Helgarpósturinn - 02.10.1981, Blaðsíða 8

—fíeigar
pósturinn._
Blað um þjóðmál,
listírog menningarmál.
útgefandi: Vitaðsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Bjarni
P. Magnússon
Ritstjórar: Árni Þórarins-
son, Björn Vignir Sigurpáls-
son.
Blaöamenn: Elisabet Guð-
björnsdóttir, Guðjón Arn-
grímsson, Guðlaugur Berg-
mundsson, og Þorgrímur
Gestsson.
Utlit: Kristinn G. Harðarson
Ljósmyndir: Jim Smart
Auglýsingar: Inga Birna
Gunnarsdóttir
Gjaldkeri: Halldóra Jóns-
dóttir
Dreifingarstjóri: Sigurður
Steinarsson
Ritstjórn og auglýsingar eru
að Síðumúla 11, Reykjavík.
Sími 81866. Afgreiðsla að
Hverfisgötu 8—10. Símar:
81866, 81741, og 14906.
Prentun: Blaðaprent hf.
Askriftarverð
a imánuði kr. 24.-
Lausasöluverð kr. 8,-
Skyldur við
fortíðina
Okkur tsiendinguni verður
jafnan tiðrætt um fortið okkar.
Við erum stoltir af henni. Og eins
og allar aðrar þjóðir byggjum við
okkar þjóðfélag á þeim arfi sem
horfnar k.vnslóðir hafa latið okkur
ité.Viðhöfum lærtaf reynslunni.
Það er þvi heldur dapurleg
staðreynd að Þjóðminjasafn
íslands og öll fornm injastarfsemi
i landinu skuli hafa verið lömuð
árum saman vegna fjárskorts. A
þessu sviði höfum við dregist svo
illa aftur úr öðrum þjóðum að
jafnvel Færeyingar hafa fleiri
fasta starfsmenn á sínu þjóð-
minjasafni en við á okkar, — og
eru þeir þó aðeins fjórðungur
okkar að fólksfjölda.
t Helgarpóstinum í dag er rætt
við uokkra safnmenn um þessi
mál, og þeir lýsa ástandinu sem
skelfilegu. Starfsemi Þjóðminja-
safsins er unnin I stöðugu kapp
hlaupi við timaun, þvf fornminjar
eyðast og tinast. Aðstaða hiuna
fáu starfsmanna er afar slæm;
þeir eru vegna fámennis stöðugt
uppteknir við ym is afgreiöslu-
störf, en geta lítið sinnt eigin-
legum fræðistörfum.
Öll söfn hér á landi eru meira
og minna úrelt, og skipulag
þeirra stenst engan vegiun þær
kröfur sem nú á dögum eru
gerðar til safna. A þessum
söfnum eru I hrúgum merkilegir
gamlir munir, en af yngri
miujum er ekkert. Við eigum
litlar sem engar heimildir frá
fyrstu tugum þessarar aldar.
Þjóðminjaskráning, sem er
undirstaða skipulegra þjóðminja
rannsókna, hefur vegna fjár-
skorts ekki getað hafist, jafnvel
þó það sé kveðið á um I ellefu ára
gömlum þjóðm injalögum. aö slfk
skráning eigi að fara fram. Það
er margra áratuga óunniö verk.
Þetta eru aöeins dæmi um hve
ástandið er alvarlegt. Safnmenn
og þjóðminjavörður voru sam-
mála um að ef koma ætti lagi á
þessi mál,yröi aö hækka fjárveit-
iugar af fjárlögum til safnsins.
Ekki aöeius er aö við höfum
dregist afturúr öðrum löndum,
heldur hefur ekki verið bætt við
starfsmanni á Þjóðminjasafni frá
þvi árið 1968, á meðan allar aðrar
rikisstofnanir hafa þanist Ut.
En það þarf meira en aukiö fé.
Þjóðminjalögin þarfnast endur-
skoðunar við, eins og beut er á i
gréin Helgarpóstsins f dag. Nú
rikir í þessum málum nánast ein-
veldi þjóðminjavaröar og það er
ekki stofnuninni til framdráttar,
nema siður sé.
