Helgarpósturinn - 08.08.1980, Blaðsíða 27

27 .
__ho/íJPirpn^tl irinn Föstudagur 8. ágúst 1980.
Daglega heyra menn talaö um
visitölu. 1 útvarpi, sjónvarpi eöa
blööum ber hana oft á góma. Tal-
aö er um visitölu framfærslu-
kostnaöar, visitölu byggingar-
kostnaöar, veröbótavisitölu, láns-
kjaravisitölu, visitölubætur og
Guö veit hvaö.
En hvaö er eiginlega visitala?
Aö þvi var Ólafur Daviösson hag-
fræöingur hjá Þjóöhagsstofnun
spuröur.
„Visitölur eru fyrst og fremst
notaöar til aö mæla breytingar á
ákveönum stæröum”, sagöi Olaf-
ur. Hann sagöi einnig aö hægt
væri aö búa til visitölur um allar
stæröir og mæla hvernig þær siö-
an breyttust en verövisitölur
væru algengastar.
„Visitala framfærslukostnaöar
á þannig aö mæla þær veröbreyt-
Verölag hefur tuttugufaldast undanfarin 12 ár.
VÍSITALA - HVAÐ ER NÚ ÞAÐ?
ingarsem veröa á vörum og þjón-
ustu i landinu”, sagöi Ólafur.
Til þess aö fá fram vi'sitölu
framfærslukostnaöar er tekiö miö
af visitölufjölskyldunni sem
sennilega erfrægasta fjölskylda á
landinu. Visitöluf jölskyldan,
pabbi, mamma og 1.98 börn er
þannig til komin aö á árunum
1964-1965 var gerö könnun á út-
gjöldum fjölskyldna á Reykjavik-
ursvæöinu og út frá þvi fundin
nokkurs konar meöaltals-
fjölskylda. Þessar fjölskyldur
voru látnar halda reikninga yfir
útgjöld sin á vissu timabili og
þannig voru fundnar þær vörur og
sú þjónusta sem fjölskyldur
I Reykjavik keyptu. A þeim
grundvelli byggist núgildandi
visitala fyrir framfærslukostnaö I
landinu.
A þriggja mánaöa fresti er siö-
an athugaö hvaö þær vörur og sú
þjónusta sem til grundvallar
visitölunni liggja kosta og er
miöaö viö sama magn af sömu
vöru i hvert skipti. Magniö er siö-
an margfaldaö meö gildandi
veröi hverju sinni og þannig fæst
hvaö þaö kostar i hvert skipti aö
kaupa allt sem I visitölugrund-
vellinum felst. Siöan er fundin
hækkunin frá þvi 1968, en það ár
tók þessi visitala gildi. Þá er árið
1968 sett sem hundraö.
„tfebrúar s.l. var visitalan 2085
stig miöaö viö 100 stig i janöar
1968”, sagöi Ólafur Daviös-
son. „Þaö sem kostaöi 100 krónur
áriö 1968 kostar þvi 2085 krónur
nú. Verölag hefur þvi tuttugufald-
ast frá þvi I janúar 1968 og þar til i
febrúar 1980L
Þær neysluvenjur sem til
grundvallar visitölunni liggja i
dag eru nú orðnar 15 ára gamlar
og um margt úreltar.
„Þaö er aöailega neysluskipt-
ingin sem hefur breyst”, sagöi
Vilhjálmur ólafeson viöskipta-
fræöingur á Hagstofunni. „í dag
eyöa menn t.d. meiru í bila og
ferðalög en þeir geröu fyrir 15 ár-
um siöan”.
En aö sögn Vilhjálms stendur
núyfirný könnun á neysluvenjum
visitölufjölskyldunnar.
„Nýja könnunin nær til 176 fjöl-
skyldna i Reykjavik og til 75 fjöl-
skyldna út á landi”, sagði Vil-
hjálmur.
Þaö vekur athygli að fjölskyld-
ur úti á landi eru teknar meö i
reikninginn aö þessu sinni, en þaö
hefur ekki tfökast áöur. Hvers
vegna ekki?
„Ég held aö það hafi veriö
vegna þess aö þaö geröi alla
framkvæmd málsins auöveldari
aöstaösetja visitölufjölskyldunna
i Reykjavík”, sagði Ólafur
Daviösson. „Enda skiptir ekki
máli hver framfærslukostnaöur-
inn er, þaö eru breytingar á verö-
lagi sem visitalan á aö mæla i
þessu tilfelli, en ekki raunveruleg
útgjöld.Veröbreytingar getaVer-
ið þær sömu þó framfærslukostn-
aðurinn sé ekki sá sami hér i
Reykjavik og úti á landi”.
