Helgarpósturinn - 07.08.1981, Blaðsíða 27

27
Verðlækkun og vísitala
hnlrjarpn**, 'rinn Fostudagur 7. ágúst 198!
Verðlækkun á isskápum. þvottavélum, ryksugum og minni gerðum af bilum hefur áhrif á visitöluna.
Lækkun á vöruverði telst varla
til daglegra tiðinda. Verðlækkun
á nokkrum gerðum rafknúinna
heimilistækja og minni bilum
hlýtur þvi að teljast ailrar athygli
verð.
Eins og kunnugt er, er
verðlækkunin á rafmagnstækjun-
um fólgin i þvi, að 24% vörugjald
var fellt niður. t>ar sem vöru-
gjaldið er reiknað ofaná inn-
kaupsverð, áður en tollur er
reiknaður, leggst hann á lægri
upphæð og veldur þvi, aö utsölu-
verðið lækkar um 19,4%. I
beinhörðum krónum þýðir þetta,
að isskápur sem fyrir 1. ágúst
kostaði 8500 krónur er nú um
þúsund krónum ódýrari. Endan-
legt verð var þó enn ekki ljóst um
miðja vikuna, að minnsta kosti
ekki hjá stærri fyrirtækjum, þar
eð útreikningum á nýja verðinu
var ekki endanlega lokið.
— Petta kom okkur i svo opna
skjöldu, að okkur hefur ekki unn-
ist timi til að ljúka útreikningun-
um alveg, sagði verslunarstjóri
r------------- -----
Áður en Bandarikjaþing tóksér
sumarleyfi um siðustu helgi,
sendu þingmenn Reagan forseta
afgreidd lagafrumvörp um gagn-
gerar breytingar á fjármálum
Bandarikjanna. Með þeim er á-
kveðið að leitast við að koma
bandarísku hagkerfi úr kröggum
með þvi að gera hina riku rikari
en þá fátæku fátækari.
Yfirburðasigur Reagans i
siðustu forsetakosningum tryggði
að þingiö yrði honum auðsveipt i
upphafi forsetaferils. Þo heföi
mátt vænta að meirihluti
stjórnarandstöðunnar i Fulltrúa-
deildinni, þar sem demókratar
hafa 244 þingmenn á móti 198
repúblikönum, gerði að verkum
að forsetinn yrði að ganga til
málamiðlunar um framkvæmd
kosningaloforða um róttæka
hægri stefnu. Onnur hefur raun-
in orðið. Reagan hefur tekist, með
snjöllum málflutningi i sjónvarpi
gagnvart almenningi og mark-
vissum þrýstingi á einstaka þing-
menn stjórnarandstöðunnar, að
ráða öllum meginatriðum ný-
samþykktra frumvarpa um
eins af stærstu innflutningsfyr-
irtækjunum við mig siðdegis á
miðvikudaginn.
Þessi verslunarstjóri sagðist að
sjálfsögðu vera ánægður með
verðlækkunina fyrir hönd
viðskiptavina sinna, hun geri
þeim kleift að endurnýja tæki sin
fyrr og létti ungu fólki róðurinn
við að stofna heimili. En önnur
hlið á þessu reikningsdæmi blasir
lika við innflytjendum.
Samtimis þvi sem vöruverðið
lækkar, fá þeir minna i sinn hlut.
Álagningin er nefnilega lögð á
lægri upphæð en áður. bvi til
viðbótar standa margir kaup-
menn, sérstaklega kaupmenn úti
á landi, frammi fyrir þvi að sitja
uppi með lager af vörum sem hef-
ur verið tollafgreiddur á gamla
verðinu. Þær verður óhjákvæmi-
lega að selja á lága verðinu og
rikissjóður endurgreiðir ekki það
vörugjald sem þegar hefur verið
greitt.
Þessi verðlækkun er heldur
ekki útgjaldalaus fyrir rikissjóð.
til Jimmy Carters.
Með lögunum um lækkun
skatta er gert ráð fyrir að tekju-
skattur einstaklinga lækki um
fjórðung á 33 mánuðum. Fyrsta
lækkunin nemur 5% og kemur til
framkvæmda 1. október i haust.
Lækkun á sköttum fyrirtækja er
hlutfallslega enn meiri. Teknar
eru upp nýjar og mun rýmri af-
skriftareglur en gilt hafa og unnt
verður að versla fyrirtækja milli
með frádráttarbært tap.
