Helgarpósturinn - 22.03.1984, Qupperneq 10

HELGARPÓSTURINN
Ritstjórar: Árni Þórarinsson
og Ingólfur Margeirsson
Ritstjórnarfulltrúi:
Hallgrímur Thorsteinsson
Blaðamenn: Egill Helgason
og Sigmundur Emir Rúnarsson
Útlit: Björgvin Ólafsson
Ljósmyndir: Jim Smart
Handrit og prófarkir:
Hildur Finnsdóttir
Útgefandi: Goðgá h/f
Framkvæmdastjóri:
Guðmundur H. Jóhannesson
Auglýsingar:
Áslaug G. Nielsen
Skrifstofustjóri:
Ingvar Halldórsson
Innheimta:
Jóhanna Hilmarsdóttir
Afgreiðsla: Þóra Nielsen
Lausasöluverð kr. 30.
Ritstjórn og auglýsingar eru
að Ármúla 36, Reykjavík, sími
8-15-11. Afgreiðsla og skrif-
stofa eru að Ármúla 36. Sími
8-15-11.
Setning og umbrot:
Leturval s/f
Prentun: Blaðaprenth/f
Tölvur hins
opinbera
Þróun tölvutækninnar
æöir áfram meö ógnar-
hraða. íslendingar hafa
góöu heilli ekki misst af
strætisvagninum í þessum
efnum heldur fylgt þróuninni
eftir. Hérlendis hefur þegar
risið upp öflugur nýiðnaður
á rafeindasviðinu sem erlík-
legur til enn frekari átaka.
Helgarpósturinn skýrir í
dag frá stærsta tölvuútboði
ríkisins til þessa. Ríkið
hyggst kaupa nokkur hundr-
uð svonefndar einkatölvur
handa framhaldsskólum,
ráðuneytum og ríkisstofn-
unum. Ekki er vonum seinna
að ríkið leggi þessa áherslu
á tölvuvæðingu stofnana
sinna.
í tölvuútboði ríkisins eru
fjölmargir innlendir tölvu-
seljendur um hituna, allt frá
hinum stærsta - IBM - niður
í íslenska tölvuframleiðand-
ann Atlantis, sem hóf fram-
leiðslu á öflugri og nýtísku-
legri einkatölvu á síðasta
ári. Gæði þessarar innlendu
framleiðslu eru ekki sögð
minni en hjá erlendum
keppinautum. Atlantis-tölv-
an íslenska er þó ekki al-
gjörlega afrakstur íslensks
hugvits, því hlutar hennar
eru framleiddir erlendis en
settir saman hér á landi.
Engu að síður er rík
ástæða fyrir ríkið til að
styðja við bakið á þessari
framleiðslu með því að
kaupa hana til eigin þarfa.
Steingrímur Hermannsson
forsætisráðherra sagði m.a.
í áramótaávarpi sínu: „Hug-
vitssemi þeirra sem haslað
hafa sér völl á ýmsum svið-
um rafeindaiðnaðarins, er
aðdáunarverð... Égersann-
færður um að í þekkingunni
liggur okkar mesti vaxtar-
broddur.“ í útboðum ríkisins
á tölvukaupum gefst ágætis
tækifæri til að sjá hvort for-
sætisráðherra meinti eitt-
hvað með þessum orðum
sínum í ávarpi sínu til þjóð-'
arinnar á nýársdag.
Forstjóri Innkaupastofn-
unar ríkisins segir í samtali
við Helgarpóstinn að engin
skilgreining sé fyrir hendi á
því hvað sé íslenskt í tölvu-
framleiðslunni. Þetta eru
furðuleg ummæli og sýna
glögglegafram áað þörf erá
opinberri innkaupastefnu í
þessari grein.
í yfirheyrslu í HP í dag
segir svo Sverrir Hermanns-
son iðnaðarráðherra að
framtakið vanti hjá innlend-
um framleiðendum í raf-
eindaiðnaði. Um leið og það
framtak sýni sig, skuli hann
styðja við bakið á því. Iðnað-
arráðherra ætti að líta betur
í kringum sig. Annars gæti
hann sjálfurmisst afstrætis-
vagninum.
BREF TIL RITSTJORNAR
Loksins
— loksins!
Loksins kom ábyrgur maður í
heilbrigðisstéttinni út úr skelinni
og hikaði ekki við að segja sann-
leikann um tilgangsleysi „geð-
læknéistefnuncu'" gegn drykkju-
skap. Tilefnið var iífleg og hlutlaus
frásögn blaðamanns Helgarpósts-
ins af sólarhrings dvöl að Vogi -
Sjúkrastöð SÁÁ.
