Helgarpósturinn - 12.01.1984, Qupperneq 14

Árni
Gunnarsson í
Helgarpósts-
viðtali
BROTTHLAUPIÐ
eftir Egil Helgason mynd EinarGunnar
Ekki veit ég hver var á hinum enda línunnar, né hvað hann hafði
að segja. En eitthvað hlýtur hann að hafa verið að herja lóminn ísím-
ann, því þegar viðmœlandinn á mínum enda, þingmaðurinn fyrrver-
andi, kom aftur inn í stofuna, sagði hann:
Ég veit ekki hvað er að gerast með þessa þjóð. Stundum finnst mér
hán vera að leggjast í tóma vesöld og sjálfsvorkunn. Þvílíkur er bar-
lómurinn oft á tíðum.
Fyrrverandi þingmaður — viðmœlandinn er nú meira en það og
gott betur: Fyrrum blaðamaður og ritstjóri á Alþýðublaðinu, vinsœll
og víðreistur útvarpsmaður hér í eina tíð, þekkt rödd, ritstjóri á Vísi
heitnum, framleiðandi auglýsinga fyrir nýju útvarpsrásina, áhuga-
maður um fiskirœkt, en fyrst og fremst einn af máttarstólpum krat-
ismans í landi: Arni Gunnarsson.
Madur má vara sig svolítid á honum Árna.
Hann er kappsmaöur, mœlskur vel, og þeg-
ar hann er annars vegar þarf enginn að
ganga aö því gruflandi hver hugðarefnin
eru. Hugur hans dvelur enn inni á Alþingi, í
hringiðu þjóðmálanna — þegar starfsmálin -
ber á góma getur fátt haldið aftur afhonum,
hann talar sig á flugstig, hvort sem hlýðir á
virðulegur þingheimur ellegar stakur blaða-
mannsstauli af Helgarpóstinum.
Ríkisútvarpiö verður fyrst uppi á teningn-
um í samtali okkar.
Þessi tími minn á Utvarpinu var óskaplega
skemmtilegur, lærdómsríkt líf og ævintýra-
legt, eins og ég held að blaðamennska hljóti
að vera öilum mönnum sem taka hana alvar-
lega. Mér reiknaðist einhvern tíma svo til að
ég hafi sagt frá sex eldgosum á þessum ár-
um, síðast Vestmannaeyjagosinu. Ég fór til
Vietnam á vegum Útvarpsins og var þar þeg-
ar styrjöldin stóð sem hæst. Ég komst næst-
um á Norðurpólinn og eiginlega út um aliar
jarðir, bæði hér heima og erlendis. Eftir á
finnst mér að þetta starf sé einhver dýrmæt-
asta reynsla sem ég hef öðlast á lífsleiðinni
og í samanburði við það verði ýmislegt að
hálfgerðu hjómi þegar ég fer að kynnast líf-
inu betur. Ég furða mig raunar oft á því hvað
margt fólk er lítilli reynslu ríkara, hvað það
er í raun illa undirbúið, þegar það leggur upp
í göngu sína gegnum mannlífið.
— Hefurðu alltaf verið krati, Árni?
Jú, reyndar, ég hef alltaf verið krati. Mig
minnir að ég hafi verið 14 ára þegar ég gekk
í Félag ungra jafnaðarmanna. Þetta hefur
líka gengið í ættinni; faðir minn var á sínum
tíma í framboði fyrir Alþýðuflokkinn og afi
minn var mikill stuðningsmaður jafnaðar-
stefnunnar. Þessi stefna — ætli ég geti ekki
orðað það svo að hún sé í grundvallaratrið-
um í stíl við mína almennu lífsskoðun um
manninn og tilgang hans, svo hún hefur
hentað mér ákaflega vel alla tíð.
— 1978 verður þú þingmaður flestum að
óvörum ásamt nokkrum öðrum þekktum
fjölmiðlamönnum, sem fóru í framboð fyrir
Álþýðuflokkinn. Sú bylgja sem þá reis í
kringum Alþýðuflokkinn hjaðnaði ósköp
fljótt — voru kjósendur kannski bara aö
greiða þessum þekktu andlitum atkvæði?
