Helgarpósturinn - 23.10.1981, Blaðsíða 26

26
Föstudagur 23. október 1981 helgarpósturinn
STIKLAÐ í JÓLABÓKAFLÓÐINU
Don Kíkóti
Helgarpósturinn birtir kafla úr þýðingu Guðbergs
Bergssonar á Sögunni um don Kíkóta, riddarann
með raunasvipinn, eftir Miguel de Cervantes
Saavedra, sem væntanleg er frá
Almenna bókafélaginu
ll.kalfi.
Sem t jallar um fyrstu för
hugrakka riddarans don Kíkóta
að heiman
Nú var undirbúningi lokiö og don Kikóti
vildi ekki draga lengur aö hrinda hugsjón
sinni i framkvæmd, enda kraföist skjótra
aögeröa neyö sú, sem hann áleit, aö seina-
gangursinn heföi valdiö heiminum þvi
hann hugöist bæta vansæmd, leiörétta
óhæfur, berjast gegn fávisi, draga úr
valdaniöslu og létta skuldir. A heitum
júlimorgni skrýddist hann herklæöum i
laumi fyrir sólarupprás og sagöi engum
frá ætlun sinni, steig á bak Rósinant meö
hjálmræksniö á höföi, greip skjöld og
lensu og reiö burt um bakhliö
húsagarösins, himinlifandi og glaöur yfir
hvaöhonum haföi reynst auövelt aö hefja
góöverkin. En vart var riddarinn riöinn
úr hlaöi, þegar hræöilegur grunur greip
hann og geröi nýhafiö verk næstum aö
engu. Hann mundi aö hann haföi ekki
veriö sleginn til riddara, en samkvæmt
riddaralögum mátti hann þvi hvorki né
gat átt vopnaviöskipti viö riddara. Af
þessu var höföingjanum skylt aö bera hvit
vopn og merkislausan skjöld, likt og
nýliöa, uns hann haföi unniö til annars
vegna eigin atgervis. Hik kom á hans mál
viö þessar hugsanir.en sturlun varö skyn-
seminni yfirsterkari, og hann ákvaö aö
skipa fyrsta riddara, sem hann rækist á,
aö slá sig til riddara aö hætti fjölmargra
fyrirrennara sinna, sem hann haföi lesiö
um i bókum og hvöttu hann til dáöa. Hvaö
hvit vopn áhræröi, þá hugöist don Kikóti
fægja vopn sin á viöeigandi staö uns þau
yröu hvitari en hreysikattarskinn. Þannig
sefaöist hugur nýliöans og hann hélt
áfram för, sem hann iét hestinn ráöa,
enda áleit hann aö ævintýrin yröu best
tryggö meö þeim hætti.
Hinn glæsilegi ævintýramaöur reiö þess
vegna leiöar sinnar, ræddi viö sjálfan sig
og sagði?
Er eitthvert efamál, þegar saga ein-
stæöra afreka minna veröur skráö i fram-
tiöinni, aö vitringurinn, sem þaö færist i
fang, muni rita og færa á svofelldan hátt i
stilinn, þegar þar aö kemur aö ég held i
mina fyrstu för fyrirdagmál:,,Vart haföi
hinn ljósbjarti Apólló breitt gullna iokka
sins unaöslega hadds yfir ásjónu hinnar
breiöu, viðáttumiklu jaröar, og tæpast
höfðu litlir iitskrúöugir fuglar meö hörpu-
streng á tungu fagnaö i mildu bliölátu
samræmi komu hinnar rósfingruöu morg-
ungyöju, sem reis úr mjúkri rekkju sins
afbrýðissama eiginmanns og steig gegum
svalir og dyr sjóndeildarhrigs sýslunnar
Mancha og birtist dauölegum mönnum,
þegar riddarinn frægi, don Kikóti frá
Mancha, reis úr letiham og steig á bak
sins fræga fáks, Rósinants, og hélt i
frægöarför um fornfrægar sveitir
Montiels.” Þetta var raunverulega satt,
don Kikóti reiö um þessar sveitir. Og hann
hélt áfram og sagöi ,,Sæl veröur sú unaös-
öld og tiö, sem kunngerir oröstir bardaga
minna, sem ættu skilið aö vera steyptir i
bronsmynd, meitlaöir i marmara og
málaðir á fjalir til minnis ókomnum
öldum. Ó, þú spaki töframaöur, hver sem
þú verður eða hverjum sem fellur i skaut
aö skrá þessa óvenjulegu sögu, ég vænti
þess aö þú gleymir ekki góöa Rósinant,
minum trúfasta förunauti i hverri athöfn
og ferö)” Siöan hélt nýlibinn áfram, eins
og hann væri ástfanginn i raun og veru.
