Helgarpósturinn - 26.06.1981, Page 17

Róska í Hcigarpðslsvlðiaii 99
Róska.
Flestir kannast víst við nafniö. En hverjir þekkja eitthvað til hennar?
Hver er þessi óttalegi róttæklingur, sem velgdi heiðviröu borgaralegu
fólki undir uggum hér á árum áður með alls kyns uppátækjum — sem
myndlistarmaður með sprengjusýningum, sem stjórnleysingi með
mótmælaaðgerðum og nú upp á síökastið sem kvikmyndaleikstjóri
hópverkefnisins Sóleyjar, sem einmitt er i klippiborðinu hjá henni
þessa dagana?
Nú skal sest að Ragnheiöi óskarsdóttur, eins og hún heitir i raun og
veru, og við skulum vita hvort hún vill segja okkur hvaö fyrir henni
vaki með öllum þessum gauragangi.
Við vorum haioar
lyrir rangri söh
— Ragnhildi óskarsdóttur
kannast ekki margir við en ef
nefnt er nafnið Róska þá kviknar
á perunni hjá mörgum.
— Þú varst með henni Birnu
Þóröar i þvi að skvetta rauðri
málningu á Alþingishúsið er það
ekki?
Róska hlær hásum hlátri og
ræskir sig.
,,Ég veit ekki hvað þú átt við,
þetta er einhver gróusaga. Við
Birna Þórðardóttir vorum á okk-
ar venjulegu kvöldgöngu og stóð-
um fyrir utan Dómkirkjuna og
vorum aö fara með kvöldbænirn-
ar. Þar svifa á okkur nokkrar
löggur meö málningardós og
biðja okkur um aö halda á dós-
inni. Þaö næsta sem við vitum er
að við erum komnar i steininn.
Það varð heljar mikið mál úr
þessu og viö haföar fyrir rangri
sök.”
I sömu svifum kemur Birna
Þóröar upp stigann og þar sem ég
átti bágt meö aö trúa þessu spyr
ég Birnu.
Birna svarar snöggt. „Þú færð
ekkert út úr okkur um þetta mál,
spurðu frekar þá sem ákærðu
okkur”, og svo er hún farin.
— Róska, nú ert þú einn af elstu
byltingarforingjum Fylkingar-
innar, hvað kom til að þú og fleiri
fóruö út i það að stofna Fylking-
una?
„Að Fylkingunni stóö breiöur
hópur fólks sem var óánægt með
stööuna eins og hún var. Þetta
var fólk sem vildi fá sterkari
vinstri hreyfingu en þá sem fyrir
var. Þetta var breiö samfylking
fólks i byrjun, allt frá hörðum
Stalinistum upp i óánægöa alla-
balla. Ég hafði kynnst svipaðri
últra vinstri hreyfingu i Róm ’68
og kom með þá reynslu inn i Fylk-
inguna. Nú, svo er ég lika alin upp
i kommafjölskyldu af gömlu
gerðinni...”
1 sömu svifum birtist stór
maður i dyrunum og heldur á
kaffikönnu og ristuðu brauði.
ÞðrOur yaldrahokkur
„Má ég kynna þig fyrir Þóröi
galdrakokki, hann býr til sykur úr
engu. Hann leikur i kvikmyndinni
Sóley, einn af „vondu mönnunum
með bliðu brosi” segir Róska um
leið og hún hellir i bollann.
„Hvaðsegirðu.hvertvorum við
komnar?”
— Aö Fylkingunni, hvað gerö-
irðu þar?
„Ég kynntist anarkistahóp og
aðferöum þeírra þarna úti i Róm
og setti á laggirnar ásamt öðru
góðu fólki, svipaöan hóp hér
heima. Þarna var gott lið eins og
t.d. Einar Már Guðmundsson og
Hildur Jónsdóttir. Við vorum meö
alls konar aksjónir eins og t.d. á
17. júni. Þegar blómsveigurinn
var lagður á styttu Jóns forseta
og Fjallkonan hélt ræðu þá vorum
viö með performanca þ.e.a.s. viö
vorum með Fjallkonu klædda i
drusiur og meö þreyttan skaut-
búningshatt. Hún gekk um
Austurvöll með islenska fánann.
A eftir henni gekk strákur i kjól-
fötum með pipuhatt og veiöi-
stöng, fremst á veiðistönginni var
plastpoki fullur af dollurum.
