinberum
grundvelli og litiö þar i umræöum
manna á meöal. ,,Menn velta jú
fyrir sér, niðurstööum skoöana-
kannana sem fram hafa fariö,
en gefa lltiö út á eigin hug til
frambjóöenda,” sagöi einn þing-
maöur Alþýöuflokksins.
Af skoöanakönnunum i fyrir-
tækjum eru þaö Guölaugur og
Vigdis sem koma hvaö sterkust
út. Þessum niöurstööum ber þó aö
taka meö nokkrum fyrirvara.
Bæöi þaö, aö kosningabaráttan er
mjög skammt á veg komin,
frambjóöendur eiga eftir aö gera
víðreist á fundi,,-auk þess sem
sjónvarpiö er enn'ekki inni mynd-
inni.
En iitum aöéins nánar á
stjórnmálaflokkana f þessari
glímu. Þaö er óhætt aö fullyðra,
aö Alþýöubandalagiö stendur
hvaö heilsteyptast um ákveðinn
frambjóöanda, þ.e. Vigdisi Finn-
bogadóttur. Þar eru auövitað
undantekningar frá reglunni, en
þær eru fáar og illa séöar af
flokksforustunni. Guömundur J.
Guðmundsson hefur þó ávallt lát-
iö illa aö stjóm og hann var meö
þeim fyrstu til aö lýsa yfir stuðn-
ingi viö Albert Guömundsson.
Sigurjón Pétursson fylgdi fijót-
lega i kjölfariö og hallaöist að
Guölaugi. Þetta geröist þó allt
áöur en framboð Vigdisar varö
ljóst, og þaö mun ætlunin hjá
Alþýöubandalaginu aö láta ekki
fleiri slikar „rangar” stuönings-
yfirlýsingar koma upp á yfirborð-
iö. 1 þvl sambandi segir sagan, aö
Arni Bergmann á Þjóöviljanum
hafi haft uppi tilhneigingar til
stuönings viö Pétur Thorsteins-
son, en þeir tveir voru samtima
úti I Moskvu á sinum tíma og er
vel til vina. Árna mun hafa veriö
gert þaö ljóst aö stuöningsyfirlýs-
ingar af hans hálfu viö Pétur yröu.
ekki litnar hýru auga.
Þrátt fyrir þennan nokkuö svo
eindregna stuöning Alþýöu-
bandalagsins viö Vigdisi, mun
ekki vera um opinberan stuöning
aö ræöa, enda gæti slikt oröiö
Vigdisi til skaöa fremur en hitt.
Þaö má þvi ætla aö kjósendur
Alþýöubandaiagsins fylki sér um
Vigdisi, enda er hún einasti
frambjóöandinn (enn sem komiö
er) sem hefur á sér pólitiskan
vinstri blæ og hefur m.a. i gegn-
um árin veriö haröur and-
stæðingur bandariska hersins hér
á landi.
En vegna hermálsins eru þung
sporin hjá Vigdísi innan hervirkis
sjálfstæöismanna. Einstaklingar
innan kvennahreyfinga Sjálf-
stæöisflokksins hafa lýst yfir
ánægju sinni meö framboð
Vigdisar — en aöeins vegna þess
aö hún er kona. Hins vegar er tal-
ið aö konurnar I framvaröasveit
Sjálfstæöisf lokksins skelfist
vinstri stimpilinn á henni og láti
þvi nægja að hafa samúö meö
baráttu hennar, en styöja aöra
frambjóðendur, sem teljast nærri
hægri linunni. A hinn bóginn er
umræðan I Sjálfstæöisflokknum
um þessi mál yfirboröskennd og
dauf. Kemur þar margt til. Fyrst
ogfremst er flokkurinn enn i sár-
um eftir klofninginn i kringum
Gunnarsstjórnina og er það von
ákafra flokksmanna aö timinn
komi til meö aö lækna þau sár.
Þess vegna þoli flokkurinn sist af
öllu hatrammar deilur um
afstööu til forsetaframbjóöenda.
Flokkurinn á þó mjög undir högg,
aö sækja, þar sem Albert
Þegar til kom reyndist meiri-
hluti sænskra kjósenda ófáan-
legur til aö afsala sér efsta sæti á
hagsældarlista þjóöanna. Riflega
þrir kjósendur af hverjum fimm
kusu aö reiöa sig á kjarnorkuver
til orkuöflunar næsta aldarfjórö-
unginn. Skoöanakannanir sem
bentu til aö þjóöaratkvæöa-
greiöslan i Sviþjóð um kjarnork-
una gætifariö á hvorn veginn sem
væri, af þvi þjóöin væri klofin i
svo jafnar fylkingar aö ekki
mætti á milli sjá, voru geröar áð-
ur en almenningur haföi gert sér
Starfsmenn kjarnorkuversins I Barseback I Sviþjóö I stjórnstöö inni.