,,Ó Dúlsinea prinsessa, frú mins hlekkj-
aða hjarta! Þér hafið steypt mér i stórefl-
is böl, þegar þér útskúfuðuð, ákæröuð og
bönnuðuð mér harðlega að koma fram
fyrir yðar yndisleik. Verið náðug frú, þvi
þrælbundna hjarta sem þolir hörmungar
vegna ástar á yður”.
Við þetta bætti don Kíkóti öörum fjar-
stæöum sem allar voru i ætt viö þann lær-
dóm sem hann sótti I bækur sfnar, og hann
likti eins vel og hann gat eftir málfari
þeirra. Vegna ræðuhaldanna reiö hann
lúshægt, en sólin reis hratt á loft og skein
svo heitt aö hún heföi brætt I honum
heilann, ef eitthvað heföi veriö eftir i
höföinu.
Don Kikóti helt áfram för næstum
liölangan daginn, án þess aö neitt
frásagnarvert bæri til tiöinda, fannst hon-
um þaö leitt þvi hann vildi hitta skjótt ein-
hvern sem hann gæti reynt á ramma
krafta i kögglum. Sumir höfundar telja
fyrsta ævintýri don Kfkóta hafi veriö þaö
sem hann lenti i i Lapiþeskarði, aðrir
segja þaö hafi veriö viöureign hans viö
vindmyllurnar, en þaö veit ég sannast i
þessu máli og fann skráö i annála
Manchasýslu, aö nýliöinn reið daglangt
og um kvöldiö voru bæöi hann og bikkjan
orðin þreytt og hálfdauö úr hungri. Hann
skyggndist i allar áttir og athugaði hvort
hann kæmi auga á kastala eöa smalakofa,
þar sem hægt yröi aö gista og bæta sáran
sult, sá hann þá krá skammt frá veginum
og var engu likara en hann sæi stjörnu,
ekki þá sem visar til bæjar, heldu á kast-
ala endurlausnarinnar. Hann spretti úr
spori og kom aö kránni i íjósaskiptunum.
Svo vildi til aö i dyrum krárinnar stóöu
tveir kvenmennaf þeirri tegund sem kennd
er viö lauhiæti.Konurnar ætluðu til Sevilla
meö hestasveinum, sem höföu af hend-
ingu tekiö sér þarna náttstaö. Meö þvi aö
ævintýrariddaranum fannst allt sem hann
hugsaöi, sá eöa imyndaöi sér, vera sam-
kvæmt lærdómi bókanna og raunverulegt
virtist honum óöar en hann sá krána hún
vera kastali meö fjórum hornturnum og
turnspirum úr skinandi silfri, og ekki
vantaöi vindubrúna, djúpt kastalasiki eöa
annað þaö sem kastala prýöir. Don Kfkóti
reiö aö kránni i trú um að hún væri kast-
ali, og þegar hann átti skammt ófarið tók
hann I taum Rosinant og beið eftr aö
dvergur gægöist milli vigskaröanna og
tilkynnti meö lúöraþyt komu göfugs
riddara. En þegar hann sá aö þetta dróst,
og Rósinant vildi ólmur komast á stall,
reiö hann að kráardyrunum og sá þar
hfma gufulegar kvensniftir sem honum
þótti Ifkjast undurfögrum meyjum eöa
tveimur tigulegum hriðfrúm viö aö viöra
sig fyrir framan kastalahliö. Rétt i þessu
henti aö svinahriðir blés i horn og rak
hjörö sina úr sorphaug (sem heitir þvi
miöur þessu sóöalega nafni), en viö
þannig merki safnast svinin saman, og
samstundis fannst don Kikóta honum
veröa að ósk sinni, að dvergur tilkynnti
komu hans. Hann hleypti þá á sprett upp
aö kránni og hriðmeyjunum meö kynleg-
um gelöibrag. En þegar konurnar sáu
stefna á sig vigbúinn mann meö lensu og
skjöld, reyndu þær aö foröa sér óttaslegn-
ar inn i krána. Don Kfkóta grunaöi af
hverju ótti og flóttinn stafaöi, lyfti hann
þá pappahlifinni og sýndi skorpiö og ryk-
ugt andlit sitt, og mælti meö yfirvegaöri
rödd og mildum talanda:
Don Kikóti f augum franska
listamannsins Daumier.
