Helgarpósturinn - 08.12.1983, Blaðsíða 22

BÓKMENNTIR
Aftur í sveitina
eftir Jón Viðar Jónsson
Stefanía Þorgrímsdóttir: *
Sagan um Önnu
116 bls.
Idunn 1983
Sagan um Önnu fjallar um eíni sem ekki
verða talin nýstárleg í bókmenntunum.
Þetta er saga um stúlku sem elst upp í sveit,
flyst uppkomin á mölina ásamt manni sín-
um, eignast þar börn og heimili, en flytur síð-
an aftur í sveitina sem hún er ættuð úr. Á
baksviði sögunnar skín þannig í þær breyt-
ingar sem verða á öllum högum þjóðarinnar
við að flytjast úr sveit í borg og væri þó full
mikið sagt að þær væru aðalefni verksins.
Umfram allt er þetta bók um íslenska nú-
tímakonu, þau áhrif sem hinar ytri hræring-
ar hafa á líf hennar og viðleitni héhnar til að
skoða stöðu sína og lífshlutverki í ljósi
þeirra.
Lífshlaup það, sem bók þessi lýsir, er að
mestu laust við stórviðburði eða dramatík;
ætlun höfundar er greinilega að lýsa fremur
hversdagslegri manneskju en dæmigerðri
fyrir konur í svipaðri aðstöðu, en flétta sögu
hennar saman við stærri þjóðlífslýsingu,
breiða mynd af kjörum fólks, einkum
kvenna, kryddaða ýmsu skemmtilegu
smælki um sérkennileg fyrirbæri í íslensku
mannlífi. Höfundur forðast mjög að fella
beina áfellisdóma yfir þeim fyrirbærum sem
áetla má að honum séu ekki með öllu geð-
felld og fer þó ekki á milli mála að aðalper-
sóna sögunnar, Anna Jóhannesdóttir, er á
ýmsan hátt fórnarlamb þess samfélags þar
sem karlinn hefur frumkvæðið í sínum
höndum og ekki er til annars ætlast af kon-
unni en hún ali honum börn og hugsi um
heimilið. Anna er þó ekki efni í neinn meiri-
háttar uppreisnarmann gegn karlveldinu og
þó að hún þrífist ekki alltaf sem best í einan-
grun húsverka og barnapössunar fer því
víðs fjarri að hún eigi samleið með þeim
kynsystrum sínum sem telja sig hafa náð
æðra stigi samfélagsmeðvitundar og líta nið-
ur á þær konur sem enn eru í þrældómi.
Þrátt fyrir allt elskar hún sinn mann og
þegar hann vill óður og uppvægur snúa aftur
í sveitina, lætur hún undan fortölum hans og
fer með honum — enda svo sem vandséð að
hún sé nokkru bættari að vera um kyrrt í
borginni. Það kemur þó í ljós að sveitin er
ekki sú sama og áður var, a.m.k. finnst Önnu
ekki svo, og nú lítur út fyrir að alvarlegar
sprungur séu að koma í hjónabandið: „Eigin-
maður hennar veit víst hvað hann vill og
hann skilur þessi börn, sem þau hafa í sam-
einingu búið til. Eða gerir hann það? Hún
veit ekki einu sinni hvort hún vill þennan
mann, sem hún getur ekki án verið, eða
hvort hún vill það líf, sem hún lifir. Líf, þar
sem henni virðast allir sitja um sig, njósna,
fordæma, og gagnrýna, þar sem allir virðast
leggjast á eitt um að móta hana í mynd, sem
hún er ekki viss um að hæfi sér.“ (bls.106)
Áður en sögunni lýkur tekst Helga bónda þó
Stefanla Þorgríms-
dóttir — hættir
ekki á margt, en
kemst yfirleitt
nokkuð vel frá því
sem hún ætlar sér,
segir Jón Vióar
m.a. I umsögn
sinni.