Þrátt fyrir þessa skattalækkun
hyggst stjórn Reagans stefna að
hallalausum fjárlögum á fjár-
hagsárinu 1984, jafnframt þvi
sem útgjöld til hermála verða
stóraukin. Slik áform krefjast
stórfellds niðurskurðar á öllum
öðrum sviðum rikisútgjalda.
Annað frumvarpiö sem
Bandarikjaþing sendi Reagan til
undirskriftar felur i sér 35
milljarða dollara niöurskurð
næsta fjárhagsár. Þar er um að
ræða niðurskurð á fjárveitingum
til menntamála, heilbrigðismála,
framfærslumála, atvinnu-
aukningar, manneldismála. eftir-
Reiknað er með, aö það sem eftir
er ársins veröi hann al' 4,2
milljónum króna, sem ella hefðu
komið inn sem vörugjald.
Vitanlega má búast viö þvi, að
verðlækkunin verði einhver hvati
á viðskiptin, þannig að hluti þessa
taps vinnist upp meö aukinni sölu.
Kaupmenn munu heldur ekki
liggja á liði sinu við að bæta rikis-
sjóði þetta tap, einfaldlega vegna
þess að þeir verða sjállir að rétta
sig af með aukinni sölu.
Þrátt fyrir þetta eru að minnsta
kosti sumir innflytjendur á þeirri
skoðun, að halda beri áfram á
þessari braut og fella niður
vörugjald af fleiri tækjum til
heimilisbrúks. Þessi verðlækkun
náði nefnilega aðeins til þvotta-
véla, ryksuga og hrærivéla. Verð
á frystikistum, -skápum og
þurrkurum hefur ekkert breyst.
Lækkun á innflutningsgjaldi á
bilum úr 50% i 35% á cif-verði
veldur mun meiri lækkun i krón-
um talið en niðurfelling vöru-
gjaldsins veldur á rafmagnstækj-
..................... *
Reagan lét mynda sig viö aö róa i
þingmönnum i sima fyrir at-
kvæöagreiöslu iFulltrúadeildinni.
Lögfesting efnahagsstefnu Reagans
markar tímamót í Bandaríkjunum
niðurskurð rikisútgjalda og
lækkun skatta.
Og með þessari lagasetningu er
ekki tjakiað til einnar nætur. Þótt
endanlega hafi einvörðungu verið
fjallaðum fjárlagaárið 1982, sem
i Bandarikjunum hefst 1. október
i ár, eru breytingarnar svo gagn-
gerar og stefnumarkandi, að
vandséð er hvemig þingmenn
geta snúið að ráði af brautinni
sem nú hefur verið mörkuð allt
kjörtimabil Reagans. Með sigri
Reagans á Bandarikjaþingi
fyrstu helgina i ágúst er horfið af
þeirri leið vaxandi rikisumsvifa
og velferöarráðstafana i þágu
félagslegra markmiða, sem fetuð
hefur verið allar götur frá for-
setatfð Franklins D. Roosevelts
launa og fjölmargra annarra
málaflokka. Alls fela niöur-
skurðarlögin i sér 250 breytingar
á gildandi lögum sem leggja
rikinu útgjöld á herðar.
En þessi niðurskurður er aðeins
byrjunin. Á næstu tveim fjár-
hagsárum þarf að skera niöur um
100 milljarða dollara i viöbót, eigi
það að standast aö skatta-
lækkunin hafi dcki i fór meö sér
aukinn halla á fjárlögum.
Eins og stjórn Reagans leggur
málin fyrir er þaö örvað atvinnu-
lif og aukin fjárfesting { kjölfar
skattalækkunarinnar, sem á að
bera uppi bjartsýnispá hennar
um fjárlög i jafnvægi áriö 1984.
Stjórnin gerir ráð fyriraö þjóöar-
framleiösla vaxi um 5% milli
áranna 1982 og 1983, jaf nframt þvi
sem verðbólgu verðiþokað niður i
5.7% árið 1983.