Hann veifaði pokanum af og til
framan i Sólveigu Hauks, sem lék
fjallkonuna. Lögreglan stoppaði
svo xaiiep neppin að
okkur og við báöum um skýringu,
þvi viö vorum ekki að gera nein-
um neitt.
Lögreglan afsakaði sig meö þvi
að hún væri að vernda okkur, þvi
múgurinn væri svo reiður að hann
myndi ráðast á okkur hvaö úr
hverju. Okkur var stungið inn og
við kærð fyrir að svivirða is-
lenska fánann eöa eitthvað álika.
Siðan var málinu bara eytt, þvi
annars hefði þaö veriö auglýsing
fyrir okkur.”
Trulluöum amerísha
sjðnvarpssendinyu
„Skemmtilegasta aðgerðin og
stærsta var þegar við fórum upp á
Keflavikurstöðina, skriðum undir
girðinguna sem er umhverfis
völlinn og komumst óáreitt inn i
sjónvarpsstööina. Við vorum um
20 manns vopnuð málningarbrús-
um og dollum, komumst inn i
sjónvarpssal, þar sem þulur sat i
beinni útsendingu og þar sem
hann er að tala birtist allt i einu
hendi með spray-brúsa og spreyj-
ar inn i linsuna. Ameriska löggan
kom á vettvang og stillti okkur
upp við vegg og tók af okkur
„glæpamyndir”, þú veist mynd
beint framan á og i prófil. Viö höf-
um náð þvi aö skrifa á veggina
alls konar slagorö t.d. skrifaði ég
á itölsku „Lifi Kúba”. Löggan tók
skýrslu af okkur og keyrði okkur
siðan i bæinn.
Það merkilega við þetta var aö
islenskir fjölmiðlar sögðu ekkert
frá þessu, en t.d. i Frakklandi og
á Italiu var gert heilmikiö úr
þessu i fjölmiölum og birtar
myndir af þessum atburöi.”
— Þú lærðir myndlist i Prag og
viöar, hvernig var skólinn i Prag?
„Ég var i grafik og plakatgerö.
Þetta var mjög strikt skóli. Við
þurftum aö teikna stafrófiö einu
sinni á dag i mismunandi útgáf-
um, búa til frimerki og plaköt fyr-
ir kvennadaginn. Ég var i Prag i
eitt ár og fór siðan til Parisar og
svo Róm.
Sprengjur í SÚM
— Svo hélstu sýningu i Súm
þegar þú komst heim? -• ,
„Já, ég helt sýningu á sprengj-
um”.
— A sprengjum, blaöamaður-
inn glennir upp augun.
Róska hlær og horfir hugsandi
út um gluggann.
„Já, ég var með allar gerðir af
heimatilbúnum sprengjum,
Mólotoff kokteillinn var stór og
mjúkur, troðinn upp með ull og
utan á honum var uppskriftin á
þvi hvernig ætti að búa hann til.
Annars vakti þvottavélin míklu
meiri hneykslan, þaö var eigin-
lega mesta hneykslisverkið. Það
var að mig minnir ’67, æ ég man
aldrei þessi ártöl. Alla vega setti
ég upp verk á Skólavöröuholtinu
sem hét „Tilvonandi húsmóðir”.
Þaö var eldgömul þvottavél sem
ég eftir langa umhugsun valdi úr
þvottavélum á haugnum. Þetta
var ryðguö vél, sannkallað antik
sem ég málaði og þar sem rullan
á vélinni var, haföi ég symból af
atómsprengjunni. Út af þessu
verki uröu mikil blaðaskrif og
fólk var alveg i rusli og sagöi að
ég væri að skemma Skólavörðu-
holtið.”
Baunasprengjan
„Ein sprengjan var gerð úr
þurrkuöum baunum. Þurrkaöar
baunir eru lagðar i bleyti og sett-
ar i litla lofthelda dós. Dósin er
hituö upp, baunirnar tútna út við
hitann og sprengja af sér dósina,
þetta var sannkölluð alþýöu-
sprengja”. Róska hlær svo inni-
lega að augun verða að skásettum
strikum.
var svo œgilega heppín
ao vera lekin (ösl
— En kvikmyndaáhuginn,
hvenær fékkstu hann?
