Helgarpósturinn - 08.12.1983, Side 9

Þaö má ekki henda okkur aö láta tilfinningarnar
stjórna geröum okkar. En það gerist því miður
stundum hjá sumum. Þessir menn geta verið góöir í
umferöinni en þegar þeir eiga viö viðkvœm mál
veröa þeir stífir og hœttir til aö misnota þetta gífur-
lega vald sem lögreglumaöur í búningi hefur.
eða af litlu tilefni, eru gjarnan þær að við-
komandi hafi verið ölvaður, sýnt mótþróa
eða verið að hindra störf lögreglunnar.
Lögreglumenn virðast geta teygt þessi hug-
tök all-frjálslega og nægir að nefna lítið
dæmi í því sambandi.
í september 1980 handtók lögreglan í
Reykjavík Guðlaug Bergmundsson þáver-
andi blaðamann Helgarpóstsins. Guðlaugur
var að störfum fyrir blaðið um nótt þegar
hann var handtekinn og færður í fanga-
geymslur lögreglunnar.
A „fangaspjald" hans hafði tilefni hand-
tökunnar og innsetningar verið skráð ölvun
og mótþrói. Hvort tveggja var fjarri lagi eins
og framburður vitna, sem fylgdust með Guð-
Iaugi, bar vitni um. Tilefni handtökunnar
var þannig algjörlega gripið úr lausu lofti.
Það var upplogið og skráð samkvæmt skip-
un Magnúsar Einarssonar aðstoðaryfirlög-
regluþjóns.
Fyrirspurn til dómsmálaráð-
rierra
En hvað er það sem gerist í svona mál-
um? Hvað gerist það oft að fólk kvartar eða
kærir slík afskipti lögreglunnar? Svör lög-
reglunnar eru jafnan þau að það sé algjör
undantekning að fólk kæri handtökur og
harðræði af hálfu lögreglunnar, en engin
viðhlítandi svör hafa fengist við spurningum
um fjölda slíkra mála. Þau eru líka að sjálf-
sögðu örfá miðað við heildarfjölda hand-
taka.
Stefán Benediktsson, þingmaður Banda-
lags jafnaðarmanna, lagði fram skriflega
fyrirspurn til dómsmálaráðherra í Alþingi á
þriðjudag um kvartanir og kærur vegna
meðferðar lögreglunnar á fólki sem hún hef-
ur afskipti af. Fyrirspurnin var í sex iiðum:
1. „Hvað hefur það gerst oft á sl. 10 árum
að lagðar hafa verið fram kvartanir eða kær-
ur vegna meðferðar lögreglunnar á mönn-
um sem hún hefur haft afskipti af? Eru til
tölulegar upplýsingar um slík atvik og þá um
eðli þeirra og afdrif?
2. Hve oft hefur verið farið fram á rann-
sókn af slíku tilefni á sl. 10 árum?
3. Hverjir hafa annast slíkar rannsóknir?
4. Hafa slíkar rannsóknir einhvern tíma
þótt gefa tilefni til aðgerða af hálfu ákæru-
valdsins?
5. Hafa fallið dómar í slíkum málum sem
hér um ræðir?
6. Hvaða ályktanir dregur ráðherra af
þeim upplýsingum sem fyrir liggja um þessi
mál?"
Stefán Benediktsson vonast til að fá svar
við þessari fyrirspurn á þriðjudaginn kemur.
„Eg hef heyrt um gífurlegan fjölda hlið-
stæðra mála og mál Skafta Jónssonar. Þetta
eru mál með svipuðum aðdraganda og gang-
ur þessara mála hefur verið með svipuðum
hætti," segir Stefán Benediktsson. „Fram-
koma við þolendur í þessum málum er oft
með þeim hætti að fólkið stendur uppi með
tilfinningu um algjört öryggisleysi. Það fær
ekki að hringja á lögreglustöðinni, það er
lokað inni án sýnilegrar ástæðu oft eftir að
það hefur verið úti að skemmta sér. Þetta
eru erfið mál að taka upp og ég hef grun um
það að þessi mál hafi tilhneigingu til að
renna út í sandinn."
„Ég held að fólk átti sig hreinlega ekki á
því hvert það getur leitað í svona tilfellum,"
segir ónefndur lögfræðingur sem fæst við
mál af þessu tagi. „Vandinn er sá að fáir vilja
leggja útí það vesen sem fylgir þessum mál-
um. Menn eru bangnir við eftirköstin. Fólk
segir sem svo: „Ég var búinn að fá mér í glas
og þeir mega líklega taka mann þegar mað-
ur er fullur. Ég var einn og ég hef engin vitni
að þessu.“ Þetta er því miður allt of algengt."
Einn lögreglumaður sem ekki vill láta nafns
síns getið staðfestir það sem ýmsir hafa ótt-
ast: að séu menn drukknir taki iögregla ekki
mark á þeim „sama hvað þeir eru lítið
drukknir."