Slikir útreikningar sæta harðri
gagnrýni bandariskra fjár-
málamanna. Þeir benda á aö ó-
sýnt sé með öllu, hvað af skatta-
eftirgjöfinni fari til fjárfestingar
og hvað til einkaneyslu, en eftir
þVi fari veröbólguáhrifin. Þá sé ó-
hjákvæmilegt aö stóraukin
hernaðarútgjöld séu veröbólgu-
hvetjandi. Loks telja þeir, að
greiðsluhalli á fjárlögum næsta
árs sé til muna vanmetinn og geti
hæglega fariö i 100 milljaröa
dollara i stað 42.5 milljaröa, sem
David Stockman fjárlagastjóri
reiknarmeö.Svo virðist að Stock-
man sé sama sinnis, þvi hann
unum. Enda þótt verðlækkunin sé
ekki nema 5% má reikna með þvi,
að algengir bilar af þeim
stærðum sem lækkunin nær til
(með vélar sem eru minni en 2200
rúmsentimetrar) lækki um allt aö
5000 krónur. Erfitt er að reikna út
með nokkurri vissu hvað rikis-
sjóður verður af miklum tekjum
vegna hennar. En reiknum við
með þvi, að á næsta ári seljist
4000bilar, sem kosta að meðaltali
100 þúsund krónur hver, veldur
lækkun innfiutningsgjaldsins þvi,
að i rikissjóð rennur 20 milljónum
krónum minna en væri innflutn-
ingsgjaldið óbreytt.
Bilainnflytjandi, sem ég ræddi
við, taldi ekki að þessi lækkun
mundiráða úrslitum i vali manna
á bilum. Sá sem ætlar sér að
kaupa dýran ameriskan bil hættir
varla við það vegna 5000 króna.
Hinsvegar sagöi hann, aö þegar
við þetta bættist hækkun
dollarans og styrking islensku
krónunnar gagnvart ýrnsum
evrópskum gjaldeyri gætu
viðskiptin hugsanlega beinst
meira að minni evrópskum
bilum.
— Við höfum meira að segja
lagt til, að lengra yrði gengið i
þessu og minnstu bilarnir
lækkaðir ennþá meira, sagði
þessi innflytjandi og kvaö þetta
hafa talsveröan gjaldeyris-
sparnað i för með sér, bæöi i
minni bensinnotkun og meiri sölu
ódýrari bila.
Stuðli verðlækkunin eitthvað að
aukinni sölu minni bila, má
reikna með þvi, að þaö veröi að
vissu marki á kostnað stærri bila.
Hinsvegar þarf bilasalan ekki að
aukast svo mikiö i heild til að
vinna á móti tekjutapi rikissjóðs.
Ef við höldum áfram meö reikn-
ingsdæmið kemur i ljós, aö salan
þarf ekki aö aukast nema um
tæplega tiu prósent, sumir segja
jafnvel að lalan sé frekar nær
fimm prósentunum.
Enda þótt þessi verðlækkun
hafi komið innilytjendum i opna
skjöldu hefur hún verið nokkuð
YFIRSÝN t
hefur faliö starfsliði sinu að hefja
lúsaleit að niðurskurðarmögu-
leikum hjá landvarnarráðu-
neytinu.
Eftir aö þingiö hefur veitt
Reagan alltsem hann bað um og
reyndar meira til, svo sem 11.7
milljarða skattaivilnun til
eigenda oliulinda og oliulands á
næstu fimm árum, stendur hann
og fellur með árangrinum sem
næst. Hér eftir getur hann engri
skuld skellt á fyrirrennara sinn,
þvi kosningastefnuskrá hans
sjálfs i fjármálum rikisins hefur
náö fram að ganga út i ystu
æsar. t sjónvarpsávarpi, sem átti
drjúgan þátt f að tæplega 50
demökrataþingmenn i Fulltrúa-
deildinni gengu til liös við Reagan
i úrslitaatkvæðagreiðslu um
skattalagabreytinguna, hét for-
setinn bandarisku þjóðinni gulli
og grænum skógum færi þingið að
vilja sinum
Svo er nú i pottinn búið, að
þingiðá ekki auðveltmeð aö snúa
aftur af brautinni sem Reagan
hefur markaö. Hingað til hefur
verðbólgan hækkað sjálfkrafa
skatttekjur rikissjóðs Banda-
rikjanna, af þvi að með
hækkuðum peningatdcjum hafa
fleiri og fleiri færst á efri þrep
skattstigans.Bráttá þaö að verða
úr sögunni, þvi frá og meö fjár-
hagsárinu 1985 veröur tekin upp
skattvi'sitala. Or þvi verður ekki
um aukningu skattatekna og þar
með nýja útgjaldamöguleika að
ræða, nema til komi beinar á-
kvaröanir þingsins um þyngingu
skatt.
