Helgarpósturinn - 23.10.1981, Blaðsíða 9

__halrjpirpn^ti irinn Fostudagur 23 október 1981
9
Kannski hafa menn fengiB sig
fullsadda af rostungasögum i
bráö, enda er búiö aö skriífa frá
niöri Alþingi og um nóg annaö aö
hugsa. Samtgetég ekki stillt mig
um aö tefja þá sem vilja og segja
hér lauslega frá nýlegum rann-
sóknum á því ágæta dýri, rost-
ungnum. Valli á skiliö aö viö
þekkjum örlitiö til hans spikfeita
kyns.jafn velog hann kynnti okk-
ur Islendinga Uti heiminum og
sérilagi gæsku islenskra stjórn-
valda. Þiö muniö hann Valla rost-
ung er þaö ekki: „krydd i lifiö”
eins og Guömundur skipherra
Kjærnested kallaöi hann áöur en
þeir Sólmundur selafræöingur
Einarsson selfluttu Valla kallinn
lokasprettinn heim til Grænlands.
Sólmundur, sjávarliffræöingur
viö Hafrannsóknastofnun, er
landsins læröasti maöur um lifn-
aöarhætti sela og skyldra dýra.
Nú er Valli litli frir og frjáls á
heimavelli — eöa nær heimaslóö-
um en áöur, skyldi maöur ætla.
Viö vonum aö hann hafi nóg aö
éta, og nóga félaga þvi' aö rost-
ungum leiöist einum. Alla vega
vonum viö aö hann hafi ekki fariö
ihundana — i orösins fyllst merk-
ingu: Grænlendingar veiöa rost-
unga. Þeir boröa hjartaö,og skel-
fiskinn Ur maga bráöarinnar.
Hundarnir fá afganginn.
Máltið i norðurhöfum
Fram til þessa hafa rostungar
kunnaö best viö sig á noröurslóö-
um, i grennd viö hafisinn. Valli
var aö villast, þaö þykjumst viö
vita. En rostungurinn var miklu
útbreiddari dýrategund hér áöur
fyrri. I lok 18. aldar náöu rost-
ungasvæöi allt suöur aö 50.
breiddargráöu viö vestanvert At-
lantshaf. Þeir voru t.d. viö St.
Lawrence-flóa iKanada. Þar er Is
á veturna. Enhamslausar veiöar
útrýmdu honum eöa fældu frá
fornum rostungalöndum.
Tvær tegundir rostunga eru til.
önnur er kennd viö Kyrrahaf og
finnst I Beringshafi og þar um
kring, en hin sem heitir þvi
hljdmfagra nafni Odobenus ros-
marus rosmarus er viö strendur
Kanadisku eyjanna, Grænlands
og austurhluta Noröur-lshafs. Viö
A-Grænland eru rostungar aöal-
lega fyrir noröan Scoresbysund,
en nú rekast menn þar á þá á
stangli, sjaldan fleiri en 5 - 10 ár
hvert.
Flestar selategundir leggja sér
til munns allfjölbreytta fæöu, en
rostungarnir eru matvandirmjög
og nærast nær eingöngu á skel-
fiski. Eru þeir miklir sérfræöing-
ar viö fæöuöflun sina. A litlu dýpi
(15 - 35 metra) er matseöillinn
„fótur” hjartaskelfiska sem kall-
ast á frasöimálinu latinu Serripes
groenlandicus og Clinocardium
ciliatum, en á 40 - 100 metra dýpi
gæöir rostungurinn sér einkum á
„barka” tveggja tegunda sand-
skeldýra aö nafni Mya truncata
og HiateDa arctica. Magi rost-
ungs getur reynst troöfullur af
snyrtilega klipptum skelfiskbit-
um, sem eruum 1—7cm aöstærö.
Rostungurinn notar hinar
myndarlegu tennur sinar til aö
róta i botni sjávarins en stifa
bursta I efrivörinni til aö velja hiö
æta úr skelfiskinum og aögreina
frá hinu. Er þaö undravert, hve
þetta þúsund kilóa flykki er leikiö
viö nákvæmnisnostriö, án þess
t.d. aö fá upp I sig brot af sjálfum
skeljunum. Iöiö veröur dýriö lika
aö vera viö snæöinginn til aö
seöjahungur sitt: 1 rostungsmál-
tiö upp á 1 kg þarf um 1400 skel-
fiskbita.
