Helgarpósturinn - 10.11.1983, Síða 20

MYNDLIST
Islensk grafík
Grafík er list sem er einhvers staðar á milli
málverks og teikningar. Góð grafík varð-
veitir eiginleika þess sem hægt er að laða
fram annað hvort með blýanti eða pensli. En
hún hefur líka sína sérstöku eiginleika, sem
nálgast fremur teikninguna en málverkið:
góð grafík er viss tegund af bókmenntum,
ritlist á málmþynnum sem síðan er færð yfir
á blað. Blaðið er síðan gefið út í ákveðnum
fjölda eintaka, og sumir listamenn bæta ein-
hverjum lit inn á hvert blað til að auka gildi
blaðsins. Ýmsir minni háttar listgagnrýn-
endur telja þetta ekki vera grafík í rauninni.
Einhverra hluta vegna (líklega vegna þess
að grafík er oftast í svörtu og hvítu) hefur
þessi listgrein tjáð og sagt frá angist manns-
andans, afskræmingu lífsins í höndum
mannsins. A miklu áhrifaríkari hátt en böl-
sýnustu bókmenntaverk hefur grafíkin sýnt
manninum miskunnarlaust ekki bara andlit
hans heldur innri heim hans, af meira og sál-
rænna innsæi en gætir í öðrum listgreinum.
Eg hef oft brotið heilann um hvort þetta
stafi af þeirri ástæðu að æting er oft notuð,
tæring sú sem hefur yfir sér svipmót ríkra
eðlisþátta mannsins. Syran étur málminn
eins og eitur mannssálarinnar eirir ekki
fegurð lífsins, fegurð hins skínandi málmflat-
ar á plötunni. En það er ekki aðeins ætingin
sem er í eðli sínu afar „sálræn" í hinum hálf
tilviljunarkennda fegrandi mætti ljótleikans,
heldur hitt að það er grafið í, skorið. Gott
dæmi um áhrifamátt grafíklistar og dúk-
skurðar var fyrirlestur dönsku skáldkonunn-
ar Trier Mörch í Norræna húsinu fyrir nokkr-
um árum. Hún þóttist vera að ræða um dúk-
skurð. I umræðum sínum um hina eilífu upp-
skurði á konum í sjúkrahúsum var hún að
ræða um dúkskurð á vinnustofu sinni. Kon-
an var orðin að dúk, svörtum. Og Trier er
betri í grafík en bókmenntum.
Tengsl grafíkur við ritlist eru kannski of
auðsæ í framsetningu í verkum Bjargar
Þorsteinsdóttur og Ragnheiðar Jónsdóttur:
bækur þeirra eru að mestu sjálfhverfar, skír-
skotun til kynferðis. Það er að segja bókin er
kvenkyns, á síðum hennar er líf konunnar í
bókstöfum sem mynda óræðar setningar.
Hjá Ragnheiði hafa bókstafirnir eða skriftin
leyst upp. Þeir vaxa eins og grasið. Hjá
Ragnheiði fer dulúðin vaxandi og hún dýpk-
ar stöðugt verk hennar. Þess vegna hverfa
þau nú frá þeim plakatskeim eða vegg-
spjaldasannleika sem var oft yfir þeim.
En íslensk grafík sækir lítið til heimssýnar
hinna miklu grafíklistamanna, svo sem
Callots, Tiepolos og Goya eða Daumiers. Þar
örlar varla á skopi eða skírskotun til þjóð-
félagsaðstæðna eða því sem miður fer í þjóð-
félaginu. En grafík og skopmyndin hafa oft
átt samleið. Jafnvel hjá teiknara eins og
íslensk graflk í
Norræna húsinu —
handbragð fremur
en hælkrókur eða
klofbragö í glfmu
listamannsins við
samtlð slna, segir
Guðbergur m.a. í
umsögn sinni.
eftir Guðberg Bergsson
Flóka fer samtíminn fram hjá viðfangsefnum
hans. Viðfangsefnin eru bókmenntaleg,
stofuleg, sótt á blaðsíður en ekki til þess sem
gerist á götunni.
Eins er íslensk grafík oft misjafnlega
skrautleg lýsing á landslagi, flúruð fjöll. Og
ef mannlífinu er lýst er það nátengt sveitalífi,
fuglum og börnum. Mannlífið úr bókum
Guðrúnar frá Lundi gægist hvarvetna fram.