Yðar náð, óttist hvorki né flýið, þvi
samkvæmt eibstaf þeirrar riddarareglu
sem ég er bundinn, veröur valdbeiting
bhugsandi einkum viö jafn hágöfugar
meyjar og þér eruö auðsæilega.
Stúlkurnar góndu og reyndu aö grilla i
andlitið undir hinni skældu hlif. Og þegar
þær heyrðu aö þær voru kenndar viö mey-
dóm, sem er svo órafjarri starfsgrein
þeirra, þá gátu þær ekki hamið hláturinn,
svo don Kikóta rann i skap og hann sagöi:
Jafnan fer vel saman prúö framkoma
og fegurö kvenna. Þvi er til lýta ef lítil-
ræöi vekur hlátur. En hvorki mæli ég
þetta yður eða yðar framkomu til óvirö-
ingar. Mér ber aðeins að vera yður undir-
gefinn.
Konunum var óskiljanlegt málfar
riddarans, og slæmt útlit hans jók ein-
ungis i þeim hláturinn, en hann reiöi
riddarans, og þetta hefði endað meö
ósköpum, ef eigandi krárinnar heföi ekki
birst i sömu svifum, en hann var afar friö-
samur maöur enda feitlaginn. Þegar hann
sá þetta afskræmi i mannsmynd, búiö
jafn sundurgerðarlegum vopnum og
skjöldurinn, iensan, beisliö og brjósthlifin
voru, þá tók hann undir gleöi meyjanna.
En i raun og veru stóð honum stuggur af
hinum margvislega herklæönaði og ákvaö
hann þvi að taka sér mild orð i munn, og
hann sagði:
Herra riddari, yöur er góöur beini vis,
ef yöar náö leitar aö greiöastaö án gisti-
herbergja. Þau höfum viö engin I kránni,
en annað er veitt f rikum mæli.
Þegar don Kikóti heyröi hvaö virkisfor-
inginn var litillátur (honum virtist eig-
andinn vera foringi, en kráin kastali) þá
svaraði hann:
Allt er vel þegiö, herra kastalaforingi,
þvi skjöldur er mitt skart en skæran fró...
og svo framvegis.
Gestgjafinn hélt aö don Kikóti heföi
kennt hann viö kastala, vegna þess aö
honum heföi virst hann vera hreinrækt-
aöur kastflfubúi, þótt ætt hans væri úr
Andalúsiu, meira að segja úr vörninni i
San-lúcar, og hann væri engu heiðarlegri
en Kakús og jafn illvkittinn og herbergis-
þjónn eða stúdent. Hann svaraði þvi á
þessa leiö:
Þér gætuö þvi tekið undir orö skáldsins:
„Hvila á klöpp ég vildi, hvfla en vaka þó”.
Stigið af baki ef svo er og verið öruggur
um aö hér i hreysinu er gild ástæöa til
þess að festa ekki blund f heilt ár, hvaö þá
eina nótt.
Með þessi orö á vör hélt gestgjafinn i
istaöiö fyrir don Kikóta, sem klifraði
stiröbusalega og meö miklu bjástri af
baki, svipaöur þeim sem hvorki hefur
þegiö vott né þurrt i heilan dag.