Æðsti yflrmaður Þjóðminja-
safnsins er þó menntamálaráð-
herra, og hann verður aö beita sér
fyrir þvi að þessum málum verði
kippt i liðinn. Við islendingar
hreinlega höfum ekki efni á þvi að
láta sem fortfðin sé ekki til —
nema í skálarræðum. Hún er
mikilvægari en svo.
Föstudagur 2. október 1981 holfjrirpn^tl irinn
Þegar kókópöffskipid sökk
Rflér datt jiað i hug á
dögunum hversu matar-
venjur okkar tslendinga
hefðu tekið gffurlegum
breytingum á aðeins örfá-
um árum. Þegar skrifari
Eyjapóstsvar að alast upp,
þetta i kringum 1950 og
fram til 1960, var hvað al-
gengastur matur f Vest-
mannaeyjum hvunndags,
svokölluð soðning sem
samanstóð af soðinni ýsu
og kartöflum ásamt floti. 1
þann tið þótti ungmennum
hreint afbragð að fá tómat-
sósu út á soðninguna en
eldra fólk taldi slíkt mikið
bruðl. A kvöldin var stöku
sinnum meira við haft og
ýsunni skellt á pönnu eða
þá að búinn var til plokk-
fiskur úr hádegissoðning-
unni. Um helgar mátti svo
ganga að kindakjöti nokkuð
visu, yfirleitt i formi kjöt-
siípu, ofnsteiktu til hátiða-
brigða og þótti þá hinn
mesti veislukostur. Þá
þotti ungu fólki hreinasta
dásemd ef pylsur voru á
matseðlinum og voru þær
venjulega skammtaðar á
diskana með stórum
kartöfluskammti. Svin og
naut voru heldur fáséðar
skepnur á botðum venjuleg
fólks i Vestmannaeyjum á
þessum timum og hænsn-
fuglar nutu alls ekki
þeirrar virðingar sem nú er
og þóttu raunar vart mönn-
um bjóðandi. Og morgun-
matur þessara tima var
ævinlega hinn sami, hafra-
grautur sem fór niður i
mann ýmist með góðu eða
illu og oftar þó með illu.
(Síðan þá hefur skrifari
Eyjapósts helst ekki mátt
heyra hafragraut nefndan
i sin eyru, hvað þá að hann
leggi sér hann til munns).
Ennúer öldin önnur. Það
þykir varla hátt skrifuð
húsmóðir i dag sem býður
sinu fólki upp á soðningu
meðflotifhádeginu. 1 stað-
inn ilmar eldhúsið orðið af
austurlenskum kryddjurt-
um sem þjóna þvi hlutverki
að drqia niður óbragðið af
ýsunni. Og vatn er tæpast
notað til eldamennskunnar
heldur er olia alls ráðandi
hvort sem um er að ræða
fisk eða kartöflur. Þá hefur
sauðkindin og hennar af-
kyæmi stórlega látið undan
siga á vinsældalistanum
fyrir nautpeningi og svi'n-
um svo ekki sé minnst á
hænsnfugla sem tróna á
toppinum hjá ungmennum
i matarvali. Þetta mun
heita þróun i matargerð og
af hinu góða eftir þvi sem
Jónas á Dagblaðinu segir
enda mun hann ekki alinn
upp við soðningu og kjöt-
súpu. Og þessari þróun
hefur raunar fylgt, að
Islendingar hafa upp-
götvað að það er hægt að
leggja sér til munns fleiri
fiska en blessaða ýsuna og
sumir þeir fiskar sem áður
þóttu hinir verstu ódrættir,
teljast nú til virðulegri
fiska f matargerð.
á er enn ótalinn sá
þáttur er snýr að
morgunveröinum. Þótt
margir haldi sig enn við þá
þjóðlegu hefðað snara i sig
einum kaffibolla á hálf-
gerðum handahlaupum,
hafa börn og unglingar
þessa lands fundið aðra og
betri þróun við morgun-
verðarborðið. Það var hér
á árunum þegar uppal-
endur skrifara voru orðnir
slituppgefnir á að troða
hafragraut niður um kok
hans á hverjum morgni að
einhver datt ofan á nýja
vöru í kaupfélaginu. SU
vara var i litlum pappa-
kassa ognefndist kornflex.
