Helgarpósturinn - 08.12.1983, Blaðsíða 21

*
I
KVIKMYNDIR
Gildi hins hœga dauðdaga
eftir 'lngólf Margeirsson og Lárus Ými Óskarsson.
Regnboginn. Svikamylla. Bandarísk. Árgerd
1983. Handrit: Alan Sharp, byggt á bók eftir
Robert Ludlum. Kvikmyndataka: John
Coqullion. Tónlist: Lalo Schifrin. Leikendur:
Rutger Hauer, John Hurst, Burt Lancaster
o.fl. Leikstjóri: Sam Peckinpah.
Enn er reynt að fá formúluna til að ganga
upp, þá sömu og notuð hefur verið hér á
landi líka: „Maður tekur bók, helst metsölu-
bók...“ I þessu tilfelli eftir mann sem heitir
Robert Ludlum. Ég heyrði einhvern segja í
hléinu að þetta væri arftaki Alistair McLean,
og í sjónvarpsauglýsingu segir að bækur
hans hafi selst í tuttugu og fimm milljónum
eintaka!
Nú, svo kemur til sögunnar Alan Sharp og
skrifar handrit eftir bókinni. Greinilega mjög
fær maður.
Reynt var að ná í Robert Redford í aðal-
hlutverkið (held ég hljóti að vera), en hann
var hættur að leika í bili, og vildi þar að auki
ekki vinna með manni sem hefur jafn vafa-
saman orðstír og ofbeldisseggurinn Sam
Peckinpah, sem orðaður var við leikstjórn-
ina. Sam vildi þá fá Rutger Hauer, sem skilað
hafði hlutverki vélmennis með mikilli prýði
í síðustu mynd Ridley Schotts „Blade
Runner". Og svo framvegis.
Sagan segir frá mergjuðu ráðabruggi og
ógnvekjandi atburðum. Það eru njósnir og
gagnnjósnir. CIA og KGB. Góð hugmynd.
Slagsmál, bílaeltingaleikir, morð og sjón-
varpið að tjaldabaki. Og svo makalaus svika-
mylla sem er svo mögnuð að maður skilur
hana ekki einu sinni alveg þegar myndinni
er lokið — en það skiptir svosem engu
meginmáli.
Það sem stendur eftir — uppundir korter
eftir að myndinni er lokið — er handbragðið.
Sam Peckinpah er meistari manndrápanna
og kann vissulega með þann sellósa að fara,
sem Kódak selur. Sámur þessi er frægur fyrir
að láta fólk í myndum sínum deyja hægt.
Það er að segja, maður fær að sjá skyndi-
legan dauðdaga hægt (í „slow motion‘‘). For-
vitnir blaðamenn og fræðingar hafa spurt
Sám hverju þetta sæti, að hann velti sér svo
uppúr þessu ógeðfelldasta smáatriði mann-
legrar reynslu. Hann hefur haft ýmsar kenn-
ingar, sú fyrsta var að hann vildi gera dauða
og ofbeldi svo ógeðslegt að enginn sem hefði
séð ósköpin gæti hugsað sér að gera flugu
mein á eftir. En þessi teoría stóðst víst ekki
alveg, því að fólk flykktist til að sjá bæði
„The Wild Bunch" og „Straw Dogs“ án þess
að glæpa- eða ofbeldisstatistíkin lagaðist.
Svo nú er kenningin sú, að svona gerist þetta
í raun og veru: fólk upplifi dauðastund sína
í „slow motion", þessvegna sé rétt að sýna
þetta svona. Sámur segir nefnilega að hann
hafi einu sinni orðið fyrir skoti og þá hafi
hann skynjað þetta akkúrat svona. Og hana-
nú.
Semsagt ýmislegt laglega gert. Eftir öðru
' að þetta verði vinsæl mynd. Meðan maður
situr þarna ertir hún nokkra kirtla, en eftir
að efnaskiptin hafa jafnað sig er skamm-
degiskvöldið eftirminnilegra.
-LÝÓ
Meistaraverk í tónum
Bíóhöllin:
La Traviata.
Bandarísk. Árgerd 1982.
Handrit, svidsetning og leikstjórn: Franco
Zeffirelli
Librettó: F.M. Piave
Tónlist: Giuseppe Verdi
Flytjendur tónlistar: Kór og hljómsveit
Metrópólítanóperunnar
Stjórnandi tónlistar: James Levine
Kvikmyndataka: Ennio Guarnieri
Söng- og leikhlutverk: Teresa Stratas,
Placido Domingo, Cornell MacNeil og fl.
Dansarar: Ekaterina Maksimova, Vladimir
Vassiljev og Bolshojballettinn.
Marie Duplessis, dáð yfirstéttarhóra, lést
úr tæringu byltingarárið 1848, aðeins 23 ára
og greifafrú að auki. Aðdáandi hennar,
Alexandre Dumas yngri, skrifaði um hana
sjónleik sem frumsýndur var 1852 undir
heitinu Kamelíufrúin. Ári síðar sömdu þeir
félagar F.M. Piave og G. Verdi óperu upp úr
sjónleiknum sem nefndist La Traviata.