að gera konu sinni nýtt barn og er síðasti
kafii bókarinnar löng lýsing á fæðingunni,
heimafæðingu, sem ljósmóðirin getur ekki
verið viðstödd og kemur sér þá vel reynsla
grannkvennanna sem vita vel hvernig á að
bregðast við aðstæðum sem þessum. Síðasta
mynd verksins sýnir þannig hverju sam-
staða kvenna fær áorkað í verki og væri þó
hæpið að draga af því víðtækar þjóðfélags-
legar ályktanir. Um viðbrögð Önnu við þess-
um tíðindum segir að vísu fátt og má þó af
ýmsu ráða að þau hafi fremur jákvæð áhrif
á lífsafstöðu hennar. Væri þá e.t.v. hægt að
lesa þann boðskap úr verkinu að konunni sé
fyrir bestu að sættast við móðureðlið og
haga lífi sínu samkvæmt því. En þá er skylt
að gæta þess að Anna Jóhannesdóttir er
ekki ein þeirra ógæfusömu kvenna sem eiga
sér mikla drauma um voldug afrek utan
heimilis.
Sagan um Önnu miðlar tæpast neinni
almennri lífsspeki sem er miklu frumlegri
eða dýpri en sú sem vitnað var til hér að
framan og þar er þó nóg af áþekkum hug-
leiðingum, sem höfundur setur gjarna í upp-
haf nýs kafla, áður en kemur að sjálfu frá-
sagnarefninu. Meginveikleiki verksins er að
hyggju undirritaðs sá að sjálf lýsing Önnu er
öll með daufasta móti, nánast eins og höf-
undur hafi ekki verið fær um að skoða hana
úr nægilegri fjarlægð. Hana skortir sérkenni
sem maður gæti fengið áhuga á og satt best
að segja er erfitt að átta sig á því hvert
hennar raunverulega vandamál sé, annað
en almennur lífsleiði og lítt skilgreind ófull-
nægja. Það er eftirtektarvert að lýsingar
yngra fólks í sögunni eru almennt mun
bragðlausari en eldri persóna, sem bera
sumar því glöggt vitni að höfundur hefur
næmt auga fyrir sérkennilegu fólki og gott
lag á að sýna það á hnitmiðaðan hátt. I þeim
hópi eru minnisstæðar persónur eins og
Jóhanna, hin fámála móðir Önnu, amma
hennar Anna, sem deyr á meðan nafna
hennar er á barnsaldri, og Jonína gamla,
gömul vinkona ömmu hennar, sem kemur í
bæinn til að leita sér lækninga en notar tæki-
færið til að ná sambandi við framliðna ætt-
ingja. Einna skemmtilegust fannst mér þó
lýsing á Hannesi móðurbróður Önnu, sem
flutti til Reykjavíkur og varð þar frægur
höfundur barnabóka um hið unaðsríka og
ævintýralega líf sveitarinnar.
Sagan um Önnu er fyrsta skáldsaga
Stefaníu Þorgrímsdóttur og treysti ég mér
lítt til að hafa í frammi spásagnir um framtíð
hennar sem rithöfundar að lestri bókarinnar
loknum. Stílsmáti verksins er ekki tilþrifa-
mikill, heldur líður jafnt fram á yfirvegaðan,
næstum varfærnislegan hátt; höfundur tek-
ur engar meiri háttar sveiflur og hættir ekki
á margt, en kemst yfirleitt nokkuð vel frá því
sem hann ætlar sér. Þó að mikilli spennu sé
ekki fyrir að fara í sögunni er hún hreint ekki
óskemmtileg aflestrar og veldur þar ekki
minnstu fínlegur háðstónn sem setur ríkan
svip á textann. Höfundur nýtur þess sýni-
lega að draga dár að kotungslegu samfélagi,
þar sem oft þarf harla lítið til að verða stór
að áliti sjálfs sín og annarra, og er ekki að
sökum að spyrja hvort kynið er sekara í
þeim efnum. Geðfelldustu lýsingar verksins
eru á fullorðnum sveitakonum, sem hafa
lært að bera byrðar lífsins af þrautseigju og
þolinmæði, en þeirri spurningu, hvort Ánna
sé á leið til þeirra, lætur það að sjálfsögðu
ósvarað.