1 ljós kom að ekki þurfti
miklar tilfæringar við að
koma þessari fæðutegund
inn fyrir varir ungra
manna og var hafragraut
yfirleitt gefið fri eftir það,
(aldrei hef ég getað blessað
minningu hans). Svo kom á
markað önnur tegund af
kornflexi, hringmynduð og
kallaðistsírios og þóttiekki
síðri til átu. Leið nú svo
fram um nokkur ár að
þessar fæðutegundir voru
alls ráðandi á morgun-
verðarborðinu. Svo
vaknaði skrifari upp við
það einn góðan veðurdag
(þegar hann var sjálfur
löngu hættur að borða
kornflex og sirios) að af-
kvæmi hans eru farin að
fúlsa við vörunni á morgn-
ana. NU er komið nýtt frá
Ameriku og auðvitað miklu
betra. Hér er raunar um
tvenns konar varning að
ræða og heitir önnur gerðin
kókópöffs og hin hunangs-
siriós. (Svona fyrir utan
það aðhressa upp á fábrot-
ið morgunveröarborð
islenskt er tæplega hægt
annað en vegsama þessi
dásamlegu nýyrði i
islenskri tungu).
(Jg nU kemur það sem
sé i 1 jós að gam la kornflex-
ið og sirfosið er flokkað
sem algert óæti og ekki við
þvisnert meðan eitthvaðer
til af hunangssiriósi og
kókópuffsi. Liður nU svo
fram um hrið og una flestir .
glaðir við sitt. Þá gerist sá
atburður að skip sekkur i
hafi, nánar tiltekið nærri
Nýfundnalandi og varð
sem betur fer ekki tjón á
fólki, aftur á móti sekkur
allur varningur með
nefndu skipi. Ekki þótti at-
burður þessi ýkja frétt-
næmur meðal yngra fólks
á heimili skrifara og féll
fljótlega i gleymsku, þar til
einn dag að farið er i búð að
vanda að kaupa morgun-
verðarfæðu. Þá bregður
svo kynlega við að
kókópöffshillan er tóm og
ekkert þar annað að hafa
en venjulegt kornflex eftir
gamalli formUlu. Nú er
kaupmaðurinn spurður
hvað valdi og opinberast þá
sá ógnvænlegi sannleikur
að skipið er sökk i hafi var
hlaðið kókópuffs sem
endast átti næstu vikurnar.
Með þessi ægilegu ti'ðindi
og einn poka af venjulegu
kornflexi koma siðan
sendisveinar heim og sló
þögn á aðra heimilismenn
er þeir fréttu að kókópöffs-
skipið hefði sokkið. Einn af
yngri heimilismönnum
spurði gráti nær hvort
kókópöffsskipið hefði líka
verið hungangssíri'osskip
og daprir i bragði kváðu
tiðindamenn svo vera.
Leið nú svo fram um
tveggja vikna skeið að
dapurlegt var við morgun-
verðarborðið. Þá var
kreppuástandinu aflétt
með nýrri sendingu af
þessum ágætu vörum og
tók þá fólk gleði sina á riý.
Svo gerist það nokkrum
vikum siðar að heimilisfólk
siturvið sjönvarp og horfir
á fréttir. Þá kemur sú
fregn á skjáinn að annað
flutningaskip hafi sokkið,
nú við England, mannbjörg
orðið en allur farmurinn
horfið með skipinu á botn-
inn. Þegar leið að lokum
fréttarinnar greip einn Ur
fjölskyldunni andann á lofti
og spurði: — Pabbi, var
þetta líka kókópaffsskip? —
Mikið lifandis ósköp létti
honum og öðrum þegar
upplýstist að hér hefði
verið um ósekkjað korn að
ræða.
En skrifari uppgötvaði
mikinn og undarlegan stór-
sannleik i kókópöffsskort-
inum mikla. Það var þegar
unga fólkið á heimilinu
vildi heldur hafragraut en
kornflex á morgnana. Þá
urðu sumir hissa.
Til varnar Karli Marx:
Eba hvaö hefur orbib af öreigunum?
Mottó:
..RUssneska byltingin átti
að afnema stéttaskiptingu
— upphefja stéttabaráttu.
Afleiðingin er hið full-
komna alræði nýrrar yf-
irstéttar. ÖB önnur túlkun
er húmbúkk — biekking”
Djilas: Hin nýja stétt
: 1957)
sovézka nýlenduveldisins,
sameinizt! Þið hafið engu
að glata nema hlekkjum
gúlagsins, ofsóknum leyni-
lögreglunnar, áþján rit-
skoðunarinnar og matar-
skortinum!”