Félagslif og hættur
1 danska timaritinu Naturens
Verden var nýlega sagt frá rann-
sóknum á rostungum i grennd viö
Thule á Norövestur-Grænlandi,
lifnaöarháttum þeirra og áhrifum
veiöa á fjölda þeirra þar um slóö-
ir. Danskir liffræöingar, E.W.
Born og T. Kristensen, voru aö
verki.
Magn kvikasilfurs og eiturefna
(DDT og PCB) I rostungum viö
Thule var metiö. Þ aö reyndist aö
visu tiltölulega litiö miöaö viö
seli, sem lifa á fiskum, en jafnvel
þetta litla magn á svo afskekkt-
um staö þykir iskyggilegur fyrir-
boöi. Hvergi viröast dýrin óhult
fyrir mengun úr mannheiminum.
Danimir könnuðu veiöiaöferöir
I Thule. Einungis þar sjást enn
stórar hjarðir rostunga viö Græn-
land og þar er hann helst skot-
spónn manna. Um 700manns eiga
heima áThule-svæöinu og þar eru
Utib eitt um
rostunga
ÚR HEIM[ VÍSINDANNA
Umsjón: Þór Jakobsson
Gamall kvenrostungur sem misst hefur aöra tönnina: Valli vinur okkar sem lenti I hafvillunum
stóru hlaut gott uppeldi, — hefur veriö á spena i meira en ár og notið daglegrar umhyggju móöur sinnar
jafnvel eitthvað lengur.
Rostungar eru félagslynd dýr sem halda hópinn gegnum þykkt og þunnt.
mun noröar en fariö var meö
Valla sæUar minningar. Sumir
dýrafræöingar telja þriöju teg-
undina vera rostungaflokk, sem
lifir lifi sinu miösvæöis viö
strendur Siberiu. FjiSdi Kyrra-
hafsrostunga er um 250 þúsund og
eru þeir stærri en hinir. Sumar
kempurnar vega hvorki meira né
minna en eitt og hálft tonn. At-
lantshafsrostungar eru nú á dög-
um miklu færri, aöeins um 20 - 30
þúsund. Fyrir 300 árum voru þeir
þúsundum saman viö Svalbaröa,
veiddir liölega 200 rostungar aö
jafnaöi á ári. Tækni veiöimanna
tekur framförum. Smábátar
koma i staö kajaka. en hafls,
myrkur og friöhelgi i landhelgi
Kanada kemur til liös viö rost-
ungana. Þaö eru eins kœiar
flóttarostungabúöir Kanada-
megin. Þar hefur þeim skilist aö
þeim sé borgiö, greyjunum.
Rostungar eru félagslynd dýr
og una sér best i stórum hópum.
Sérkennilegt er aö karldýrin hafa
einhvern timann i grárri forn-
eskju stofnaö frimúrarareglu.
Þeir yfirgefa kvendýrin og ung-
viöiö og dvelja mest allt áriö ann-
ars staðar. Giskaö er á aö meö
þessusé komið iveg fyrirbaráttu
um bitana eöa afdrifari"ka sam-
keppni um matinn mflli stærri
karldýra og minni kvendýra.
Valli vinur okkar sem lenti i
hafvillunum stóru hlaut gott og
vendilegt uppeldi — hefur veriö á
spena í meira en ár og notiö dag-
legrar umhyggju móöur sinnar
jafnvel eitthvaö lengur. Alla vega
er þetta svo þegar allt er með
felldu. Rostungar eru semsé á
móti ómegö. Fullþroska kvendýr
fæöa einn kóp annaöhvert ár aö
jafnaöi, sum jafnvel sjaldnar.
Karldýrin veröa ekki kynþroska
fyrr en þau eru 6 - 8 ára gömul og
frá þeim tíma geta liöið nokkur ár
þar til unglingnum vex fiskur um
hrygg og tekst aö sigrast á eldri
og útsmognari meöbiölum sinum.
Sisona gengur þaö I lifinu.
Aö sögnþeirra Born og Kristen-
sen er ekki vitaö, hvort rostung-
um viö Grænland fer fækkandi af
völdúm veiöimanna. 1 sumum
löndum sem Dggja aö Noröur-Is-
hafinu munu menn hafa veriö á
höttunum eftir tönnunum ein-
vöröungu, en Thule-búum er sagt
til hróss aö rostungarnir séu ger-
nýttir: kjöt, spik, skinn.