Það var sjálfur landlæknir sem
hélt á pennanum, en um síðustu
helgi prjónaði hann við frásögn
biaðamannsins frá helginni áður.
Tilgangur landlæknis með kveðju
sinni til Helgarpóstsins virðist vera
sá, að undirstrika fallvaltleik
sjúkrameðferðar alkóhólista innan
stofncma og hvetja tii utan-stofn-
ana-meðferðar, en jafnframt legg-
ur hann áherslu á nauðsyn þess að
auka þurfi til muna tengsl geð-
lækna og SÁÁ-stofnananna.
Orðrétt segir landlæknir: „Ég tel
að auka þurfi til muna tengsl geð-
lækna og SÁÁ-stofnana, ekki síst
vegna þess að kannabisneytend-
um hefur f jölgað mjög á SÁÁ-stofn-
unum.“ En þama varð landlækni á
í messunni. Hér kom ekki bara
fram misskilningur landlæknis á
eðli alkóhólisma heldur líka stór-
hættuleg afstaða ráðandi embætt-
ismanns, sem vafalaust vill þjóð
sinni vel, en sparkar þama í hana
svo um getur munað.
Greinilegt er að landlæknir
þekkir ekki ferii geðlæknastefn-
unnar á íslandi síðasta aldcirfjórð-
unginn. Hann veit sennilega ekki
að „geðlæknastefnan" kæfði
„raunsæisstefnu" Bláa-bandsins
við sjúkrastöðina að Flókagötu 29-
31 með hrikalegum afleiðingum.
Og sennilega veit landlæknir ekki
heldur að í Víðinesi em enn sjúkl-
ingar sem tilbúnir vom út á al-
mennan vinnumairkað þegar
„Kleppsvaldinu" tókst fyrir 20
ámm að stöðva það frjóa starf sem
þar fór fram. Örlagavaldurinn var
pillufarganið sem sett var af stað af
þessum blindu sérfræðingum, sem
ennþá virðast ekki geta lært af mis-
tökum sínum. Menn vom rændir
sjálfsbjargarviðieitninni eins og
um sjálfsagða læknisaðgerð væri
að ræða. Vafalaust er uppihald
þessara manna búið að vera þung-
ur baggi á Tryggingunum þessa
tvo áratugi - en sálarmorðin verða
ekki metin til fjár.
E.t.v. finnst landlækni ég kafa
nokkuð djúpt til að leita að líkum
fyrir ásökunum mínum á hendur
Kleppsvaldinu, en ég þarf ekki að
fara svona langt. Þótt Víðinesið sé
nú orðið fyrirmyndar elliheimili og
ekkert út á það að setja lengur er
ósóminn sem kyrkti mannræktar-
starfið þar enn í gangi. En ég tel rétt
að gefa landlækni sjálfum tækifæri
til að afhjúpa hann. Samt skal ég
gefa honum þá ábendingu, að
stysta leiðin er spölurinn suður að
Vífilstöðum. Þar er botn ófyrir-
leitninnar að finna núna. Menn
sem þar stjórna hljóta að vita bet-
ur en fram kemur í verkum þeirra.
Margur svokallaður: „geðsjúki-
ingur“, merktur Kleppi, hefur leit-
að til SÁÁ og fengið bata sem
tryggði honum eðlilega aðstöðu
launamannsins í atvinnulífinu. En
því miður þá er engu líkara en til
séu menn sem reyna að gera geð-
sjúklinga úr heilbrigðum mönnum,
og komið hefur fyrir að leikmenn
sem ofdrykkjuvamir stunda hafa
orðið að stela „geðsjúklingum“ frá
kerfinu og sanna á þeim að þar
fóru heilbrigðir menn, þótt þeir
hafi auðvitað verið alkóhólistar
eftir sem áður. En alkóhólismi
þeirra truflaði þá ekki lengur, þeim
var kennt að mæta honum.
En landlæknir virðist standa í
þeirri trú, að aðstöðu til að sinna
þeim sjúkiingum sem geðveldið
telur sína, sé ekki að finna á stofn-
unum SÁA. Þama kemur greinilega
í ljós, að ranghugmynda um eðli
alkóhólisma er ekki bara að leita
meðal almúgans.