Visitalan er ekkert ný af nál-
inni. ólafur Davfðsson tjáöi Helg-
arpóstinum aö visitöluútreikning-
ar í einhverri mynd heföu þekkst
á Islandi allar götur siðan 1914.
Og vfsitöluútreikningar meö svip-
uöu sniöi og hjá okkur þekktust i
ýmsum löndum og væru algengur
veröbólgumælikvarði.
r ...........;:z—
Þvi fer fjarrri, aö pólitisk
hryöjuverk séu nýtt fyrirbæri I
sögunni. Þau hafa fylgt mannin-
um um langa hrfð, af einu tæi eöa
öðru. Bologna-ódæöiö á ítaliu er
pólitiskt hryöjuverk.
En munurinn á þvi og öörum
hryöjuverkum, sem við lesum og
heyrum um, er sá, að pólitfska
markmiöiö er óljóst. An þess aö
það hvarfli aö mönnum aö rétt-
læta pólitísk hryöjuverk, þá hefur
Bologna-ódæðiö skerpt þann
greinarmun, sem geröur hefir
veriö á pólitiskum hryöjuverkum
og hryöjuverkum án skilgreinds
markmiös.
Taliö er nokkuð öruggt aö þaö
séu nýfasistar á Italiu, sem stóðu
aö baki sprengitilræöinu á járn-
brautarstööinni i Bologna. Fyrri
hryöjuverk nýfasista hafa sýnt og
sannaö, aö þessir menn binda
ekki bagga sina sömu hnútum og
aðrir hryöjuverkamenn, og er þá
—Jj
Ættingi eins af fórnarlömbunum I Bolognasprengingunni brestur i grát
eftir aö hafa boriö kennsl á likiö.
BOLOGNA ÓDÆÐIÐ
einkum átt viö ötula ódæöismenn,
sem kenndir eru viö vinstri öfgar.
A Italiu hefur boriö mest á Rauöu
herdeildunum i þessum flokki.
Bæöi nýfasistar og vinstri öfga-
menn eiga sér þaö markmiö að
grafa undan þjóöskipulagi á It-
alíu. En munurinn er fólginn f þvf
einkum, aö vinstri hryöjuverka-
menn láta ódæöisverk sin bitna á
tiltölulega vel skilgreindum skot-
mörkum. Og í kjölfar þeirra hafa
þeir yfirleitt rökstutt gerðir sinar
og skýrt i nokkrum smáatriöum
hvaö fyrir þeim vakir.
Meö hryöjuverkum sinum hafa
þeir gjarnan beint spjótum sinum
að innsta kjarna Italsks sam-
félags meö skotárásum,
sprengjutilræöum og mannrán-
um, og fórnarlömb þeirra hafa
oftast veriö fuiltrúar pólitfska
valdsins.
Nýfasistar viröast hins vegar
kjósa aö fremja hryðjuverk sin til
þess aö valda ringulreiö og ótta,
vekja skelfingu og tilfinningaleg
viöbrögö. Þannig skýröi t.d.
Francesco Cossiga, forsætisráö-
herra Italfu, hryöjuverk nýfasista
eftir atburöinn I Bologna. óllum
ber saman um, aö erfitt sé aö ,átta
sig á þvi aö hverju nýfasistar
stefna á ítalíu. Kommúnistar
hafa oft orðið fyrir baröinu á
minni háttar hryðjuverkum
þeirra, en að kommúnistahatri
undanskildu, viröast þeir renna
blint í sjóinn, þegar þeir velja
skotmörk sin.
Viö og viö vekja þeir athygli á
sér meö hrylliverkum á borö viö
Bologna-ódæöiö. Og aö þessu
sinni hefur þeim tekist aö vekja
rækilega athygli á sér meö þvi aö
fremja versta hryöjuverk póli-
tiskra ódæðismanna frá stríöslok-
um. Að visu sagöi Lundúna--
Times i forystugrein, aö þetta
væri versta pólitiska ofbeldis-
verkið frá þvi uppreisnin í Ung-
verjalandi var barin niöur áriö
1956.
Meöal hermdarverka nýfas-
ista, er sprengja sem þeir
sprengdu i banka i Mflanó áriö
1969. Þar týndu lifi 16 manns og
um 100 manns særðust. Áriö 1970
sprungu fjórar sprengjur á leið
járnbrautarlesta milli Rómar og
Napóli. Þá áttu þeir sök á
sprengjuárás i Brescia áriö 1974,
þar sem átta manns týndu lifi. 1
ágúst sama ár sprakk sprengja
um borö i lestinni „Italicus.” Þá
létust tólf manns. Og einmitt á
laugardaginn var borin fram
ákæra á hendur átta manns, sem
taldir eru vera félagar i nýfas-
istasamtökum. A þessu ári hafa
nýfasistar i samtökunum NAR
(Nuclei Armati Rivoluzionari)
lýst ábyrgö á hendur sér fyrir tvö
morö, annaö á iögreglumanni i
mai, hitt á saksóknara I júni.