Þetta er smekklegt mannlíf og að mestu
áhyggjulaus leikur, handbragð fremur en
hælkrókur eða klofbragð í glímu listamanns-
ins við samtíð sína. Engum er skellt rækilega
með hnykk. Tengsl íslenskrar grafíkur við
bókmenntir síast gegnum myndefnið. Margt
ber keim af bókaskreytingum, einkum gætu
þetta verið laglegar skreytingar í barnabók-
um. Hvergi er neitt að finna úr hinum miklu
leikbókmenntum okkar Rímunum, því list-
formi sem fullnægði og sameinaði sögu,
söng og leik. Hlustandinn var sem í leikhúsi
hugarins, sá afskræmdar myndir, ýktar,
skekktar, togaðar og teygðar. Nútíð og sam-
tíð var slengt saman. Tíminn var aðeins tími
rímnaformsins. Eg get varla hugsað mér
meiri „grafík" en rímurnar.
íslensk grafík er fremur ung listgrein,
varla vaxin úr grasi eða frá málverkinu og
teikningunni. Einu sinni sagði Baltasar við
mig, þegar hann kenndi grafík, að það væri
eins og nemendur hans væru hræddir eða
feimnir við koparinn. Ég sagði við hann að
það stafaði af því að við ættum engar námur,
hefðum ekki alist upp við málm heldur mold
og torfflögur. Þökurnar væru þó í lögun eins
og málmplatan, og ef hahn vildi að nemend-
urnir fengju tilfinningu fyrir málmplöiunni
væri best fyrir hann að biðja þá að fara heim
með hana og sofa hjá henni. Að morgni
gætu þeir eflaust grafið á hana draum sinn.
Auðsætt er að Sigrid Valtingojer grefur
drauma sína. Þeir eru grafnir og upprisnir í
senn. Þannig öðlast listin andlega lífið.
POPP
Mauk
The Jam — Snap
Af hverju varð hljómsveitin The Jam
aldrei vinsæl hér á íslandi? Þetta er spurning
sem ég hef oft spurt. Mér er það alltaf jafn
óskiljanlegt af hverju svo varð ekki. Um
nokkurra ára skeið var þetta ein af allra vin-
sælustu hljómsveitum Bretlands, gaf út bæði
stórar og litlar plötur, en samt sem áður
tókst flestum íslendingum að láta sem hún
væri ekki til. Og nú eru The Jam hættir svo
það er kannski heldur seint að fara að taka
við sér nú. Mín skoðun er þó sú að það sé
aldrei of seint og það væri heillaráð fyrir þá
sem vilja kynna sér það sem þessi ágæta
hljómsveit var að gera, að verða sér úti um
eintak af plötunni Snap. Raunar er Snap
tveggja platna albúm og þar er að finna
sextán af þeim átján lögum sem prýddu
A-hliðar á litlum plötum þeirra. Það eru bara
lögin That's Entertainment og Just a 5
o’clock Hero sem ekki eru á Snap, en þau
voru á sínum tíma gefin út í trássi við hljóm-
sveitina. Raunar er það ekki alveg rétt að
That’s Entertainment sé ekki á plötum þess-
um, en útgáfan sem þar er að finna er áður
óútgefin demo upptaka.
í fyrstu var tónlist The Jam mjög í anda
Pete Townshend og The Who og eimdi eftir
af þeim einkennum allan starfstíma hennar.
En á þriðju plötu þeirra, All Mods Con, varð
töluverð breyting á tónlistinni og einkum
textagerð Wellers. Frá þeim tíma voru
greinileg áhrif frá Ray Davies (Kinks) sem
heyra mátti í tónlistinni. Viðfangsefni text-
anna urðu á margan hátt svipuð og gefur að
heyra í Kinkslögum, en þá vantar þann
beitta húmor sem alla tíð hefur einkennt Ray
Davies. Það undirstrikar enn frekar þessi
áhrif að eina lagið á Snap, sem ekki er samið
af Paul Weller, aðallagasmið The Jam, er
gamla Kinks lagið David Watts.
Það er merkilegt hvað elstu lögin á Snap,
eins og t.d. In The City, Away From The
Numbers og All Around The World, hafa elst
vel. Annars var þróun tónlistar The Jam
mjög stöðug frá fyrstu plötu til þeirrar síð-
ustu. Ýmsir vilja halda því fram að þeir hafi
náð hápunkti sínum í kringum 1979 til 1980,
er þeir sendu frá sér plötuna Setting Sons og
lög eins og Eton Rifles, Thick As Thives,
Smithers-Jones og Going Underground. Þó
þetta hafi veriö gott tímabil hef ég ekki síður
gaman af nýrri lögum eins og Town Called
Malice, Precious og Beat Surrender, þar sem
soul-áhrifin leyna sér ekki.
Það sakar ekki að geta þess að með fyrstu
sendingunni af Snap fylgir lítil fjögurra laga
hljómplata, sem er vel þess virði að krækja
sér í, í kaupbæti.