Sjaldan kœrt
„Það er mjög sjaldan kært í svona mál-
um,“ segir Gylfi Guðjónsson ökukennari,
sem starfaði í fjölda ára í lögreglunni í
Reykjavík og síðar hjá RLR. „í þau fjögur ár
sem ég var hjá RLR hafði ég með rannsókn
þriggja svona mála að gera. Það voru enda-
lausar meiningar í þessum málum og oftast
tóm endaleysa. Það var ekki það að lög-
reglumenn segðu ekki rétt til um málavexti
heldur var þetta raurwerulega oftast nær
bull og vitleysa. Fólk virtist ímynda sér eitt-
hvað í upphafi og setja svo inn í myndina lið
fyrir lið. Hinu er ekki að neita að það geta
alltaf orðið bein slys í meðförum lögreglunn-
ar á fólki.
En það kemur sjaldan fram að lögreglan
slasast oft í starfi. Það er hin hlið þessara
mála. Þetta eru líka mál sem ekki eru kærð,
þótt stundum væri e.t.v. ástæða til.“
Einn starfandi lögreglumaður með átta
ára reynslu að baki í öllum deildum lögregl-
unnar segir að það sé fráleitt hægt að
stimpla 300 manna lögreglulið fyrir mistök
nokkurra manna, „og þá er ég ekki að tala
um Skafta-málið," segir þessi lögreglumað-
ur, sem ekki vill láta nafns síns getið. „Lög-
reglumaðurinn sem Skafti segir að hafi mis-
þyrmt sér er einn af okkar bestu mönnum.
Hann er það raunverulega. Það eru allir
sammála mér í því. Hann vinnur sitt starf af
stakri prýði og það trúir því enginn hér að
hann hafi gert þetta. Ég trú.i honum ekki til
þess að gera flugu mein."
Undir þetta tekur fyrrverandi starfsbróðir
hans í lögreglunni, sem lét af störfum þar
fyrir nokkrum árum. Hann segir að þeir
tveir hafi aldrei lent í neinu svipuðu þegar
þeir voru saman á vöktum á Miðbæjarstöð-
inni. „Það þarf lipurð í að stilla til friðar í
svona málum. Þetta er sálfræði. Sæmi rokk
er t.d. meistari í þessu. Hann átti til að koma
í heimahús þar sem allt var komið í bál og
brand og fór að dansa charleston. Menn
hættu öllum látum og störðu forviða á þetta
fyrirbæri: Dansandi lögguna á stofugólfinu.
Við vorum stundum þrír saman á vöktum,
þessi sem núna lendir í Skafta-málinu, ég og
svo annar til. Þá tókum við okkur stundum
til þegar við áttum að laga til á Hallærisplan-
inu og störtuðum fjöldasöng þegar menn
létu ófriðlega í bílnum á leið upp á stöð.
Þetta hreif."
Kaldhæðni örlaganna hagar því svo til, að
þriðji maðurinn í þessum hópi stjórnaði yfir-
heyrslunum í Skafta-málinu hjá RLR og yfir-
heyrði þannig fyrrverandi félaga sinn, sem
reyndar hafði einnig unnið í afleysingum hjá
RLR í sumar.
*
Oþarfa handtökur
„Þessar handtökur á skemmtistöðunum
eru oft óþarfar," segir lögreglumaður með
langa reynslu að baki. „Við þessar aðstæður
reynir á það hvað lögreglumenn eru sniðug-
ir að lempa málin. Það má ekki henda okkur
að láta tilfinningar stjórna gerðum okkar. En
það gerist því miður stundum hjá sumum.
Þessir menn geta verið góðir í umferðinni en'
þegar þeir þurfa að eiga við viðkvæm mál
þar sem mannleg samskipti koma við sögu
þá verða þeir stífir, þá vantar kunnáttu og
æfingu í því að tala við fólk, meta aðstæður
af yfirvegun hverju sinni. Þessum lögreglu-
mönnum hættir til að misnota þetta gífur-
lega vald sem lögreglumaður í búningi hef-
ur. Við verðum að vera menn til að standa
undir því. Og það verður að segjast að sumir
gera það ekki og eru ekki starfi sínu vaxnir
í svona málum. Þeir eru fáir og ekkert frekar
nýliðar en þeir sem hafa verið lengi í lögregl-
unni. Þessar vanstilltu handjárnanir, hand-
tökur og innsetningar hafa minnkað. Þetta
eru allt svipuð mál í kringum skemmtistað-
ina. Við fáum hringingar frá dyraverði sem
segir „það er ölvun hérna" eða „það er
hérna maður með kjaft." Þá er þetta kannski
einhver sem vill komast inn eða einhver sem
fæst ekki til að fara. Oft eru þessi mál af-
greidd með því að keyra viðkomandi á ann-
an skemmtistað eða heim til sín, en stundum
er málinu einfaldlega velt yfir á varðstjór-
ann með því að handtaka manninn og keyra
hann upp á stöð.