Rauöu herdeildir vinstri manna
eru á hinn bóginn sennilega ill-
A íslandi veröa flestir aö
byggja yfir sig og visitala bygg-
ingarkostnaðar er ein visitalan.
Hún er þannig fundin aö áriö 1965
var reiknaö út hvaö þá kostaöi aö
byggja endastigahús I fjögurra
hæða blokk. Siðan ’65 hefur þaö
veriö reiknaö út á þriggja ára
fresti, hvaö kostar aö byggja ná-
kvæmlega eins hús. Þannig er
fylgst meö þeirri hækkun sem
veröur milli ára.
Fleiri visitölur veröa ekki ti-
undaöar hér, nema veröbótavisi-
talan svokallaða, sem sennilega
er allra visitalna vinsælust. Þaö
er hún sem gerir það aö verkum
aö launþegar á tslandi fá kaup-
hækkun á þriggja mánaða fresti
þegar allt gengur samkvæmt
áætlun. Hækkunin er aö visu mis-
jafnlega mikil og undarlegt nokk,
mest hjá þeim sem hæst hafa
launin. Veröbótavisitalan tekur
miö af visitölu framfærslukostn-
aðar.
Asmundur Stefánsson fram-
kvæmdastjóri Alþýöusambands
Islands sagöi vfsitölubindingu
launa fela i sér aö þegar verölag
breyttist þá breyttist kaupiö einn-
ig I samræmi viö þaö.
„Ef kaupiö hækkar ekki til
jafns viö verðlag rýrnar kaup-
mátturinn”, sagöi Asmundur.
„Það er ekki hlutverk samtaka
launafólks aö hækka kaupiö i
krónutölu, heldur að auka kaup-
máttinn og þessar kauphækkanir
undanfarin ár eru ekki öska-
draumur verkalýöshreyfingar-
innar heldur ill nauðsyn I verö-
bólguþjóöfélagi”.
Þorsteinn Pálsson fram-
kvæmdastjóri Vinnuveitenda-
sambands ísland taldi visitölu-
bindingu launa hins vegar vera
bæði orsök og afleiöingu verö-
bólgunnar.
„Visitalan mælir þær verö-
hækkanir sem orðiö hafa”, sagöi
Þorsteinn. „Þær eru siöanbættar
upp með þvi aö hækka launin að
sama skapi. Þaö hækkar verölag
YFIRSÝN
innanlands og þar af leiöandi
kostnaö viö útflutningsfram-
leiösluna. Sá kostnaöarauki kall-
ar aftur á gengislækkun sem
hækkar vöruverö á innfluttum
vörum. Þá hækkar vlsitalan og þá
þarf afturaö hækka kaupið. Þessi
hringur endurtekur sig á þriggja
mánaöa fresti. Þetta er oröinn
vitahringur sem viö veröum ein-
hvern veginn aö komast út úr”.
Asmundur Stefánsson sagöi
visitölubindingu launa óhjá-
kvæmilega nauðsyn ef vinna ætti
bug á verðbólgunni.
„Viö skulum taka sem dæmi”,
sagöi hann, „að viö ætluðum aö
tryggja aö kaupmátturinn héldi
sér næsta ár. Þaö er kannski gert
ráö fyrir aö veröhækkanir veröi
30-70% á árinu. Ef visitölubind-
ingu launa væri ekki til aö dreifa,
yröum viö fyrirfram aö tryggja
aö kauphækkanir yröu samsvar-
andi. Þaö væri ábyrgðarleysi
gagnvart afkomu launafólks aö
treysta þvi' aö verðbólgan yrði
30% og þvi nær óhjákvæmilegt aö
miöa viö 70%. Augljóst er aö 70%
kauphækkun teygir verðbólguna
til sömu áttar. Vísitölubindingin
er nauösynleg til þess aö sam-
ræmi fáist milli launa og verö-
hækkana”.
Visitalan er fyrst og fremst
mælitæki,hún getur snúist upp i
þaö aö veröa pólitiskt vopn i
höndum ráöamanna eins og dæm-
insanna. Hvort heldur hún veldur
eöa dregur úr verðbólgu skal hér
ósagt látiö. Þeir kumpánar As-
mundur Stefánsson og Þorsteinn
Pálsson voru ekki aldeilis á eitt
sáttir meö þaö, enda standa þeir i
samningaviöræöum þessa dag-
ana og Helgarpósturinn lætur
þeim þaö alveg eftir hvernig þeir
fara aö þvi aö kljást við verö-
bólguvandann án þess aö skerða
kjör þeirra lægstlaunuöu.
eftir
Ernu
Indriða-
dóttur

ræmdastar fyrir moröiö á Aldo
Moro, fyrrum forsætisráðherra
Italiu.