Don Kfkóti bað gestgjafann þegar i staö
aö annast reiöskjótann vel, þvi Rósinant
væri heimsins þolnasta dýr. Kráareig-
andinn skoöaöi fákinn og leist svo á, aö
hann gæti ekki borið helming þess hróss
sem don Kikóti hlóö á hann. Þegar krár-
eigandinn haföi komið hestinum i hús,
sneri hann aftur inn til aö veröa viö óskum
gestsins. Þá voru meyjarnar aö fletta
hann herklæðum og allt hafði fallið i ljúfa
löö á milli þeirra. En þótt þeim hefði tek-
ist aö færa don Kikóta úr brjóst- og heröa-
hlifinni, mistókstþeim eöa þær höfðu ekki
lagni til aö ná af honum hjálmbjörginni og
hjálmskriflinu, sem hann hafði reyrt á sig
meö grænum lindum. Lindana heföi þurft
að skera, þvi hnútarnir voru óleysanlegir,
en don Kikóti fékkst ekki til sliks. Hann
sat þess vegna allt kvöldið með hjálm á
höfði, og engiim gæti hugsaö sér furðu-
legri eöa kynlegri sjón en þá. Meöan kon-
urnar klæddu don Kikóta úr hertygjunum,
sagði hann gáskafullur, vegna þess að
honum virtust þessi útslitnu og jöskuöu
skinn vera forstööukonur eöa kastala-
frúr:
Fékk i reynd ei riddari
rausnarlegri þjónustu
af dömum en don Kikóti,
þegar hann úr þorpinu fór:
annaöíst hann yngismey,
einnig fékk hann Rósi hey.
Ó, Rósinant! Þaö er eiginnafn færleiks
mins, ágætu frúr. Sjálfur heiti ég don Ki-
kóti frá Mancha: og helst heföi ég kosiö að
halda nafni mfnu leyndu uns bardagi yðar
vegna og i yöar þágu heföi sagt til min. En
mér hraut af vör hiö forna danskvæöi um
hann Lensuróta, og kvæöið á sök á þvi aö
þér þekkið nafn dons Kikóta áöur en
sæma þykir. Sú stund rennur upp aö þér
skipið fyrir en ég hlýði, og styrkur minna
sterku handa mun ljóstra upp löngun
minni til aö leggjast I duftiö við aö stjana
undir yður.
Stúlkurnar áttu ekki aö venjast orölist
af þessu tagi. Þeim varö svarafátt, og
spurðu aðeins hvort riddarinn vildi ekki fá
eitthvab a ö éta.
Hvaö sem tönn á festir, svaraði don Ki-
kóti. Mér skilst aö þess gerist nú mikil
þörf.
Atburöinn bar upp á föstudag, og þess
vegna var ekkert til ætilegt i kránni annaö
en fáeinir bitar af fisktegund þeirri, sem I
Kastiliu er kölluö tros, en I Andalúsiu salt-
fiskur, á öðrum stööum flatfiskur og á enn
öörum blautfiskur. Konurnar spuröu
hvort riddarinn vildi ekki bita af blaut-
fiski, úr þvi enginn annar væri til.
Ýmsir eru fiskarnir, svaraöi don Kikóti,
en allir blautir sem bleikjan. Mig gildir
einu hvort ég eignast átta rikisdali i stóru
eöa smáu, oghent gæti aö sama gildi um
bitana, og aö betra er kjöt af kálfi en kú af
kiðlingi en hafur. Komi þeir i hvelli, hvað
sem þvi liður. Enginn þolir erfitt og þungt
vopnabrak meö þjótanda i maga.
Lagt var á borö fyrir don Kikóta úti viö
dyrnar, þar var svalast. Gestgjafinn bar
honum bita af illa afvötnuöum og 'enn þá
verr soðnum saltfiski, og jafn svart og
kámugt rúgbrauö og vopn hans voru. Stór
furöa var aö horfa á don Kikóta borða,
hann hafði hjálminn á höföi og hlifina uppi
og heppnaöist þvi ekki aö koma matnum
ofan i sig nema honum væri hjálpaö og
hann mataður. önnur konan tók verkið aö
sér. En óhægt var og engin leiö aö gefa
don Kikóta ab drekka, ef eigandi krár-
innar heföi ekki brotiö innan úr bambus-
staut og stungið öörum endanum i munn
honum en hellt vini i hinn. Allt þoldi don
Kikóti með þolinmæöi, svo hann þyrfti
ekki að skera á hjálmböndin.
