Helgarpósturinn - 23.10.1981, Blaðsíða 2

2
Föstudagur 23. október 1981
he/garpásturinrL,
FJALAKÖTTURINN
Framtiðarheimili fyrir Kvikmyndasafn íslands?
Viö Aöalstræti i Reykjavik stendur eitt elsta, ef ekki aiira elsta kvik-
myndahús heimsins. 1 þaö hús má rekja upphaf myndbyltingarinnar
miklu, sem nú stendur yfir hér á islandi, sem annarsstaöar og likt hef-
ur veriö viö þá byltingu sem varö þegar prentlistin var fundin upp.
Þetta hús, Fjalakötturinn, liggur undir skemmdum. Þaö er i algjörri
niöurniöslu —ekkert er gert til aö halda þvi viö, hvaö þá aö reynt sé aö
koma þvi i upprunalegt horf. Þaö er ekki einu sinni í eign hins opinbera.
IIúsiö á Þorkell Valdimarsson, eins og flestir vita, og hann hefur árum
saman staöiö i stappi viö yfirvöld vegna þess. Ekkert samkomulag hef-
ur þó náöst hingaö til.
Þaö er þó ljóst aö fullur vilji er til þess hjá yfirvöldum borgarinnar aö
hún eignist húsiö. Nokkrir borgarfulltrúar hafa meira aö segja lýst
hugmyndum sinum um hvaö gera megi viö húsiö þegar borgin hefur
keypt þaö af Þorkeli og gert upp. Vist er aö húsiö er stórt og á góöum
staö I bænum, og frá þvi sjónarhorni má segja aö þaö sé til margra
hiuta nytsamlegt.
En nú hefur komiö fram þaö sjónarmiö„aö þetta hús veröi framtíöar-
heimili Kvikmyndasafns lslands, og aö í þvi veröi aftur teknar upp
kvikmyndasyningar. Nú 2. nóvember næstkomandi eru liöin 75 ár frá
þvi aö reglubundnar kvikmyndasýningar hófust á islandi, og af því til-
efni hefur Erlendur Sveinsson, forstööumaöur kvikmyndasafnsins rit-
aö borgarráöi bréf þar sem þcss er óskaö aö Borgarráöiö gefi út yfir-
lýsingu þess efnis aö þetta fyrsta kvikmyndahús landsmanna veröi
gert upp og rekstur þess faiinn kvikmyndasafni tslands.
Ilelgarpósturinn reyndi aö ná i Þorkel Valdimarsson i sambandi viö
þessa frásögn, en án árangurs.
Þetta er kvikmyndasalurinn. Hann er aftan til i húsasamstæöunni, og
heldur óhrjálegri útlits en sú hliöin sem snýr aö Aöalstrætinu.
„Kvikmyndasafnið hefur gert
lauslega könnun á þvi hvaö sé til
af hliöstæöum húsum i heimin-
um”, sagöi Erlendur Sveinsson, i
samtali viö Helgarpóstinn, ,,og
enn höfum viö ekki rekist á annaö
kvikmyndahús svona gamalt. 1
Fjalakettinum hófust sýningar
annan nóvember 1906, og til dæm-
is þá hófust ekki kvikmyndasýn-
ingar I þessu formi í Englandi
fyrr en á árinu 1907.
Þegar kvikmyndirnar komu
fyrst fram á sjónarsviöiö, i kring-
um 1895, voru kvikmyndasýning-
ar einkum hluti af fjölleikahús-
sýningum. Svo kom þetta fyrir-
bæri sem kallaö hefur veriö Nick-
elodeons uppúr aldamótunum, en
þau voru einkum staösett I versl-
unarhúsnæöi, eöa á öörum fjöl-
förnum stööum. Þaö er ekki fyrr
en um 1905 aö sú hugmynd kemur
fram aö sýna kvikmyndir i sér-
stökum húsum” sagöi Erlendur.
Kvikmyndasafniö hefur sent
öörum kvikmyndasöfnum i Al-
þjóöasambandi kvikmyndahúsa
fyrirspurnir um þessi mál, og
samkvæmt þeim svörum sem
borist hafa eru kvikmyndahús
jafn gömul Fjalakettinum afar
fátiö. Enginn þeirra sem haft hef-
ur veriö samband viö, hefur getaö
bent á eldra hús. Jafnvel i Banda-
rikjunum, þar sem var vagga
kvikmyndanna, hafa ekki fengist
upplýsingar um eldri hús en frá
þvi i kringum 1910.