Annar fylgifiskur kerfis-
breytingariimar er að veröbólga
verður tilfinnanlegri en áður,
fyrir fjöldann með miðlungs-
tekjur, sem verður þess brátt var
ef skattalækkunin ést upp af
hennar völdum. Skattalækkunin
er jöfn allan skattstigann i gegn,
svo ábáti hátekjufólks er stór-
felldur.Gert er ráö fyrir að jaðar-
skattur lækki Ur 70% i 50% miðaö
lengi á döfinni hjá rikisstjórninni,
að sögn Lárusar Ogmundssonar
hjá fjármálaráðuneytinu. Hann
segir, að með þessu sé verið að
minnka muninn á ýmsum
hátollavörum sem hafa verið
vörugjaldsskyldar og vörum sem
eru lægra toilaðar.
— Mönnum var fariö að finnast
talsveröur munur á gjaidtöku á
hinum ýmsu vörum og þótti rétt
aö jafna hana, sagði Lárus.
En annað liggur lika á bakvið.
Þarna er ekki siður um að ræða
það sem ýmsir kalla „visitöiu-
leik”, en ailar þessar umræddu
vörur eru inni i visitölugrunnin-
um. Lækkun á raímagnsvörunum
þýðir 0,15% lækkun á visitölunni,
og verölækkunin á bilunum þýöir
0,2% lækkun. Það þýðir með
öðrum orðum, að þetta eitt veldur
þvi, að næst þegar verða
reiknaðar visitölubætur á laun
hækka þær um 0.35% minna en
ella.
Ekki er óliklegt, að svipaöar
verðlækkanir eigi eftir aö hafa
enn frekari áhrif á visitöluna, en
heyrst hefur að fleiri seu á
döfinni, hvort sem þær koma til
framkvæmda lyrir eða eítir
mánaðamót. Og sjálfsagt munu
þær koma mönnum i opna
skjöldu. Annars er heldur ekki að
vænta i þvi verðstriöi sem rikir
milli verslana um þessar mundir,
þvi eins og einn innflytjandinn
sagði við mig: „Fréttist af svona
verðlækkun fyrirfram stöðvast öll
viðskipti þegar i stað”.
Vissulega eru verðlækkanir af
þessu tagi jákvæðar, og þær eru
óneitanlega kjarabót að vissu
marki. En það má lika spyrja
hvaða raunveruleg áhrif slikur
visitöluleikur helur i baráttunni
viö verðbólguna. Þaö er hins-
vegar dálitið önnur saga, spurn-
inginum réttmæti núverandi visi-
tölugrundvallar, hvort það sem
visitalan mælir kemur verðbólg-
unni meira eða minna við.
eftir
Þorgrím
Gestsson
3
viö meöalskiptingu atvinnutekna
og eignatekna hjá þeim sem ná
hæsta skattþrepi.
Eitt fyrirheit Reagans er
lækkun vaxta.en bið hefur orðiö á
að við það væri staðið. 1 þvi skyni
að hamla gegn aukningu peninga-
magns i umferð hefur vöxtum i
Bandarikjunum verið haldið
háum, svo raunvextir nema
um og yfir 10%. Nú er það yfirlýst
markmiö Reagans að skeröa
aukningu peningamagns um
helming á næsta ári. Má þvi búast
við aö biö geti enn orðið á lækkun
vaxta.
En hávaxtastefnan i Banda-
rikjunum hefur valdið miklum
usla i heimsviðskiptum. Dollar-
inn er ekki aöeins gjaldmiðill
Bandarikjanna, heldur jafnframt
helsti varasjóðsgjaldmiðill
heimsbyggðarinnar. Mestölloli'a i
millirikjaviðskiptum og fjölmörg
hráefni greiðast i dollurum.
Hækkun dollarans hefur þvi
magnað veröbólguþrýsting i
löndum sem mjög eru háð milli-
rikjaviöskiptum, svo sem Vestur-
Evrópu og Japan. Að sama skapi
hefur stjórnum þessara rikja
verið torvelduð baráttan við sam-
drátt og atvinnuleysi. Þetta var
helsta umræðuefniö á fundi æðstu
manna sjö öflugustu viðskipta-
rikja i Ottawa i siðasta mánuði.
Þar fékkst engin marktæk niður-
staða, og þegar Schmidt kanslari
Vestur—Þýskalands kom heim,
lét hann þaö verða sitt fyrst verk
að skera niður útgjöld til land-
varna jafnt og aðra fjárlagaliöi,
enda þótt þaö hefði i för með sér
aö ekki væristaðiðviðgefin fyrir-
heit um aukningu framlaga til
hermála umfram veröbólgu, sem
NATÓ höfðu veriö gefin. Lýsti
Schmidt yfir, að þetta væri bein
afleiðing af óábyrgri fjármála-
stefnu Bandarikjanna.