„Þetta byrjaði allt meö þvi að
árið ’68 fór ég með hópi fólks til
Þýskalands. Þessi hópur var af
listafólki og pólitikusum um leiö,
og ég var byrjuö aö nota ljós-
myndir í myndlistarverkum min-
um. Hafði ég þvi þaö hlutverk
innan hópsins að taka myndir af
fjölda aksjónum. 1 Munchen var
ég svo ægilega heppin aö vera
tekin föst. Við höfðum keypt
okkur bil á minu nafni og var ég
tekin fyrir að parkera á vitlaus-
um stað. Eða það hélt ég vera á-
stæðuna. En svo fór lögreglan aö
spyrja mig einfcennilegra spurn-
inga, svo sem hvenær ég hefði
litað á mér hárið og hverrar þjóð-
ar Manrico væri. Manrico er
eiginmaður minn. Ég vissi ekki
hvaðan á mig stóð veörið og skildi
ekki helminginn af þvi sem þeir
spuröu, og ekki gerði ég mér
grein fyrir hver ákæran væri.
Sama dag og mál mitt átti að
koma fyrir rétti varð heilmikil
demonstrasjón fyrir utan nýju
dómshöllina i Munchen. Fólkið
kraföist þess að allir sem stæðu
fyrirrétti,yrðu látnir lausir. Inn i
dómshöllina kom delegasjón og
sagöi að ella yrði hver einasta
rúöa i dömshöllinni brotin og rúð-
urnar þar eru ófáar. Nú, ég slapp
og komst ég að þvi að lögreglan
hafði haldið mig vera félaga i
RAF. Ég hafði kynnst Ulrikku
Meinbof litillega árið áður og
hafði ég eitthvað komið nálægt
blaöinu, sem hún ritstýrði, það
hét „KONKRET”.
BlóODaöið i MílanO
— Þú vannst með anarkistum i
Róm?
„Já, og fór einmitt árið ’73 aftur
til Þýskalands að ná i mann, sem
hafði komið sér á fölskum for-
sendum inn i i.talskan anarkista-
hóp. Hann var i raun þýskur fas-
isti.
Arið ’72 var sprengd sprengja á
torginu i Milanó og fórust þar 17
manns. Þetta er eitt frægasta
sprengjutilræði fasista. Það átti
að koma þessu yfir á anarkista og
skella skuldinni á þá, en lögregl-
unni á Italiu fórst þetta fremur
illa úr hendi. Þeir handtóku einn
anarkista, neyddu hann til þess
aö játa, þeir pyntuöu hann og dó
bann i höndunum á þeim. Þeir
taka það þá til bragös að henda
honum út um gluggann og ætla að
láta það lita út sem hann hafi
framið sjálfsmorð. Það tókst ekki
betur til en svo að fyrir utan stóö
blaðamaður og sá þegar maður-
inn „datt” út um gluggann.
Læknisskoðunin sýndi einnig
fram á að hann hafði dáið miklu
fyrr. Það urðu læti út af þessu og
var þvi stofnúð rannsóknarnefnd
um málið. Þessiþýski fasisti vissi
allt um hver staöiö hefði aö
morðunum á torginu og fór ég þvi
til Þýskalands, fann manninn i
MCÍnchen og tókst að koma hon-
um til Italiu, þar sem hann játaði
allt fyrir rétti...”
verKamennirnír
lúru í verhlall
— En hvernig fékkstu vinnu hjá
italska sjónvarpinu?
„Við fórum til litils bæjar i mið
Italiu, þar sem allt verkafólkið
haföi farið i verkfall og dókum-
enteruðum atburöina þar. Upp-
hafiö að þessu verkfalli var þaö,
aö verkamennirnir höfðu sitt
eigið kvikmyndahús, þar sem
þeir sýndu róttækar myndir.
Kvikmyndahúsið var tekiö af
þeim og þvi lokaö. Þessu vildi
verkalýðurinn ekki una og fór i
verkfall, sem breiddist út um allt
þorpið. Við hertókum bióið og var
komiö á fót hópum, þar sem unnu
aðmálefnum verkafólks, svo sem
upplýsingahópur, kvikmynda-
hópur, verkalýðsmálahópur
o.sv.frv. Þetta varö eins konar
kúltúrverkfall, þar sem fólkiö
krafðist betri lifsskilyröa á öllum
sviðum mannlifsins, já, hreint og
beint kraföist breytingar á þjóö-
félaginu, sem myndi þjóna betur
hagsmunum þeirra. 1 öllum þess-
um látum kom kvikmyndafólk
hvaðan æva aö og við Manrico
leiddumst út i þetta meö mönnum
eins og Godard og Taviani-bræör-
unum. Godard geröi mynd, sem
heitir „Barátta verkafólks”, sem
gerð var i þessu þorpi. Byltingar-
foringinn franski „Rauöi Danni”
var þarna lika og tók þátt i að-
vera tekln lösr
gerðunum.