Andlitin hafa vísast haft eitthvað að segja.
En ég vil samt meina að 1978 hafi fólk fyrst
og fremst kosið Alþýðuflokkinn vegna þeirr-
ar umbótastefnu sem hann boðaði, barátt-
unnar gegn spillingunni í kerfinu.og þeirrar
efnahagsstefnu sem hann boðaði þá og hef-
ur æ síðan verið rauði þráðurinn í pólitík Al-
þýðuflokksins. Strax þá vöruðum við ein-
dregið við þeirri stefnu sem var rekin í fjár-
festingum, bæði í landbúnaði og sjávarút-
vegi, við vöruðúm við einhæfni atvinnuveg-
anna, erlendu lántökunum og fleiru sem tím-
inn hefur síðan leitt í Ijós að var á gildum rök-
um reist. En það er nú svo merkilegt með
þessa elskulegu þjóð okkar að það er eins og
hún þurfi alltaf að reka sig á áður en hún trú-
ir því sem henni er sagt.
Svo náttúrlega gerist það að Alþýðuflokk-
urinn hleypur úr ríkisstjórn. Það er afskap-
lega umdeilanleg ákvörðun, ákvörðun sem
ég held að seinnameir verði talin ein hin af-
drifaríkasta í sögu Alþýðufiokksins hina síð-
ari áratugi. Við getum reynt að gera okkur
í hugarlund hver staða Alþýðuflokksins
hefði verið ef hann hefði setið inni með 14
manna þingflokk í heilt kjörtímabil og jafn-
vel verið búinn að hafa einhver áhrif innan
ríkisstjórnarinnar áður en til kosninga kom.
Þetta hefði ef til vill verið skynsamlegra en
að hlaupast burt eins og flokkurinn gerði.
— Þú telur sumsé að um ótímabœrt brott-
hlaup hafi verið að rœða?
Ég neita því ekki að eftir að hafa skoðað
þetta mál i ró og næði nú síðustu misserin tel
ég að þetta hafi verið afskaplega vanhugsað-
ur verknaður. Hins vegar vegur það upp á
móti að flokkurinn var með þessu mjög sam-
kvæmur sjálfum sér. Hann vildi reyna að ná
fram vissum þjóðfélagsbreytingum, sem hin-
ir flokkarnir virtust ekki hafa minnsta áhuga
á, að minnsta kosti framan af. Það er kannski
ein þverstæðan í sögu Alþýðuflokksins að
hann hefur alltaf reynt að vera ábyrgur
flokkur, til dæmis var mjög sterklega brýnt
fyrir okkur í þingflokknum að vera ábyrgir
í gjörðum okkar á þingi. En svo þegar á-
byrgðin leggst með hvað mestum þunga á
flokkinn, eins og í ríkisstjórninni 1978, virð-
ist hann ekki nægilega reiðubúinn að axla
hana.
Ég hef að undanförnu litið svo á að Al-
þýðuflokkurinn þurfi að móta sér miklu á-
kveðnari pólitíska stefnu — gera það betur
upp við sig hvert hann er að fara. Af hverju
hefur saga Alþýðuflokksins hin síðari ár, eft-
ir að megnið af gömlu baráttumálunum var
í höfn, mótast svona mikið af klofningi? Það
er ekki bara vissu agaleysi um að kenna,
þótt það sé vissulega ein ástæðan. Af hverju
hefur jafnaðarmannaflokkur hérlendis ekki
náð jafn sterkri stöðu og jafnaðarmanna-
flokkar í nágrannalöndunum? Af hverju fer
Héðinn Valdimarsson á sínum tíma, af
hverju fer Hannibal og af hverju fer Vil-
mundur? Þetta eru spurningar sem við þurf-
um að velta fyrir okkur í mikiili alvöru. Ein
ástæðan er að mínu viti sú að menn hafa
ekki áttað sig nægilega vel á því að hin stór-
merku baráttumál Alþýðuflokksins, allt frá
vökulögunum upp í gegnum allt almanna-
tryggingakerfið, eru ekki lengur neitt einka-
mál Alþýðuflokksins. Allir hinir flokkarnir
eru fyrir löngu búnir að tileinka sér þessi mál
meira eða minna, ég held að í raun sé enginn
ágreiningur milli íslensku stjórnmálaflokk-
anna um það hvernig staðið skuli að félags-
legri löggjöf í landinu, þó menn greini eitt-
hvað á um hversu langt skuli gengið. En
þetta hefur að vissu leyti valdið því að Al-
þýðuflokkurinn hefur ekki náð að festa sig
aftur, skapa sér ákveðna stöðu í þessu póli-
tíska litrófi.