HRAÐTÍMGUNARVER FÁ
HAGRÆÐIS VOTTORD
fulla grein fyrir hvaö á eftir færi,
væri kjarnorku hafnaö. Um leiö
og ljóst var oröið hvilika skerð-
ingu þaö þýddi á sænskum lífs-
kjörum, hversu sænskir atvinnu-
vegir myndu setja niöur I heims-
viöskiptum og Sviþjóö dala á al-
þjóöavettvangi, þurfti ekki aö
sökum aö spyrja.
Þar viöbætist aðráöageröir um
aöbæta upp missi kjarnorkunnar
meö mengunarsneyddum orku-
gjöfum eins og sólarorku eöa
gerjunarorku eru ekki raunhæfar
ennsem komiö er, hvaö sem slöar
kann aö veröa. Raforkufram-
leiösla i stórum stíl i landi sem
fullnýtt hefur vatnsafl sitt eins og
Sviþjóö getur veriö meö þrennu
móti, olíu, kjarnorku eöa kolum.
Eins og olíuveröi og olluaödrátt-
um er háttaö, eru kolin eini
kosturinn annar en kjarnorkan,
en kolakyntum raforkuverum
fylgir hvimleiö og heilsuspillandi
loftmengun, svo vandgert er upp
á milli þeirra og karnorkuvera,
þegar lita skal á mengunarreikn-
inginn i heild, meta hættuna á
geislun móti vissunni fyrir kola-
stybbu.
Þjóöaratkvæöagreiöslan var
ráögefandi, ekki skuldbindandi,
en fyrir liggur aö fariö veröur aö
vilja meirihlutans. Stjórn kjarn
orkuandstæöingsins Fílldins fær
nú þaö hlutverk að ganga frá
orkuályktun áöur en þinghaldi
lýkur i vor. Tvö fullbúin en
ógangsett kjarnorkuver veröa
ræst, lokiö viö tvö sem eru i smiö-
um og haldiö áfram undirbúningi
að smiöi tveggja i viöbót. Sex
karnorkuver eru i rekstri nú
þegar, og sjá Svium fyrir fjorð-
ungi af raforkunotkun þjóöar-
innar. Þegar öll tólf eru komin I
gagniö.veröa 45% af sænskri raf-
orku framleidd meö kjarnorku.
Crslit sænsku þjóöaratkvæöa-
greiöslunnar hafa skjót og bein
áhif á tveim öörum Noröurlanda.
Finnar halda áfram byggingu
kjarnorkuvera, og danska stjórn-
in hugsar sér til hreyfings að
hraöa undirbúningi ákvarðana-
töku um raforkuframleiöslu meö
kjarnorku. Vandséö er hvort
niöurstaöan i Sviþjóö hefur áhrif
á kjarnorkudeilurnar i fjarlasgari
löndum. Gera má ráö fyrir aö
heldur dragi móðinn úr Græn-
Guðmundsson 'er. Ýmsir telja aö
þaö væri merki flokksins um
útrétta sáttarhönd, ef flokksmenn
a.m.k. beröust ekki gegn
framboði Alberts og jafnvel helst
meöhonum. Gunnarsliöiö mun þó
alfariö meö honum I þakkarskyni
viö rlkisstjórnarstuöninginn, en
af sömu orsökum er tregt á stuön-
ingnum hjá heittrúuöum sjálf-
stæöismönnum.
Töluverð stemmning er fyrir
Guöiaugi hjá ýmsum sjálfstæöis-
mönnum, enda var hann talinn
viöloöandi flokkinn á ungdómsár-
um sinum, án þess þó aö slikt færi
hátt. Þá á Pétur Thorsteinsson
sinn trygga kjarna innan flokks-
ins. Sjáifstæöisflokkurinn er þvi
a.m.k. þrlskiptur l þessu sam-
bandi, auk þess sem almennir
kjósendur flokksins, þá sérstak-
lega konur, llta ekki eins alvar-
legum augum á vinstri tilhneig-
ingar Vigdisar og sauðtryggir
flokksmenn.
Alþýöuflokksmenn eru
samkvæmt áreiðanlegum
heimildum nokkuð spenntir fyrir
Guölaugi Þorvaldssyni, telja
hann sinn mann og rökstyöja þaö
meö þvi aö benda á ættartengsl.