Svinageldari einn átti erindi i krána
meðan þessu fór fram, og blés hann fjór-
um eða fimm sinnum i flautu við komuna.
Sannfæröist don Kikóti þá algerlega um
að hann væri staddur i frægum kastala og
honum þjónað til borös meö hljóðfæra-
slætti, og trosib væri bleikja, en rúg-
brauðið úr hveiti, dræsurnar dyggustu
jómfrúr og kráreigandinn kastalaforingi.
Varö hann við þetta harðánægður yfir
ákvörðun sinni og feröinni. En don Kikóta
sveið sárt að hann hefði ekki verið sleginn
til riddara og fannst hann ekki mega meö
rétti lenda i ævintýrum fyrr en að vigslu
lokinni.
„Erfiðast að finna
útgefanda"
— segir Guöbergur Bergsson
Spænska miðaldaverk-
ið don Kikóti cftir
Cervantes, sem Helgar-
pósturinn birtir hér kafla
úr,hefur aldrei fyrr komið
út i islenskri þýðingu, ef
frá er skilin þýðing á
styttri bandariskri út-
gáfu, sem var gerð
skömmu eftir seinni
heimsstyrjöldina.
—Amerikanar eru
alltaf að endursegja bók-
menntaverk „fyrir fólk-
ið”. En I fullri lengd er
don Kíkóti um þúsund sið-
ur og verkinu er skipað á
bekk með höfuðritum
heimsins eins og Kviðum
Hómers og 1001 nótt og
hefur verið gefin oftast út
af öllum bókum, aö
undanskilinni Bibliunni,
segir þýöandinn, Guð-
bergur Bergsson.
Don Kikóti er mikið
verk að vöxtum. Bókin er
þúsund síður, og það var
seinlegt verk og erfitt aö
þýöa hana, ekki sist
vegna þess, að fyrstu
tvær útgáfurnar, sem
stuöst var við, eru á mið-
alda spænsku, og engin
oröabók fyrirfinnst yfir
það mál.
—Þetta tók mig átta
eða niu ár. En erfiðast
var þó aö finna útgef-
anda. Verkið fékk ekki
hljómgrunn þar til Ragn-
ar i Smára kom til hjálp-
ar eins og venjulega.
Kannski er Ragnar don
Kíkóti i eðli sinu, hinn
sanni islenski don Kíkóti.
En Ragnar er orðinn
gamall,og þegar búið var
að setja helming bókar-
innar var ákveöið, aö
Almenna bókafélagið
tæki við útgáfunni.
Að mati Guðbergs var
þaö sú lágmenning sem
nú er i uppsiglingu á
tslandi, sem stuölaöi að
þvi, aö don Kíkóti er gef-
inn út nú.
—Hér er rikjandi lág-
menning i bókmenntum
og leikritum, en þó sér-
staklega . stjórnmálum.
En við lágmenningu
verða andstæð viðbrögð,
þaö verður aö gera eitt-
hvaö fyrir hámenning-
una, segir Guöbergur.
Don KÍkóti var saminn
viö upphaf nútimans, i
fyrsta stórveldi nútim-
Guðbergur Bergsson
ans. Hlutverk stórvelda
hefur alltaf verið að
bjarga og hjálpa
minnimáttar, og i þvi
hlutverki er riddarinn
don Kíkóti, sem heldur út
i heiminn til að leiðrétta
ranglætið — en hann er
svo upptekinn af þvi, að
hann leiðréttir aldrei
neitt.
Nú, þegar don Kíkóti
erfrá vinnur Guðbergur
aö yfirlitsverki yfir sam-
hengið i suður-amerisk-
um bókmenntum fyrir
Mál og menningu. Jafn-
framt þvi vinnur hann að
skáldsögu, sem er
væntanleg á næsta ári.
—Hún fjallar um ást, en
ég efast um að það sé ástj
getur alveg eins verið
frekja eða þráhyggja,
segir Guðbergur Bergs-
son um þessa nýju skáld-
sögu sina.