— Hvar á þá Alþýðuflokkurinn að bera
niður í þjóðfélaginu?
Ég er þeirrar skoðunar að núorðið sé ekk-
ert hlutverk mikilvægara fyrir íslenskan
jafnaðarmannaflokk en að berja saman
þessa bresti, þessi brot, sem hafa myndast í
þjóðfélaginu okkar — til dæmis þegar menn
eru að búa til einhverjar andstæður úr þétt-
býli og dreifbýli. Mer þykir það ansi kyndugt
ef ekki er framtíð á Islandi fyrir flokk sem
kennir sig við jafnaðarstefnuna, sósíaldemó-
kratismann, sem hlýtur eðli málsins sam-
kvæmt að vera hinn gullni meðalvegur milli
kommúnisma og kapítalisma. Að mínu mati
er af nógu að taka fyrir slíkan flokk. Ég óttast
það til dæmis núna að hér sé í fyrsta skipti að
skapast raunverulegt stéttaþjóðfélag, stétta-
þjóðfélag sem byggir á einföldu tekjumis-
rétti. Ein ástæðan fyrir þessu er sú að við
höfum alltof lengi búið við óréttlátt skattav
kerfi. Ég á við tekjuskattinn, sem er ekkert
annað en launamannaskattur og verður
aldrei innheimtur af öðrum en þeim sem fá
greidd laun, eru í atvinnu hjá öðrum. Þeir
sem skammta sér laun sjálfir losna hins veg-
ar við þennan skatt, og þeir eru Iíka í að-
stöðu til þess að skammta sér ýmislegbann-
að sem almennur launamaður nýtur ekki.
Neðanjarðarkerfið í peningalífinu hér er
orðið svo ótrúlega viðamikið, að ég efast um
að nokkur maður geri sér það ljóst. Ég er til
dæmis viss um að söluskattssvikin hérna eru
margföld á við það sem menn telja. Við eig-
um tvímælalaust að fella niður þetta sölu-
skattskerfi og taka upp virðisaukaskatt og
við eigum að hætta við tekjuskattinn eins
fljótt og hægt er. Hann var upprunalega ætl-
aður til tekjujöfnunar, en hefur fyrir löngu
snúist upp í andhverfu sína.
Við erum komnir að atvinnumálunum og
augun í Árna skjóta gneistum.
Stór hluti af starfi þessarar ríkisstjórnar er
auðvitað fólginn í engu öðru en að bæta fyrir
þau brot sem hún hefur sjáif framið. Það er
í sjálfu sér ekkert athugavert við það að
menn sjái að sér. En ég er ekki viss um að
ríkisstjórnin hafi áttað sig nógu vel á því að
það er ekki nóg að keyra niður verðbólgu á
kostnað launamannsins. Það verður að gera
eitthvað róttækt til að efla atvinnulífið hér,
til að efla trú þessarar góðu þjóðar á sjálfa sig
og gera útlægt þetta svartagallsraus sem hér
er svo ríkjandi um þessar mundir. Við verð-
um að breyta til og við breytum ekki öðru-
vísi en með hugarfarsbreytingu. Það er til
dæmis orðið æði tímabært að við förum að
líta réttum augum á sjávaraflann okkar —
sem þá auðlind sem hann í rauninni er. Við
sitjum hér við einhverja mestu matvæla-
kistu sem til er á byggðu bóli og notum hana
eins og ómerkilegasta veiðimannaþjóðfélag.