„Þetta hlýtur aö setja okkur
skyldur á heröar, þvl I rauninni er
þetta ekki einkamál okkar Islend-
inga. Ef þetta er elsta, eöa eitt
elsta kvikmyndahús heimsins,
sem enn er uppistandandi, þá hef-
ur varöveisla þess þýöingu fyrir
sögu kvikmyndanna i heimin-
um,” sagöi Erlendir.
Upphafiðaðöllu saman
„1 annan staö eru þaö mikilvæg
rök fyrir varöveislu hússins aö
viö skulum geta rakiö rætur þess-
arar svokölluöu myndmenningar
okkar — sjónvarps, vídeós og svo
framvegis — til upphafs slns hér á
landi. Til staðarins þar sem þetta
allt byrjaöi.
Þaö er ljóst aö öll þessi mynd-
væöing er aö valda þjóöfélags-
byltingu og þá hlýtur eiginlega
mikilvægi upphafsins að aukast.
Ég er þess fullviss aö niöjar okk-
ar munu óska þess i framtiöinni
aö viö varöveitum staöinn þar
sem þetta hófst.
Ég get nefnt til gamans,” sagöi
Erlendur, „aö viö læröum þaö i
mannkynssögunni, aö aldahvörf
hafi orðið þegar annarsvegar
prentlistin var uppgötvuö, og
hinsvegar landafundirnir miklu
áttu sér staö. Þetta geröist á svip-
uðum tima. Þá var miööldum lok-
iö, og nýöld tók viö. Nú á siöustu
áratugum hafa hliðstæðar breyt-
ingar veriö aö eiga sér staö. Við
höfum farið út i geiminn aö kanna
aöra hnetti, og við höfum verið aö
uppgötva þessa miklu mynd-
miöla, kvikmyndina og sjónvarp-
iö sem nú þegar hafa valdiö bylt-
ingu i menningarsögunni.
Ef ég held þessari samlikingu
áfram þá má nærri geta aö ein-
hverjum þætti fengur i þvi núna
ef hægt væri aö halda heim aö
Hólum og ganga inn i fyrstu
prentsmiöju landsmanna, þar
sem allt væri meö sömu um-
merkjum eins og á dögum Jóns
Arasonar biskups. Það ræöst nú á
dögum hvort niöjar okkar fá aö
Ennþá er pailurinn sem pianóiö
stóö á, á sinum staö I einu horni
salarins. Þegar þöglar myndir
voru sýndar i byrjun aldarinnar
var leikiö undir á píanó.
njóta þesa gagnvart fyrsta kvik-
myndahúsi landsins, þar sem ’
upphafspunkt fjölmiölunar nú-
timans er að finna”, sagði Er-
lendur.
Hann sagði ennfremur aö af
þessu samanlögðu sé ljóst aö þaö
beri aö varöveita þetta hús —
hvaö svo sem öllum praktiskum
vandamálum líði.
Erlendur sagöi lika aö ef húsið
yröi gert upp, sem allt bendir nú
til aö einhverntima veröi gert,
komi ekkert óvænt fyrir, aö þá sé
mikilvægt aö þaö veröi ekki bara
notað fyrir „eitthvaö”, heldur
verði þaö gert upp til þess aö þar
veröi kvikmyndasýningar. Kvik-
myndasafniö hefur boöist til þess
aö sjá um rekstur sliks kvik-
myndahúss. Þar yröu þá sýndar
gamlar klassiskar kvikmyndir og
islenskar kvikmyndir — og reynt
aö endurskapa andrúmsloft þess-
ara gömlu kvikmynda og liöinna
tima.
„Ég vil reyndar ganga svo
langt aö varpa fram þeirri hug-
mynd að Fjalakötturinn verði
framtiöarhúsnæöi væntanlegrar
Kvikmyndastofnunar Islands,”
sagöi Erlendur.
Erlendur Sveinsson, forstööu-
maöur kvikmyndasafnsins.