POPP
Svart og hvítt
Linton Kwesi Johnson og Dennis
Bovell — Tónleikar í Sigtúni.
Ég held að tónleikar Linton Kwesi John-
son, Dennis Bovell og hljómsveitar hans hafi
verið einhverjir þeir bestu sem ég hef farið
á í áraraðir. Þar fengum við að kynnast því
hvernig á að leika góða reggae-tónlist. Það
var líka greinilegt að fólk kunni að meta það
sem það fékk að heyra þetta kvöld. Að
minnsta kosti minnist ég þess ekki að hafa
verið á tónleikum hér, þar sem nánast allur
salurinn iðaði af lífi í takt við tónlistina. Það
var dansað á gólfinu, á stólum og uppi á
borðum. Það var klappað með tónlistinni og
sungið þar sem við átti.
Dennis Bovell og hljómsveit hans hófu
leikinn og var salurinn með á nótunuin al-
veg frá fyrsta tóni. Það var strax Ijóst að hér
var meiri háttar gott band á ferðinni. Það er
ekki, þegar svona hljómsveit er annars veg-
ar, hægt að nefna einn hljóðfæraleikara öðr-
um betri. Þessir sjö menn á sviðinu voru
nefnilega alveg einstaklega samstilltir. Þetta
voru ekki sjö einstaklingar að spila hver í
sínu horninu, heldur léku þeir saman og
mynduðu frábæra heild.
Af þeim lögum sem Dennis Bovell söng
kannaðist ég í fljótu bragði ekki við nema
tvö, þ.e. Bah-be-lon og Brain Damage, en
það síðarnefnda er titillag pinu sólóplötu
Bovells.
Eftir nokkur lög hljómsveitarinnar birtist
svo Linton Kwesi Johnson á sviðinu, við
mikinn fögnuð áheyrenda. Hann tók fyrst
Want Fi Goh Rave en á eftir fylgdu m.a.
Dread, Beat & Blood, lt Noh Funny, Inde-
pendent Intavenshan, Inglan Is a Bitch,
Sonny’s Lettah, Fite Dem Back ofl. Um mið-
bik konsertsins las Linton Kwesi svo nokkur
ljóð án undirleiks. Voru þau flest ný, utan
það að hann leýfði okkur að heyra It Dread
Inna Inglan (For George Lindo). I lokin þegar
þeir höfðu verið klappaðir upp var m.a. flutt
lag af nýrri plötu þeirra, sem væntanleg er
á markað í byrjun næsta árs og lofaði það
svo sannarlega góðu.
Nú veit ég ekki hversu stór hópur áheyr-
enda var virkilega kunnugur skáldskap Lint-
on Kwesi Johnson, en þeir sem það. voru
hafa áreiðanlega haft tvöfalda ánægju út úr
kvöldinu, því kveðskapur hans er óneitan-
lega með því betra sem heyrist í heimi popp-
tónlistar, þó ekki sé hann nú beinlínis
skemmtilestur, enda á stundum gerður
meira til þess að vekja til umhugsunar, jafn-
vel vekja reiði fólks og beina henni í réttan
farveg.
Það er viðbúið að langt verði þangað til
maður fær jafn góðan konsert og þessi var,
en hann á áreiðanlega eftir að lifa lengi sem
góð minning um kvöldstund sem var virki-
lega vel varið.
Síöbúin kveöja — G. Rúnar Júl-
íusson
Þegar mér var rétt þessi nýjasta plata Rún-
ars Júlíussonar, datt mér fyrst í hug að nú
væri hann að senda frá sér enn einn ösku-
haugamatinn, því plötur þær sem hann hef-
ur verið að senda frá sér síðustu árin, hafa nú
ekki beint verið til þess að hrópa húrra fyrir.