Við höfum alltaf hugsað um það eitt að taka
inn ágóðann á sem skemmstum tíma og
aldrei litið til mögru áranna. Síldina veidd-
um við þangað til síldarstofninn var nánast
útþurrkaður, honum var bjargað í horn á síð-
ustu stund. Sömu sögu er að segja af loðn-
unni. Ég varaði mjög við ofveiði á loðnu í
þinginu 1980 og krafðist þess að veiðarnar
yrðu stöðvaðar. Þá var ég kallaður kjáni
suðrí Reykjavík af einhverjum skipstjórum á
Eskifirði sem sáu ekki betur en það væri
krökkt af loðnu út um allan sjó.
Nei, sjávaraflinn okkar er auðlind og við
verðum að umgangast hann af virðingu. Það
er ekkert út í hött að bera saman þorskinn
okkar og hráan gimstein. Manni sem vill
hafa tekjur af gimsteinasölu dettur ekki i hug
að selja gimsteininn óslípaðan. Hann er
miklu verðmætari slípaður. En við tökum
þorskinn og seljum hann úr landi í blokk og
frystum flökum, í stað þess að nýta hann til
hlítar og setja hann í umbúðir sem gætu farið
beina leið inn í frystikistuna hjá manninum
í útlandinu.
Við umgöngumst þessi dýru hráefni sem
við eigum ákaflega óskynsamlega. Fiski-
rækt er annað mál sem ég hef óskaplega trú
á og held að geti breytt hér lífskjörum á til-
tölulega skömmum tíma. Því miður höfum
við látið nágranna okkar, Norðmenn, kom-
ast þetta tíu-fimmtán ár fram úr okkur í fiski-
rækt. Hér á landi hafa stjórnvöld aldrei sýnt
þessum málum minnsta áhuga og jafnvel
staðið í vegi fyrir því að einstaklingar gætu
þróað fiskeldisstöðvar á eðlilegan hátt. Það
hafa verið einstaka brautryðjendur sem hafa
barist áfram í fiskirækt, oft gegn skilnings-
leysi stjórnvalda — menn eins og Jón í Lár-
ósi, Skúli á Laxalóni, Laxamýrarbræður og
kannski þeir sem hafa staðið að fiskeldi í
Kollafirði. Aðstaða okkar er jafnvel enn
betri en Norðmanna, við höfum heitt vatn
og næstum ótakmarkaða möguleika á fóður-
framleiðslu. Ég er sannfærður um það að ef
fjármagni væri veitt í fiskirækt væri hér á
ferðinni stóriðja, og ekki af þeirri óþægilegu
tegund sem veldur mengun og náttúruspjöll-
um, heldur elskuleg og hugguleg stóriðja
sem gæti aukið þjóðartekjurnar gífurlega.
Þetta er bara eitt af mörgu sem mér finnst
við ekki aðgæta nógu vel, íslendingar, og
það á tíma þegar við sjáum fram á minnk-
andi atvinnumöguleika og jafnvel atvinnu-
leysi, sem að mínu mati er einhver mesti vá-
gestur sem getur sótt okkur heim.
— Þetta eru stór orð. En eru þetta kannski
ekki bara einhverjar tyllidagahugmyndir,
kosningafyrirheit?
Nei, í mínum huga er það miklu meira.
Þetta eru hlutir sem verður einfaldlega að
setja niður á blað og vinna eftir. Ef við ætlum
að uppfylla þá þörf sem verður fyrir atvinnu-
tækifæri hér á landi næstu áratugina verð-
um við að fara að hefjast handa við að efla
atvinnulífið og auka fjölbreytnina. Þetta
land býr yfir ótal möguleikum og tækifærum
ef við hættum að beina fjármagninu í þessa
gegndarlausu sóun sem engum arði skilar,
kröflufjárfestingar eins og við kratar kölluð-
um það á sínum tíma, bæði í sjávarútvegi og
landbúnaði. Og auk þess verðum við að
reyna að taka þau lið fyrir lið þessi spillingar-
mál og uppræta þau — þar er ég ekki að tala
um að senda lögreglu á menn eða neitt slíkt,
heldur aðkallandi lagfæringar á lögum, lag-
færingar á framkvæmd laga. Ég er ekki í
nokkrum vafa um það að ef við hugum að
þessu og í leiðinni að dálítið bættum mann-
legum samskiptum, þá búum við í langbesta
landi í heimi.