Operan var frumsýnd í Feneyjum 1853 og
kolféll en var færð upp aftur ári síðar á sama
stað og hefur verið sýnd síðan við fagnaðar-
læti um heim allan.
Nú er óperan í fyrsta skipti komin á filmu.
Að vísu hafa verið gerðar fimm þöglar
myndir og ein með hljóði um Kamelíufrúna
eftir sjónleik Dumas. Hina Ijúfu frú hafa eftir-
taldar leikkonur leikið á hvíta tjaldinu: Sara
Bernhardt (1912), Clara Kimball Young
(1915), Theda Bara(1917), Nazimova (1920),
Norma Talmadge (1927) og loks Greta
Garbo (1936). Síðan hefur enginn framleið-
andi eða leikstjóri þorað að snerta við
Kamelíufrúnni, hvað þá óperunni La
Traviata, fyrr en í fyrra þegar hinn vandaði
rómantíker Zeffirelli (M.a. Taming of the
Shrew, 1966, og Rómeó og Júlía, (1968)
réðst í að kvikmynda óperuna. Hinn ítalski
sviðsleikstjóri velur sér ekki fólk af handa-
hófi: Sópraninn Teresa Stratas og tenórinn
Placido Domingo, kór og hljómsveit
Metrópólítan og dansara frá Bolshoj. Tón-
listarlega séð er útkoman það besta sem ger-
ist í heiminum í dag; fullkomnun á fullkomn-
un ofan. Hin undurfagra og fínlega Teresa
Stratas syngur af slíkri snilld (og leikur há-
dramatískt) að hið frekar væmna og banala
Pixote
Brasilísk-frönsk. Árgerd 1982.
Handrit: Jorge Duran og Hector Babenco eft-
ir skáldsögu Jose Louzeiro ,,Æska hinna
daudu".
Framleiðendur: Jose Pinto og Paulo Franc-
ini
Leikstjóri: Hector Babenco
Aðalhlutverk: Fernando Ramos da Silva,
Marilia Pera, Jorge Juliao og fl.
Pixote segir frá samnefndum 10 ára dreng
(F.R. da Silva) sem lendir á upptökuheimili
heimilislausra pilta. Þar blómstrar fíkniefna-
sala og kynvilla. Eftir alls kyns hremmingar
og hrellingar ákveður hópur drengja að
strjúka. Þeir flækjast víða og enda í Rio þar
sem þeir komast í kynni við vændiskonuna
líbrettó Piaves verður sannfærandi og varla
þurr hvarmur í bíóinu í lokin. Helstu kostir
kvikmyndarinnar La Traviata eru náttúr-
lega þeir að play-back tæknin gerir leikur-
unum kleift að einbeita sér að leiknum (en
tóniist og söng síðan skeytt við).
Þannig er hægt að mana fram söng og leik
sem erfiður er viðureignar á sviði. Þrátt fyrir
gæði Dolby-stereo, var hljómurinn i salnum
misgóður og tónbandið á pörtum gallað (sér-
staklega í upphafi). Zeffirelli er heimsfrægur
fagurkeri og sætabrauðsdrengur og þessi
kvikmynd fer ekki varhluta af þeim ein-
kennum. Tónlist Verdis er hins vegar það
Sueli (Marilia Pera). Við hana eiga þeir sam-
starf; hún tælir viðskiptavini og þeir ræna
þá. Að lokum verður Pixote bani þriggja
manna, öll morðin framin í taugaveiklaðri
„sjálfsvörn". í lokin stendur söguhetjan
unga allslaus upp, 10 ára og þrefaldur morð-
ingi. Enn hafa lögin ekki haft hendur í hári
hans og áhorfandans að geta hver framtíð
hans verður.
Mynd þessi ku vera verðlaunuð í bak og
fyrir. Það er mér gjörsamlega hulin ráðgáta,
nema hvað ég get fallist á ákvörðun lands-
samtaka bandarískra kvikmyndagagnrýn-
enda að velja Marilia Pera bestu leikkonu
ársins 1982. Hlutverk hennar er ekki ýkja
stórt í myndínni en hún gerir því frábær skil.
Að öðru leyti lýsir myndin ráðvilltum og
full af dramatískum andstæðum að hin of-
virka rómantík leikstjórans nær aldrei að
verða væmin; þó skal játað að soft-focus
tæknin var orðin full sápuleg að lokum. Það
sem gerir óperuna að hrífandi kvikmynda-
formi er fyrst og fremst takan; Ennio
Guarnieri fylgir takti og hæð laglínanna fast
eftir með vélinni, stöðugt er hún á hreyfingu
og undirstrikar dramatíkina hjá Verdi á sjón-
rænan hátt. Meistaralega gert. La Traviata
er fyrst og fremst kvikmynd tónlistarúnn-
enda og sem slík er hún heimsviðburður og
það merkasta sem er á boðstólum í íslenska
svartnættinu þessa dagana.