Bróöir Guölaugs er nefnilega trúr
og tryggur krati, Tómas
útgeröarmaöur Þorvaldsson i
Grindavík. Almennt er þvi taliö,
aö flokksmenn séu yfirleitt á
Guölaugslinunni, en eins og ann-
ars staöar eru fleiri fletir á mál-
inu. Ýmsum finnst hressileg og
djarfmannleg framkoma Vigdis-
ar svipa til hinnar nýju og
árangursriku kosningaaöferðar
kratanna i sigurkosningunum ’78
og finna þvi til samkenndar. En
eins og i Sjálfstæöisflokknum eru
ýmsir sem eiga erfitt meö aö
sætta sig viö afstööu hennar I
hermálinu. Þá er ótalinn allstór
hópur krata sem starfar innan
embættismannakerfisins. Þeir
eru Pétursmenn og eru aöallega
innan gamla kjarnans i Alþýöu-
flokknum — i gamla viöreisnar-
kjarnanum. Aö öllu samanlögöu
er þó liklegt aö þaö veröi fyrst og
helstGuölaugur Þorvaldsson sem
sæki gull i greipar krata.
Og þá er ótaiinn Framsóknar-
flokkurinn. Af viörasöum minum
viö ýmsa menn innan flokksins er
litiö aö græöa. Framsóknarflokk-
INNLEND
YFIRSÝN
ERLEND
ingjaflokknum i Vestur-Þýska-
landi, en á móti kemur aö kosn-
ingasigur i fylkisþingskosningum
i Baden-Wurtemberg haföi áöur
gefiö honum byr í seglin. Oliklegt
er aö Bretagne-búar skeyti hót
um þaö sem gerist i Sviþjóð, bar-
átta þeirra er engu siöur gegn
miöstjómarvaldinu I Paris en
kjarnorkuverunum sem setja á
niöur i héraöinu aö þeim for-
spuröum.
En eins og fyrri daginn er þaö
tækniþróunin sem mestu varöar,
og einmitt um þessar mundir
kemur hún til skjalanna svo um
munar. 1 Vinarborg hefur ráð-
stefna 66 rlkja nýskeö fallist á
tækniskýrslu um nýja gerö
kjarnorkuvera, sem fram til
þessa hafa veriö enn umdeildari
en þau sem fyrir eru. Visinda- og
tæknimennsem skýrsluna sömdu
komast aö þeirri niöurstöðu aö
andstaöan sé á vanþekkingu
byggö, kjarnorkuver af þessu tagi
séu bæöi hagkvæmari og hættu-
minni en eldri afbrigöi.
Megineinkenni þessarar geröar
kjarnorkuvera er aö þau fram-
leiöa meira af kjarnakleyfu efni
en þau nota til raforkufram-
leiöslu. Draga þau nafn af þess-
um eiginleika og kallast á ensku
„fast-breeder nuclear reactors”
og gætu á islensku heitiö hraö-
timgunar kjarnaofnar.
Samkvæmt skýrslunni sem
samþykkt var á Vinarráöstefn-
unni eru kostir hraötimgunarver-
anna margvislegir, en felast
einkum i aö mengun umhverfis-
ins og geislunarhætta sem starfs-
liöi er búin eru mun minni en frá
eldri gerðum kjarnorkuvera.
1 fyrsta lagi hefur reynslan
sýnt, aö minni gasblástur og
vökvastreymi er frá hraötimg-
unarverum en eldri geröum
kjarnorkuvera. Þvi er geislun út I
umhverfiö minni en áöur hefur
þekkst.
í ööru lagi er geislun i vistar-
verum starfsliös minni i hraö-
timgunarverunum. Veröa þvi
starfsmenn fyrir minni geisl-
unarskömmtum svo verulega
munar frá gildandi öryggismörk-
um.
1 þriöja lagi er varmamengun
frá hraötimgunarverum mun
minni, vegna þess aö varmanýt-
ing þeirra er betri en I eldri gerö-
um kjarnorkuvera.
1 fjóröa lagi minnkar geisla-
virkur úrgangur sem losna þarf
viö til mikilla muna viö tilkomu
hraötimgunarveranna. Dregur
þvi úr þörf fyrir vandasama
flutninga á geislavirkum úrgangi
og torfundiö, öruggt geymslu-
rými fyrir hann.
Hraötlmgunarverin ganga fyrir
plútónium og framleiöa i rekstri
meira kjarnakleyft efni en þau
nota sjálf. Þvi dregur tilkoma
þeirra stórlega úr þörfinni á
úranvinnslu úr jöröu, en námu-
slys i úrannámum eru talin
hundraöfalt mannskæöari en
óhöpp á öllum öörum stigum
kjarnorkuiðnaöar samanlagt.
urinn er stærsta spurningar-
merkiö i þessum forsetakosning-
um, þótt nóg sé af ósvöruöum
spurningum i hinum flokkunum.