— Spillingin. Eitt afþeim málum sem þið
kratar töluðuð hvað mest um á sínum tíma
skaut aftur upp á yfirborðið í Þjóðviljanum
um daginn — Leynifélagið Islenskir aðal-
verktakar. . .
Já, Islenskir aðalverktakar er fyrirbæri
sem er vel þess virði að skoða vandlega, ég
held að þjóðin eigi fullan rétt á því að vita
hvað er að gerast þar innan veggja. Það eina
sem fólk veit í rauninni um þennan selskap
er að þetta er helmingaskiptafélag Fram-
sóknar og Sjálfstæðisflokks og að hann hefur
töluverð áhrif, þótt þau sé oft erfitt að
merkja. Ég vil til dæmis leyfa mér að efast
um það að nokkur viti hverjir stjórna ís-
lenskum aðalverktökum — það væri
kannski þess virði að aðgæta hverjir það eru
og kanna hvaða stöðu þeir menn hafa í þjóð-
félaginu. Það væri líka ómaksins vert að að-
gæta hverjar tekjur þessara manna eru og
hve margir þiggja laun hjá íslenskum aðal-
verktökum. Svo má líka spyrja hver eru
dótturfyrirtækin, hverjir reka þau og hvern-
ig þau eru rekin, bæði hér heima og erlendis
— hvert hagnaðurinn af rekstrinum fer,
hvort hann fer bara í þessar gríðarlegu hús-
byggingar uppi á Ártúnshöfða, harðviðinn
og marmarann, eða hvort flokkarnir sem
standa að þessu fá þaðan einhverja fjármuni
til síns rekstrar. Það er líka gild spurning
hvort ríkið sem eignaraðili að þessu félagi
getur ekki látið birta reikninga þess? Ég hef
nánast fulla vitneskju um það að auk þess að
safna gífurlegum auði í húsbyggingum, á
þetta félag ómælda lausafjármuni, mestan-
part út á verkefni sem íslenska ríkið leggur
því til og því hefði ég ekki talið óeðlilegt að
íslenska ríkið hefði meiri umráðarétt yfir
þeim fjármunum sem þarna koma inn. Ég
hef oft og lengi krafist þess í ræðum á þingi
að þessi mál yrðu tekin í gegn og grandskoð-
uð. En ég veit ekki hvers konar ægivald
þessi félagsskapur hefur, það er eins og
menn beri einhvers konar óttablandna virð-
ingu fyrir honum og treysti sér ekki til að
hreyfa nokkurn skapaðan hlut við þessu
máli.
— Víkjum að öðru, þú ert einn af þeim
mörgu sem hafa tekið til máls í vaknandi
friðarbaráttu síðasta árs?
Mér finnst það svo ótrúlegt að við skulum
þessar vikurnar og mánuöina vera að nálg-
ast æ meira þau ragnarökin, sem menn hafa
oft á tíðum talað um, kannski meira í gamni
en alvöru, og það vegna þess eins að eitt
hagkerfi telur sig öðru betra. Þetta gerist allt
þrátt fyrir að við vitum að við búum á einu
lífvænlegu plánetunni í þessum kalda
stjörnugeimi sem næstur okkur er, en erum
samt þess albúin að fórna þessu öllu saman
vegna þess eins að einhverjir lúsablesar vilja
sanna það fyrir alheimi að eitt hagkerfi sé
betra en annað. Ef maður einfaldar þetta á
þennan hátt stendur maður frammi fyrir
alveg skelfilegri framtíðarsýn. Ég er stuðn-
ingsmaður samvinnu vestrænna ríkja, en tel
um leið að það geti farið mjög vel saman við
þessa friðarbaráttu. Við erum aðilar að At-
lantshafsbandalaginu og eigum fulltrúa þar
og það veitir okkur einmitt tækifæri til þess
að halda uppi áróðri, gegndarlausum áróðri,
fyrir því að afvopnunarviðræðunum sé fram
haldið.