Dyrauerðir eru kjánar
Við verðum oft að taka þessa dyraverði
trúanlega. Þeir eru jú oft einu edrú mennirn-
ir á staðnum. Þétta eru oft hálfgerðir kjánar
í þessum dyravarðarstörfum með meiri
burði í skrokknum en heilabúinu. Vinnu-
regla hjá okkur er sú að fá menn til að ræða
málin úti í bíl, vegna þess að oft er ekkert
næði inni á þessum stöðum. Ef menn segja
„Nei, ég kem ekki neitt," þá reynir á þolin-
mæðina og menn verða að vera tilbúnir að
standa undir glósum og svívirðingum. En lít-
ið olnbogaskot viðkomandi getur stundum
verið nóg til að lögreglumenn rífi fram hand-
járnin. Þá brotna samskiptin niður og þegar
komið er út í átök er auðvelt að réttlæta
handjárnun.
Það sem hefur stuðlað að því að fljót-
færnislegum handtökum hefur fækkað er
aukin menntun lögreglumanna. Það er farið
að gera auknar kröfur um menntun, lág-
marksmenntun fyrir lögreglumann núna er
stúdentspróf, en áður voru menn metnir
mest eftir líkamsburðum. Námskeiðum hef-
ur fjölgað í t.d. sálarfræði og eins námskeið-
um um áfengisvandamálið. En það vantar
enn mikið á í menntunarmálunum. það
vantar t.d. að menn kunni skil á almennum
samskiptum.
Mál þögguö niður
Þegar mönnum verða á mistök er alltaf
fundin einhver skýring. Mönnum er ekki
vísað úr starfi. Lögreglustjóri reynir að
þagga málið niður, ekki til að verja þann eða
þá lögreglumenn sem í hlut eiga heldur
miklu frekar til að verja heiður embættisins.
Yfirmönnum er alveg sama um manninn,"
segir þessi reyndi Iögreglumaður.
„Lögreglustjóraembættið hefur alltaf snú-
ist til varnar þegar lögreglumaður hefur
gerst brotlegur og bóta er krafist Og allt kerf-
ið upp úr snýst til varnar, dómsmálaráðu-
neytið, fjármálaráðuneytið — ég skil ekki
hvers vegna, því að bæturnar eru svo fárán-
lega lágar," segir ónefndur lögfræðingur.
„Hér er ekkert aðhald með ríkiskerfinu, því
að bótarétturinn er svo vanþroska hjá okk-
ur.“
Ríkissaksóknari hefur nú fengið Skafta-
málið til meðferðar. Það er til marks um það
hve alvarlegt mál Sigurjón Sigurðsson lög-
reglustjóri hefur talið það vera, að hann
sendi sjálfur málið til rannsóknar hjá RLR í
síðustu viku. í svipuðum en þá e.t.v. vægari
klögumálum er venja að fela rannsóknar-
deild lögreglustjóraembættisins að kanna
málavexti, en sú rannsóknaraðferð, að em-
bætti rannsaki í eigin sök, þykir orka tví
mælis.
„Við teljum að pressan hafi ekki verið rétt-
lát í þessu máli,“ segir Einar Bjarnason, for-
maður Lögreglufélags Reykjavíkur. Lög-
reglufélagið hefur undanfarna daga rætt það
hvort grundvöllur sé fyrir kæru á hendur
fjölmiðlunum vegna þeirra ásakana á lög-
reglumennina þrjá sem birst hafa, eða kæru
á hendur Skafta Jónssyni fyrir rangar sakar-
giftir. „Við hljótum að kæra ef sakargiftir
reynast algerlega rangar," segir Einar, „en
séu þær fullkomlega réttar þá aðhöfumst við
að sjálfsögðu ekki neitt. Fjömiðlarnir hafa
aðeins haldið fram annarri hlið þessa máls á
meðan lögreglumennirnir hafa ekki getað
borið hönd fyrir höfuð sér. I sumum blaða-
greinum hefur stéttin verið dæmd í heild.
Stressaðar löggur
Auðvitað gera lögreglumenn axarsköft,
eins og aðrir. Ég dreg enga dul á það að ég
hef gert þó nokkur. Ég er t.d. líklegri til að
gera axarskaít eftir langa næturvakt þar
sém ég hef þurft að hafa afskipti af fjöldan-
um öllum af æstu og ósanngjörnu fólki.
Um helgar er mannskapurinn undir gífur-
legu álagi. Útköllin hrannast upp og við get-
um ekki sinnt þeim öllum strax. Menn eru
rétt sestir niður við skýrslugerð úr síðasta
útkalli þegar þeir eru kallaðir í það næsta.
Þetta er mikil pressa og ég geri fastlega ráð
fyrir því að við séum stressuð stétt. Meðal
dánaraldur lögreglumanna í vaktavinnu hjá
okkur er undir 60 ára.
Maður lifir sínar erfiðustu stundir í þessu
starfi þegar maður stendur frammi fyrir því
að þurfa að taka ákvörðun og er í vafa um
hvort maður sé að gera rétt. Þá stendur mað-
ur kannski frammi fyrir því að vera hugsan-
lega að brjóta lög, t.d. með ólöglegri hand-
töku, en taki maður viðkomandi ekki fasta
þá sé maður e.t.v. ekki að gera skyldu sína.“
HELGARPÓSTURINN 9