New Order — Power, Corruption & Lies
Hljómsveitin New Order varð til (og varð
ekki til) sumarið 1980 eftir að lan Curtis,
söngvari Joy Division, hafði framið sjálfs-
morð. Þeir þrír sem eftir stóðu gátu ekki
hugsað sér að halda áfram undir Joy Divi-
sion-nafninu, skiptu þvi um nafn á hljóm-
sveitinni og hafa síðan kallað sig New Order.
í nóvember þetta sama ár bættist vinkona
þeirra Gillian Gilbert í hópinn og leikur hún
á hljómborð. Þeir sem fyrir voru heita Bern-
hard Albrecht, kallaður Barney Digham,
sem syngur og leikur á gítar, Peter Hook,
sem leikur á bassa og syngur og trommu-
leikarinn Steven Morris.
Til að byrja með þótti það sem þau voru að
gera standa langt að baki því sem Joy Divi-
sion hafði látið frá sér fara. Litlar plötur með
lögunum Ceremony og Procession voru
ekki nógu góðar og það sama er raunar að
segja um stóru plötuna Movement. Margir
aðdáendur þeirra, sem þau höfðu fengið í arf
frá Joy Division, fóru að efast stórlega um
ágæti New Order.
Á síðasta ári þóttust menn loks sjá merki
þess að New Order væru loks að rétta eitt-
hvað úr kútnum. Lagið Temptation hlaut
góðar viðtökur og á þessu ári má segja að
hljómsveitin hafi blómstrað. Lögin Blue
Monday og Confusion náðu töluverðum vin-
sældum og það sama er að segja um stóru
plötuna Power, Corruption & Lies, sem
raunar er í hópi betri platna þessa árs. Tón-
listin er nú mun forvitnilegri en áður en um-
fram allt mun aðgengilegri en tónlist Joy
Division var á sínum tíma. Þau eru hætt að
líkja eftir lan Curtis í textum og Barney héfur
náð sér ágætlega á strik sem aðalsöngvari,
þó ekki sé hann nú sérlega raddmikill.
Takturinn er einfaldur og þéttur. Gítar- og
hljómborðsleikur er skemmtilegur, án þess
þó að geta talist sérlega flókinn.
Ef New Order tekst að þróa tónlist sína í
jákvæðar áttir frá þeim punkti sem hún
stendur á nú, er ekki að efa að hún á eftir að
verða eitt af stóru nöfnunum í framtíðinni.
McCartney — samur við sig og Jam —
stöðug þróun sem nú hefur liðið undir
lok.
eftir Gunnlaug Sigfússon
Paul McCartney — Pipes Of Peace
Hvað er hægt að segja um Paul McCart-
ney, sem ekki hefur verið sagt áður? Það er
að minnsta kosti ekki hægt að segja neitt
slíkt um plötur hans nú orðið, því á þeim er
ekkert að finna sem hann hefur ekki gert oft
áður. McCartney er nú rúmlega fertugur og
eftir því sem hárin hafa gránað meir á höfði
hans hefur glansinn farið af tónlistinni (ekki
þannig að það sé neitt samband þar á milli).
Það eru t.d. liðin allmörg ár síðan hann gat
talist til stefnumótandi manna í poppinu. Því
verður þó ekki neitað að hann stendur
framarlega í hópi þeirra sem semja og flytja
svokallað fullorðinsrokk. Hann semur líka
enn ágæt lög, þó þau hafi nú verið betri í
gamla daga.
Pipes Of Peace heitir nýútkomin plata Mc-
Cartney og virðist mér hún svona í svipuð-
um dúr og Tug Of War en þó líklega enn af-
slappaðri og átakaminni. Nýtur hann að-
stoðar margra þeirra sömu og á þeirri plötu
en það eru menn eins og Steve Gadd, Stan-
ley Clarke, Eric Stewart og Ringo Starr.
Á Tug Of War söng Stéve Wonder tvö lög
en nú er það Michael Jackson og annað
þeirra, Say, Say, Say, nýtur þegar töluverðra
vinsælda en það er einnig það lag sem ég hef
einna mestar mætur á af plötunni. Hitt lagið
sem þeir syngja saman heitir The Man og er
það svo sem ágætt. Af öðrum þokkalegum
lögum má nefna Pipes Of Peace, Sweetest
Little Snow og einnig hef ég lúmskt gaman
af Hey Hey, en það er nú vegna þess að það
minnir mig nokkuð á lagið Birthday, sem
var á Hvíta albúmi Bítlanna.
Annars er þetta nú bara miðlungi góð
plata. Hljóðfæraleikur pottþéttur en sterili-
seraður, hljómurinn frábær og hún á sjálf-
sagt eftir að seljast í milljóna upplagi. Fyrir
mig gerir hún þó ekki annað en að renna
ljúflega inn um annað eyrað og jafn átaka-
laust út um hitt.
20 HELGARPÓSTURINN