Staðreyndin er hins vegar sú að Síðbúin
kveðja er hreint ekki svo galin plata. Lögin
á henni eru öll eftir Tim Hardin, en hann lést
fyrir tveimur árum eða svo. Þetta eru ljúfar
laglínur sem renna ágætlega í gegn. Ekki á-
takamiklar en ósköp þægilegar. Nú er ég
ekki kunnugur tónlist Tim Hardin, ef frá er
talið einstaka lag, sem ég hef heyrt í flutningi
annarra en hans sjálfs. Ég veit því ekki
hversu langt Rúnar og hans lið hefur gengið
í því að endurútsetja þau. Hins vegar er allur
hljóðfæraleikur á plötu þessari ágætur og
frekar líflegur. Nú og Rúnar syngur þetta svo
með sínu nefi.
Ég geri ráð fyrir að Tim Hardin hafi verið
í einhverju sérstöku uppáhaldi hjá Rúnari,
fyrst hann ræðst í að minnast hans með þess-
uin hætti. Það hefði samt ekkert sakað ef
nokkrar línur hefðu fylgt með til að skýra af
hverju plata þessi er til komin og ekki hefði
það verið verra að nokkur orð hefðu fylgt
með um Tim Hardin. Nafn hans er nefnilega
ekkert tiltakanlega þekkt og fólk veit næsta
lítið um hann. En eftir þessum lögum að
dæma virðist það vel þess virði að tékka á
honum.
Linton Kwesi
Johnson — langt I
jafn góðan konsert
og þessi var, segir
Gunnlaugur m.a. I
umsögn sinni.
Jóhann Helgason — Einn
Varla hefur ferill nokkurs íslensks poppara
miðast eins mikið við að slá í gegn erlendis
og ferill Jóhanns Helgasonar. I tíu ár hefur
verið reynt að koma honum á framfæri í út-
löndum og hefur hann reynt við hinar ýmsu
tónlistarstefnur til þess að ná settu marki, en
hingað til virðist árangur ekki hafa verið
mjög mikill.
Nú er Jóhann Helgason kominn með nýja
plötu, sem heitir Einn, og hefur þar greini-
lega ekkert verið til sparað til þess að freista
þess að ná settu marki. Ég hef þó mínar efa-
semdir um að plata þessi eigi eftir að ganga
betur en annað sem frá honum hefur komið
hingað til.
Enn einu sinni breytir Jóhann um stíl, til
þess að fylgja tíðarandanum, en einhvern
veginn finnst mér línan ekki alveg nógu
skýrt mótuð. Þó er nú meginlínan frekar létt-
fönkað popp. Söngurinn er ágætur en minn-
ir þó stundum á hina og þessa erlerda söngv-
ara en einkum finnst mér áberandi þau áhrif
sem Brian Ferry hefur haft á ýmsa söngvara
sem nú láta að sér kveða og koma þarna
sums staðar nokkuð sterk í gegn. Hvort sem
fyrirmyndin er sótt beint til Ferrys eða minni
spámanna eins og David Silvain.
Hljóðfæraleikur á plötunni er allur í hönd-
um breskra tónlistarmanna og er hann
ágætur en þó ekki sérlega frumlegur.
Jóhann hefur alltaf getað samið ágætis
popplög, nú eða þá fengið þau að láni, með
breytingum. Það má segja að Einn sé ósköp
þolanleg plata, sem rennur áreynslulaust í
gegn. Ég hef aftur á móti ekki trú á að þetta
efni eigi eftir að færa Jóhanni Helgasyni
langþráða heimsfrægð. Til þess eru alltof
margir um hituna og þessi plata hefur engin
sérstök einkenni né annað til að bera til þess
að skera sig úr fjöldanum. Þess utan, sem
náttúrlega kemur tónlistinni ekki hætishót
við, er ég hræddur um að Jóhann hafi ekki
rétta ,,feisið.“
22 HELGARPÓSTURINN