Godard var Marx-leninisti og
kom fljótlega upp sundrung innan
hópsins. Viö vorum ekki sam-
mála þvi hvernig hann vann úr
þeim efniviö sem þarna var og
tvistraðist þá hópurinn. Varð þaö
úr að við geröum aðra kvikmynd
sem heitir „Electra”.
— Valdis ljósmyndar Rósku i
griö og erg og skipar henni að
hætta að horfa á blaðamanninn og
lita upp.
Róska segir: „Ég ætti svo sem
að kunna að sitja fyrir, ég vann
einmitt fyrir mér um tima i Róm
sem fyrirsæta á meðan ég var aö
læra”. Róska hlær og Valdis
smellir af.
iteimildðrmyndir
um ísland
„Eftir þetta settumst viö að i
Róm og Manrico fékk stöðu hjá
italska sjónvarpinu út á myndina
og einnig gerðum við nokkrar
myndir um þetta héraö i Italiu.
Viö dókumenteruðum héraðið,
tókum m.a. fyrir iönað og skóla-
mál. Upp úr þessum þáttum var
ákveðið að viö myndum gera eitt-
hvað svipað um ísland. Við kom-
um hingaö og gerðum 7 heim-
ildarmyndir um Island. Hver
mynd fjallaöi um ákveðið svið
þjóölifsins. Við geröum mynd um
náttúruauölindir Islands og stór-
iðjuna, hvernig Alusuiss hefði
hreiörað um sig, og þegar aö átti
að setja einhvern fegursta stað
Islands undir vatn þ.e.a.s. Laxár-
dalinn. Við tókum fyrir sögu og
samfélagið. Allt frá stofnun lýð-
veldisins og herstööina á Miönes-
heiðinni og öll lætin á Austurvelli
þegar Nato-samningurinn var
undirritaður. Ennfremur
menntamál. ttalir eru frekar
aftarlega á merinni hvaö varðar
barnaskólakennslu og gátum viö
þvi sýnt nýjustu kennsluaðferöir
hérna og kynnt itölskum almenn-
ing hvað og hvernig við kenndum
islenskum börnum.
Þetta urðu mjög vinsælir þættir
á ttaliu og þar hafa lika verið
sýndar myndir eftir Vilhjálm og
Ósvald Knudsen um eldgos og
jarðskjálfta á tslandi. ttalia og
tsland eru um margt lik lönd i
þeim efnum”.
HviKmyndin er
slerhur míOíii
— En lærðir þú ekki kvik-
myndagerð?
„Ég var allan þennan tima á
leiðinni i kvikmyndaskóla en ég
var bara alltaf svo upptekin viö
að gera kvikmyndir að ég mátti
ekki vera að þvi, en ég dreif mig
svo árið ’75”.
— En kunnirðu ekki allt, lærð-
iröu nokkuð nýtt i skólanum?
„Praxisinn kunni ég, en ekki
teoriuna. I skólanum lærði ég
hana og hvernig mætti nota kvik-
mynd sem vopn i pólitiskri
baráttu. Kvikmyndaskólinn, sem
heitir „Centro sperimentale” er
staðsettur við kvikmyndaborgina
i Róm, þar sem öll kvikmynda-
stúdióin og kvikmyndafram-
leiðslan er. Námið fólst einnig i
þvi að fara inn i stúdióiö og fylgj-
ast með frá upphafi hvernig kvik-
mynd er gerð. Ég fylgdist meö
Fellini vinna að gerö einnar kvik-
myndar sinnar. Sem leikstjóri
þarft þú að vita bókstaflega allan
prósessinn i kvikmyndinni. Þaö
er mjög gaman að vinna við ljós-
myndir en kvikmyndin er samt
miklu sterkari miðill. Hún getur
tjáð allt. Það sem mér finnst frá-
bærast viö kvikmynd er að formiö
býður upp á svo mikla hópvinnu
og min reynsla er sú aö maður
lærir mest af öðru fólki, af þvi að
umgangast fólk og vinna meö þvi.
Þaö er einhver besti skóli sem ég
veit. Manni hættir nefnilega til að
staðna ef maöur er alltaf einn að
pukrast i einhverju, sem enginn
annar er með i aö vinna.”
— Hvað með performanca?