J^ar með er Marx gamli
kominn hringinn. Kald-
Hringborðið skrifa: Heimir Pálsson — Hrafn Gunnlaugsson — Jón Baldvin Hanni-
balsson — Jónas Jónasson — AAagnea J. Matthíasdóttir — Sigurður A. Magnússon
— Þráinn Bertelsson
Hringborðið
I dag skrifar: Jón Baldvin Hannibalsson
,f Marx gamli væri enn
ofar moldu mundi hann
gefa út endurskoðaða út-
gáfu á Kommúnistaávarp-
inu á pólsku. Textinn
mundi byrja svona:
„Vofagengur ljósum log-
um um (austur) Evrópu:
Vof a kratismans”.
Alþjóðasamband jafnaðar-
manna, sem er til húsa á
3ju hæð fyrir ofan italska
pizzeriu i St. John’s Woods,
skammt frá High Gate
kirkjugarðinum, þar sem
Marx hvilir lúin bein,
mundi gefa kverið út.
Pólski krataflokkurinn,
sem er i útlegð, mundi
smygla kverinu i gegnum
ritskoðunina. Alveg eins og
igamla daga. Alveg eins og
Plekhanov, Lenln, Trotský
og Martov urðu að gera i
Rússlandi zarsins forðum.
Alveg eins og Solzenitsin,
Bukovski og Medvedev
verða að gera i Rússlandi
kommizarsins á okkar
dögum.
A bókarkápunni þyrfti
aöeins að hagræða gamla
kjörorðinu: „öreigar allra
landa sameinizt! Þið hafið
engu að glata nema hlekkj-
unum!” Nú mundi það
hljóöa svo: „öreigar
hæðni sögunnar lætur ekki
að sér hæða. En það er ekki
við gamla manninn að
sakast. Eitt það seinasta
sem hann skrifaði I bréfi til
vinar var: „Eitt er vist og
það er það að ég er ekki
marxisti”.
Ekki get ég láð honum
það.
Marx var ekki gyðingur
fyrir ekki neitt (þótt það
vottaði fyrir antisemitisma
hjá honum á stöku stað).
Hann vareinn af spámönn-
um gamla testamentisins
endurborinn. Og hann er
ekki fyrsti spámaðurinn —
og veröur áreiðanlega ekki
sá siðasti — sem má þola
það, varnarlaus i gröfinni,
að faðirvori hans sé snúiö
upp á andskotann.
Rflarx gamli skrifaðiekki
bara umkapitaliö Hannvar
einhver innblásnasti
aðdáandi kapitalisma, sem
sögur fara af. Hið „sögu-
lega hlutverk’
kapitalismans var, að hans
dómi, ekki aðeins að skapa
öreigastéttina (og grafa
þar með sina eigin gröf,
sem var misskilningur.
Engir eru eins traustir
„kapitalistar” og bjarg-
álna verkamenn).
Kapitalisminn gaf hrjáðu
mannkyni, i fyrsta sinn i
sögunni, fyrirheit um frelsi
frá skorti. Vonin um alls-
nægta þjóðfélagið var þvi
tengd, að hann skilaði slnu
sögulega hlutverki. Efna-
hagsgangverk kapi-
talismans var að mati
Marx máttug vél, sem
margfaldaði tækni-
kunnáttu og framleiðslu-
getu þjóðfélagsins með
byltingarkenndum hætti.
Það var aðhans áliti alger
forsenda allsnægta-
þjóðf él agsins, þ.e.a.s.
sósíalismans. Um
sósialisma þýddi því ekkert
að tala fyrr en kapitalism-
inn hefði „tæmt fram-
leiðslumöguleika sína”.
Innan sviga þarf varla að
taka það fram, að
kapitalisminn brást ekki
þessum aðdáanda sinum.
Hann skilaöi vörunum. Og
það er m ikið eftir af honum
enn. Sbr. fyrirspurn Selár-
dalsbónda, þegar hann
heyrði bandarlskan fyrir-
lesara halda þvf fram, að
skv. kenningu Marx ættu
Bandaríkin, sem
háþróaðasta auðvaldsrikið,
að verða fyrst til að koma á
sósialisma: „Hverá þá að
brauðfæða sósíalistana?”