En það sem veldur óvissu og er
ástæöa alvarlegrar vangaveltu
eru raunverulegar ástæöur ný-
fasista, sem skipuleggja og fram-
kvæma hermdarverk I svo stór-
um stil og án sýnilegrar pólitiskr-
ar ástæöu.
Upphaf fasisma á Italiu á
þriöja áratugnum og stjórn
Mússólinis einkenndist vissulega
af ofbeldi og grimmdarverkum.
En eftir fall Mússólinis áttu fas-
istar ekki upp á pallborðið um
hriö. En i framhaldi af vexti og
viðgangi Italska kommúnista-
flokksins, stærsta kommúnista-
flokks Evrópu, fór aö bera á æ
fleiri samtökum hægri manna. Til
að byrja með voru þeir ekkert
sérlega áberandi fasískir i stefnu-
málum. Fasistar áttu ekki miklu
fylgi að fagna lengi og formæl-
endur öfgafullra hægri sinnaöra
skoöana höföu litil áhrif i stjórn-
málum landsins. En fyrir 12 árum
fór aö heyrast i nýfasistum, nýrri
kynslóö fasista. Þetta eru þeir ný-
fasistar, sem viö þekkjum núna.
Margir tengja uppruna þessarar
nýju kynslóöar og pólitiskra of-
beldisverka stúdentaóeiröunum
áriö 1968.
En nýfasistarnir sjálfir lita á
sig sem arftaka „squadristi-
sveitanna, Svartstakkanna, sem
áttu stóran þátt I þvi aö koma
Mússólini til valda og halda hon-
um á valdastóli. Nú hafa nýfasist-
ar myndaö ýmsar sveitir i likingu
viö gömlu fasistasveitirnar. Með-
al þeirra er NAR, sem I fyrstu aö
minnsta kosti var talin bera
ábyrgö á ódæöinu I Bologna. Þeir
eru taldir hafa ætlaö aö gjalda
stjórnvöldum rauöan belg fyrir
gráan vegna ákærunnar á hendur
nýfasistum fyrir sprenginguna i
Italicus-járnbrautinni.
Vegna Bologna-ódæðisins og
raunar annarra hermdarverka
vaknar óhjákvæmilega sú spurn-
ing hvers vegna þaö er einmitt
ttalla, sem hefur oröiö vettvang-
eftir
Halldór
Halldórsson
ur pólitiskra ofbeldisverka öörum
löndum fremur? Pólitisk fyrir-
ætlan nýfasista er mjög óljós og
raunar einnig hvaöa árangur þeir
telja sig ná eöa hafa náö meö
ódæöisverkunum. Venja er aö
telja hægri öfgasamtök á Itallu á-
vöxt geysilegra þjóöfélagsbreyt-
inga eftirstriösáranna á ttaliu.
Miklar sviptingar hafa veriö i
itölskum stjórnmálum og rikis-
stjórnir setiö stutta stund aö
völdum. óróleiki i itölsku sam-
félagi, sem hefur orðiö samfara
þessu, hefur ýtt undir öfgamenn
til hægri og vinstri til aö beita of-
beldisaögeröum I þvi skyni aö ná
pólitiskum markmiöum.
Italskir stjórnmálaflokkar hafa
gert sér ljósa grein fyrir þvi, aö
berjast verður gegn starfsemi
hryöjuverkamanna. Kristilegir
demókratar og kommúnistar
hafa snúiö bökum saman, þvi þeir
átta sig á þvi, að þeir eru aöal-
skotmörk hryðjuverkamanna.
Viö vitum hvaö skæruliöar á Ir-
landi og I Baskahéruöum Spánar
vilja eöa hvaö þeir halda aö þeir
vilji. Tyrkir eiga viö svipaöan
vanda aö striöa og ítalir, en þar
er hluti skýringarinnar tilraunir
Kúrda til aö hljóta sjálfstæði.
Baader-Meinhof samtökin i Vest-
ur-Þýskalandi eru sér á parti og
umsvif þeirra 1 rénun. En viö vit-
um ekki meö nákvæmri vissu
hvaö vakir fyrir hryöjuverka-
mönnum Italiu og á þaö i raun-
inni bæöi viö vinstri og hægri
öfgamenn. Þaö er ekki breiöur
bekkur á milli þeirra i þessum
efnum, þegar allt kemur til alls.
Viö vitum þaö eitt, aö á laugar-
dag var framiö ljótasta ódæöis-
verk eftirstriösáranna. Tugir
manna voru drepnir og hundruö
manna særöust.