„Performancar eru orönir
geldir. Þeir hafa skotið yfir
markiö. Þeir eiga fyrst og fremst
að veröa til þess að aktivisera
fólk, fá þaö til þess að vera með.
En núna eru þeir jafn steinrunnir
og leikhús. Leikhús er eins og
málverk, eitthvaö sem ekki höfð-
ar til fólks, hvetur þaö ekki til
neinna- aðgerða. Þaö getur ekki
hver sem er sett á laggirnar leik-
hús eða t.d. óperur, til þess þarf
peninga.”
Hapilalislðr
Dræððsl Ijöldðnn
— En hvað með kvikmyndir t.d.
Sóley, þarf ekki peninga þar?
„Það hefur verið reynt aö telja
fólki trú um aö ekki sé hægt að
gera kvikmynd nema að eiga
kapital. Þetta er „mýta” sem hin
ráöandi stétt viðheldur, þvi hún
vill auðvitað ekki að önnur hug-
myndafræði en hennar komi fram
i kvikmyndum. En þetta er blekk-
ing sem kapitalistarnir halda
dauðahaldi i. Sjáðu til, aö kvik-
myndinni Sóley stendur stór hóp-
ur fólks, sem hefur áhuga á að
búa til öðruvisi kvikmynd. Það
vill koma ákveðnum hugmyndum
á framfæri sem hinni ráðandi
stétterekki að skapi. Þessi hópur
leggur ekki fram peninga heldur
krafta sina. Þaö eina sem
kapitalistar eru hræddir við er
fjöldinn þvi i krafti þess að vera
nógu margir og keppa að einu
markmiöi er hægt aö beygja auö-
valdiö. Þvi verður þetta mikill
pólitiskur sigur fyrir okkur ef vel
tekst til með myndina og mun
áreiöanlega verða til þess aö
þetta fólk setji önnur prójekt i
gang.”
— Hvaö áttu við meö pólitiskur
sigur?
„Sóley er ekki einhver formúla
sem þú veist fyrirfram aö komi til
með aö falla bankastjórum i geö
og við höfum enga stofnun að baki
okkur. Þvi yrði þaö mikill póli-
tiskur sigur ef við getum sýnt
fram á að mýtan um aö aðeins
auðvaldiö geti gert kvikmynd, sé
alröng.
Við höfum fengiö skit á priki úr
kvikmyndasjóöi á meðan Hrafn
Gunnlaugsson fékk i eitt skipti út-.
hlutað tvisvar sinnum meira en
viö út á mynd sem hann er hættur
viö að gera og varla er til handrit
aö. Hvernig ætlar kvikmynda-
sjóður að fóðra það að Hrafn fái
svona mikið fé á meðan mynd
eins og Sóley fær nánast ekkert en
er rúmlega hálfkláruð?”
Herðinisiar lila
lyrir sprauiuna
— Hvað um mýtuna Rósku?
„Ég veit að þaö ganga alls
konar sögur um mig og verst
þykir mér ef fólk ætlast til þess að
ég lifi upp i þessar sögur.
— Nú er t.d. sagt aö þú sért
mikiö i dópinu?
Róska verður pirruö á svipinn
og segir:
„Fólk gerir sér ekki grein fyrir
þvi aö það aö vera herónisti þýðir
að þú getur ekkert annaö, ekki
unnið heldur lifir þú bara fyrir
sprautuna. Fólk heldur aö þaö sé
einhver flottræfilsháttur að vera i
dópi. Ég hef svo sem prufað alls
konar efni, og ég hef lika horft
upp á bestu vini mina fara illa út
úr þvi og ég myndi aldrei geta
gert sjálfri mér það, hvaö þá aö
ætla öðrum svo Ult. Sprautan er
einhver stærsti og illkynjaöasti
sjúkdómur hins vestræna heims,
og það versta við hann er aö það
er hin ráðandi stétt i samfélaginu
sem dælir þessu i fólk. Beint eöa
óbeint.”
Langl sumarlrí
— Hvenær verður Sóley sýnd?
„Viö vonumst til þess að þaö
veröi i byrjun september og ætl-
um við ennfremur aö sýna hana
erlendis. Italska sjónvarpsstöðin
kemur liklega til með aö kaupa
hana og við vonumst til þess að
fleiri lönd fylgi á eftir.”
— Hvað svo Róska?
Róska teygir úr sér: „Langt
sumarfri.”
viOlal: ElísaDel Guöb|ðrnsdOlllr myndir: valdfs Oskarsdðllir