— spurði bóndinn.
Sisialismi skv. Marx er
nefnilega „núllvaxtar-
kerfi”, af þvi' tagi, sem
náttúru vemdaríhaldsm enn
og imbamarxistar
samtimans lofsyngja hvað
hæst, án þess auðvitað að
hafa hugmynd um, hvað af
þvi hlýzt. „Faðir, fyrirgef
þeim, þvi að....”
Sumsé: Sósialismi (ef
með þvi orði er átt við
sovétkerfið) er tekjudreif-
ingarkerfi, ekki fram-
leiðslukerfi. Ef fram-
leiðsluvélin (kapi-
talisminn) er tekin úr sam-
bandi, er engu að dreifa,
nema skortinum.
P rátt fyrir það að for-
spár Marx um þróun og
hrun kapitalismans hafi
allar reynzt rangar (rétt
eins og heimsendaspár
Rómarklúbbsins, sem eru
þó aðeins 10 ára gamlar),
þá hafði gamli maðurinn
rétt fyrir sér að þessu leyti
(og hafði hann þó enga
tölvu I höndunum). Þetta
er nákvæmlega það sem
hefur gerzt I Gúlaginu.
Hinn leniniski miskilningur
á Marx endar I þvi dreif-
ingarkerfi skortsins, sem
með réttu hefur verið kennt
við „sveltandisósialisma”.
Það er alveg sama hvar
kerfið hefur verið reynt:
M.a.s. i Tékkóslóvakíu,
sem var þó þróað land a
Norðurlandastandard,
áður en Tékkum var
hrundið aftur á stig
„sósíaliskrar” örbirgðar.
Þetta er hinn sannkallaði
sósialismi öreiganna.
Söslalismi skortsins —
þ.a.l. valdbeitingarinnar.
Marx vissi vel að
sósialisma (í merkingunni
allsnægtaþjóðfélag — vel-
ferðarriki) yrði aðeins
komið á i háþróuðum iðn-
rikjum. Hann var sammála
hinum sígildu hagfræðing-
um 19du aldar um það, að
ójöfnuður stéttakúgunar og
arðráns væri afleiðing
skorts. Hann hélt því fram,
og studdi sögulegum rök-
um, að I þjóðfélagi skorts-
ins mundi yfirstéttin beita
valdi til að viðhalda ójöfn-
uði — hriða i sinn hlut
bróðurpart gæðanna. Það
heitir arðrán. Af þvi leiðir
rigskoröaða stéttaskipt-
ingu, valdbeitingu og kúg-
un. Hvað er þetta annað en
raunsönn lýsing á félags-
legri gerð alræöisrikjanna?
Trotsky varaði Lenin við
strax árið 1903. Hann sagöi
að flokkskenning Leníns og
valdataka samsærishóps i
svo frumstæðu landi,
Legsteinn Marx gamla i
High Gate
mundi enda i „jakobinsku
einræði yfir fjöldanum” og
að „fallöxin mundi verða
þrautalendingin”, eins og
forðum I frönsku bylt-
ingunni. Lenin skildi þetta
hins vegar ekki fyrr en á
banasænginni. Þá var of
seint að iðrast — eftir
dauðann.
Marx vissi fullvel, að
sósfalismi er ófram-
kvæmanlegur nema i þvi
hagvaxtarþjóðfélagi, sem
epigónar hans allra handa
hafa aldrei skilið — og þess
vegna fyrirlitið. 1 þeim
punkti eru saman komnir
allir þeir draumóraglópar
(útópistar), sem Marx
gamli hafði á meiri
imugust en öðru fólki — og
vandaði hann þó fæstum
kveðjurnar. Mun leitun að
þeim illmennum, sem
hlotizt hafa af meiri
vandræði i mann-
kynssögunni en þessum
velmeinandi bjálfum. Þvi
miður verður að játa, að
svokallaður „Islenzkur
sósialismi” er mestan part
af þessu taginu, frá
Olgeirssyni til ólafs
Ragnars. Ég undanskil
félaga Brynjólf. Hann var
stalínisti i' húð og hár og
trúði á nauðsyn hins illa
eins og inquisitorinn á sin-
ar galdrabrennur.