Flogiöhefur fyrir, aöýmsu- stuön-
ingsmenn Péturs láti nú aö þvi
liggja, aö hann hafi ávallt veriö
undir niöri hliöhollur framsókn.
Þessi saga er þó ekki seld dýrari
en hún var keypt, enda þótt ekki
sé óeölilegt aö stuöningsmenn
frambjóöenda leiti nú hvað
ákafast á þau miö, sem minnst
hefur veriö fiskaö I. Þaö er til-
finning ýmissa eins og minnst var
á he'r aö framan, aö framsóknar-
mennteljiheppilegast aö fara sér
hægt i stuöningsyfirlýsingum, á
meöan framboösdraugur Ólafs
svifur ennþá yfir vötnunum. Þó
eru ýmsar blikur á lofti nú þegar.
Til aö mynda mun Geröur
Steinþórsdóttir einn forystu-
manna flokksins i borgarmálefn-
um og innan kvennahreyfingar-
innar komin á fulla ferö I öflug-
um stuðningi viö Vigdisi.
En aö öllu samanlögöu liggur
landiö þannig, aö stjórnmála-
menn flestir hverjir, sama úr
hvaða flokki þeir koma, halda
mjög aö sér höndum I þessari
baráttu a.m.k. enn sem komiö er.
Ætla má þó, aö þegar fram líöi
stundir og linur skýrist, þá fari
menn i rikari mæli aö veöja á
sigurvegara og fikra sig inn i
hans raðir. A meöan ekki eru
áreiöanlegri teikn á lofti um styrk
frambjóöenda, en nokkrar
óábyrgar fyrirtæk jaskoöana-
kannanir, þá er erfitt aö tina út
vænlegan sigurvegara. Allir vilja
vera I sigurliöi, og enginn gengur
tilliös viö greinilegt tapliö. Eöa
eins og einn þingmaöur Sjálf-
stæöisflokksins oröaöi þaö:
„Menn héma niöri í þingi viröast
biöa eftir þvi hvernig mál þróist,
áöur en þeir skipa sér i sveitir.
Ef einstakir frambjóöendur
viröast ætla aö veröa undir i
slagnum, þá vilja þingmenn
ógjarnan hafa læst sig inni I
baráttu meö greinlegum fall-
kandidat. Menn vilja vera i sigur-
liöi þegar upp er staðiö.”
Eftir
Guömund
Arna
Stefánsson
Eftir
Magnús
Torfa
ólafsson
En þaö er einmitt plútónium-
notkun og plútóniuframleiösla i
hraötimgunarverunum, sem
þeim hefur veriö fundiö til for-
áttu. Plútónium sem þau gefa af
sér má gera hæft til notkunar i
kjarnorkusprengjur meö tiltölu-
lega auöveldum hætti, og því er
uppi ótti um aö smiöi hraötimg-
unarvera veröi til þess aö kjarn-
orkuvopnaframleiösla geti
breiöst út aö sama skapi. Banda-
rlkjastjórn telur þessa hættu svo
mikla, aö hún hefur reynt aö
stööva byggingu hraötimgunar-
vers I Clinch River I Tennessee-
fylki, til þess aö geta sýnt aö
henni sé alvara meö áskorunum
sinum á önnur riki aö reisa ekki
samskonar kjarnorkurafstöövar.
1 báöum þessum efnum hefur
Carter forseti þó oröið aö láta i
minni pokann. Frakkland, Bret-
land, Sovétrikin og Japan hafa
fariö sinu fram i rannsóknum á
hraötimgunarverum og smiöi
þeirra. Frakkar eru komnir
lengst á þessu sviöi, og á reynslu
þeirra byggist margt af helstu
niðurstööum i sérfræöingaskýrsl-
unni sem samþykkt var i Vinar-
borg. Bandarlkjaþing hefur fyrir
sitt leyti haldiö áfram fjárveit-
ingum til bandariska hraötimg-
unarversins i Clinch River, þvert
ofan I vilja rikisstjórnarinnar.
Eftir ráöstefnuna i Vinarborg
þykir sýnt, aö hraötímgunvarver-
um fjölgi hrööum skrefum.
Reynir þá fyrir alvöru á eftirlits-
kerfi Alþjóöa kjarnorkumála-
stofnunarinnar, að gæta þess aö
geislavirk efni ætluö til raforku-
framleiöslu séu ekki notuö á laun
til vopnasmiöi.