-IM.
grimmum heimi vandalausra pilta þar sem
allt snýst um að lifa grimmúðlegan veruleika
af og hin eina mannlega hlýja birtist í flótta
fíkniefnaneyslu og kynvillu. Hin sakleysis-
legi og brjóstumkennanlegi Pixote snertir ef-
laust margt móðurhjartað en að mínu mati
nægir það eitt ekki til að gera þessa kvik-
mynd eftirminnilega. Atburðarásin er hæg,
þrátt fyrir safaríkt efni, kvikmyndatakan ó-
markviss og skeytingarnar iðulega höstug-
legar. Ekki bætir úr skák að myndin er brasi-
lísk og málið þarafleiðandi portúgalska.
Hins vegar hefur þéssi kópía verið „döbbuð"
yfir á frönsku og fara varahreyfingar og mál
illa saman. Að öllu samanlögðu: Miðlungs-
mynd.
-IM
Grimmur heimur vandalausra
JAZZ
Tríó án yfirvigtar og sex tonna band
Það er óhætt að fullyrða að þeir er lögðu
leið sína í Islensku óperuna á mánudags-
kvöldið var, urðu ekki fyrir vonbrigðum.
Þar var leikinn nútímadjass einsog hann ger-
ist bestur. Nýsköpun án þess að djasshefðin
væri rofin.
John Scofield er einhver skemmtilegasti
gítarleikari er ég hef heyrt og fellur mér bet-
ur en ungstirnin Metheny, Abercrombie og
Mike Stern — sá eini unggítarleikari er hrífur
mig meira er Philip Catherine. Scofield er og
frjótt tónskáld og þarna fluttu þeir félagar tíu
ópusa eftir hann, flesta splunkunýja. Þar
kenndi margra grasa: klassískur blús leikinn
af þeim trega og tilfinningu sem við á (Blues
Dough; 2. verk á efnisskrá), ljúf ljóðræna (4.
verk: D Minor Waltz) eða hart bopprokk
einsog lokaópusinn Slope.
Félagar Scofields voru heldur engir smá-
kallar — Steve Swallow, konungur rafbass-
ans í djassi og Adam Nussbaum trommusnill-
ingur. Ástmenn ljóðsins táruðust er Swallow
töfraði undralandið með fimbulbassa í sól-
óum sínum, íslenskir djassleikarar sáu
stjörnur er Nussbaum trommaði þann
rýþma er seint ætlar að festa rætur i Evrópu
og þeir rokkgjarnari urðu stóreygðir er Sco-
field þandi strengina.
Scofield lék einn, gamla dansinn hans
Hoagy Carmichel: Georgia on my mind. Þá
suðaði dálítið mikið í mögnurunum og lýtti
það verkið. Það er ekkert grín að vera fá-
tækur iistamaður og þurfa að ferðast um
heiminn án þess að hafa öll sín tæki með-
ferðis. Þeir félagar urðu að fá alla magnara
lánaða svo og trommusett. Verra er þó að
svo stíf er tónlistaráætlunin að þeir komust
ekki í tónleikahúsið fyrren klukkutíma fyrir
tónleika.
Hvað um það, þetta voru stórkostlegir tón-
leikar og ekki varð það til að minnka
stemmninguna að fá jafn geggjað aukalag og
raun bar vitni: Anthropology eftir Charlie
Parker, og þeir félagar kunna sitt bíbopp!
Mezzoforte: Yfirsýn (Steinar SLP 074)
Þá er komin ný Mezzoforteskífa með fimm
ópusum eftir gítarleikarann, Friðrik Karls-
son, þremur eftir hljómborðsleikarann
Eyþór Gunnarsson og einn eftir saxafónleik-
arann Kristin Svavarsson. Bassaleikarinn Jó-
hann Ásmundsson og trommarinn Gunn-
laugur Briem semja lítið en keyra rokksveifl-
una áfram með sóma. Þarna er sægur af að-
stoðarhljóðfæraleikurum: tveir saxistar,
tveir trompetleikarar svoog Louis Jardim á
slagverk allskonar. Chis Cameron útsetur
fyrir blásarana og bakraddir, er hann syngur
ásamt Shady Calver, fyrrum Ovens. Blástur-
inn er hinn ágætasti en raddirnar hallæris-
legar sem fyrr á skífum Mezzoforte. Þær til-
heyra trúlega glimmerheiminum, en bestir
eru Mezzopiltarnir þegar sá heimur er þeim
sem fjarlægastur.
Hér má heyra gamla kunningja einsog
Rockall og The Venue, af hinni stórgóðu
hljómleikaskífu Sprelllifandi, á íslensku
nefnist það Svið. Flest eru lögin í bræðslustíl
Mezzoforte og allur hljóðfæraleikur skín-
andi góður, rýþminn lifandi og einleikur
Eyþórs og Friðriks traustur að vanda. Eitt er
þó gleðilegast við skífuna en það er hlutur
saxafónleikarans Kristins Svavarssonar,
sem er í stöðugri framför. Hann á þarna ljúfa
melódíu: í fjarska, sem hann blæs einsog
engill. Þetta er ballaða sem auðvelt væri að
leika illa en þeir félagar fara á kostum, allir
sem einn, og píanósóló Eyþórs er hunang.
Það verður gaman að fá að hlusta á þá í
Háskólabíói um jólin.
HELGARPÓSTURINN 21