Mest af þessu fer ihundana eins
og áöur sagöi. En hundar a-u
bráönauösynlegir I Thule. Til
hverseru hundar notaöir ÍThule?
Jú — þaö þarf sleöahunda til aö
fara á rostungaveiöar.
0 Eins og skýrt hefur verið frá I
Helgarpóstinum hefur verið unn-
ið að þvi að undanförnu á végum
Vatnsveitu Reykjavikurað virkja
ný vatnsból i Heiðmörk og tengja
við veitukerfi borgarinnar. Miða
þessar framkvæmdir að þvi, aö
gömlu G vendarbrunnarnir verði
lagðir niður. Eins og að likum
lætúr þurfti Vatnsveitan aðflytja
inn gifurlega mikið af vatnsrör-
um, svo skiptir kilómetrum. Þeg-
ar veriðvar að undirbúa þessar
framkvæmdir bauö Innkaupa-
stofuun Reykjavikur út flutning-
inn á þessum leiöslum. Tilboö
bárust frá þremur skipafélögum-
Eiuskip, llafskip og StS. Tilboö
Eimskip reyndist lang lægst, og
það sem meira var, samkvæmt
gamalU reynslu þeirra hjá Vatns-
veitunni var það i samræmi við
þaö sem búast mátti viö, að flutn-
ingurinn mundi kosta. En Inn-
kaupastofnunin tók ekki tilboöi
Eimskip, heldur SIS, en það var
um milljón krónum hærra — og I
samræmi við þá samræmdu verð-
skrásem skipafélögin hafa komið
sér upp. Þessu til viðbótar er
munurinn á lægsta tilboöinu og
þvi sem tekið var um það bil sá
kostnaður, sem var reiknað með
að yrði þvi fylgjandi að leggja
rörin i jörð. En ekki varöllu lokiö
þar með. Viku eftir aö Eimskip
sendi tilboð sitt og áður en tilboði
SIS var tekið virtust þeir hjá
Eimskip hafa uppgötvað, að þeim
hafi orðið á mistök — gleymt
samræmdu verðskránni. Þeir
gerðu nefnilega annað tilboð, nú
meira i samræmi við tilboð hinna
skipafélaganna. Yfirstjórn
Vatnsveitunnar hefur ekki hugs-
að sér að taka þessu þegjandi, og
nú munu þeir vera að bræða það
meö sér hvernigþeir geta komist
hjá „þjónustu” Innkaupastrfnun-
arinnar i framtiðinni. Þetta er
nefnilega ekki i fyrsta :ýnn sem
hún kostar Vatnsveituna stórfé...
w Friðrik Þór Friðriksson fjöl-
listamaður er ekkert aö tvi'nóna
við hlutina, þegar hann ræöst i
nýtt verkefni. Það er ekki langt
siöan sagt varfrá þvi, aö hann tók
sér á hendur að gera heimildar-
mynd um aldraðan einsetumann
austur i Homafiröi, sem hefur
gert margháttaöar uppfinningar
um ævina. Kvikmyndin ernú full-
kláruð og kemur Friðrik heim nú
um helgina frá Danmörku, þar
sem endanlega var frá henni
gengið. Er ætlunin að bjóða hana
til sýninga í sjónvarpinu og verð-
um við aö vona, aö hún fái já-
kvæöari afgreiöslu en Njálahérá
dögunum...
® Raforkumál á Vestfjöröum
eru nú i hálfgerðum lamasessi, aö
þvier Vestfirska fréttablaðiöseg-
ir i gær. Vesturlinan er meira og
minna sliguö eftir september-
veðrin og hafa a.m.k. fimmtiu
staurasamstæöur gefið sig norð-
an Gilsfjaröar, en linan hefur
ekki veriö könnuö noröur að
Mjólká.Þettaþýðir að línan verð-
ur a.m.k. hálfan mánuö úr sam-
bandi og verður Orkubú Vest-
fjarða að kosta ca 35 milljónum
gkróna til aö keyra di'silstöðvar
þennan tima. Þykir undarlegt að
ekkerthefur kvisast um þetta á-
stand siöan i september, þvi
miklum fjárhæðum þarf að verja
i viðgerðina...