Ég á þá ósk heitasta að ritsmíð
landlælúiis í Helgcupóstinum megi
verða til þess að íslenskir geð-
læknar, með landlækni í broddi
fylkingar, geri opinberlega grein
fyrir mistökum sínum í málum ís-
lenskra alkóhólista ailt frá því er
Kleppslæknar kæfðu mannræktar-
starf Bláa-bandsins fyrir u.þ.b. aid-
cirfjórðungi. Með því móti gæti ís-
land lagt sinn skerf til þeirra rann-
sókna sem landlæknir vitncir til í
„Quarterly Joumal of Studies on
Alcoholism.“
Mikið vatn hefur til sjávar mnn-
ið síðan þessar hartnær 10 ára
gömlu niðurstöður vísindalegra
rannsókna sem landlæknir vísar í
vom birtar, og margar og merki-
legar rannsóknir á þróun og eðli
alkóhólisma hafa verði gerðar á
þeim tíma, sem síðan er liðinn. En
eitt verðum við að hafa hugfast, og
það er það, að langt er frá því að
hægt sé að byggja ályktanir um
heildarárangur endurhæfingar frá
alkóhólisma á sérfræðiritum eins
og The Quarterly Joumal, því
árangur félagslegrar endurhæfing-
ar nær yfirleitt ekki inn á ritstjóm
vísindaritanna. Öðm máli gegnir
um árangur geðlæknastefnunnar -
og gleðilegt er, að landlæknir skuli
í athugasemdum sínum og ábend-
ingum benda á hina hörmulegu út-
reið þeirrar stefnu, sem á íslandi er
búin að sanna ónýti sitt um árarað-
ir.
MAÐUR TIL MEÐFERÐ/
Sólarhringur blaðamanns á sjúkrastöð

Þótt einhverjum kunni að þykja
fréttnæmar tilvitnanir landlæknis í
hinar amerísku rannsóknirer langt
frá því að ég sé í þeirra hópi. í
þessum málum hafa íslendingar
ekki allir sofið, og furðulegt er að
vita til þess að læknirinn skuli ekki
hafa orðið þess var að um þetta
risavaxna heilbrigðisvandamál
hefur verið kvsikað hér á landi cJlt
frá því er hann tók við sínu mikil-
væga embætti, og lengur. í 5 ár
samfleytt sendi ég á 2ja mánaða
fresti út um allt land lítinn bleðil,
sem ég kcdlaði SNEPIL, en þar vcir
geðlæknastefnan umfjölluð í ljósi
hins neikvæða árangurs sem hún
stöðugt sannaði á sig. Reikna ég
fastlega með því, að mjög stutt sé
orðið í það, að SNEPILL fari aftur cif
stað. Ótaldar eru líka ábendingar
mínar í Morgunblaðsgreinum síð-
ast liðin 20 ár, en mig vantaði við-
urkenndan stimpil lærdóms-
mannsins svo mark yrði á mér tek-
ið innan þeirra raða sem völdin
höfðu, en skorti þekkingu.
Landlækni er fyrirgefið tómlæt-
ið, en ég þakka honum samt þá
drenglund sem hann sýndi með
opinskárri hreinskilni sinni í Helg-
arpóstinum.
Eg leyni því ekki að greinarstúf-
ur iandlæknis var mér kærkom-
inn. I fyrsta skipti sé ég því opin-
berlega haldið fram af ábyrgum
embættismanni, að á íslandi séu
ráðandi tvær ólíkar meðferðar-
stefnur gegn alkóhólisma. Önn-
ur: „læknismeðferð stjómað af
geðlækni" (geðlæknastefnan).
Hin: ,3ÁÁ og AA- meðferðin"
(raunsæisstefnan). Að fá þessa
undirstöðustaðreynd loksins
vottaða opinberlega af sjálfum
lcindlækni er okkur leikmönnum
mjög mikils virði og vonandi
getur þetta orðið upphaf þess að
opinberir aðilar hætti að mgla
þessum tveimur stefnum scim-
an.
En í grein lcindlæknis kemur sú
sorglega skoðun fram, að auka
þurfi til muna tengsl geðlækna og
stofncina SÁÁ. Mér liggur við gráti
vegna blindu míns kæra lcindlækn-
is.
Geðlæknastefnan og raunsæis-
stefnan geta ekki unnið saman því
geðlæknastefnan drepur raun-
sæisstefnuna í slíku sambýli. Önn-
ur miðar að því að lækna alkóhól-
istann af alkóhólisma sínum og
notar til þess bæði blekkingar og
lyf geðlæknisins og heilaþvott sál-
fræðingsins. Hin miðar að því að
vekja alkóhólistann til sjálfsbjarg-
ar, og af því hún býr ekki yfir neinni
tækni annarri en hreinskilni og
nöktum kærleikanum verður hún
undir í viðureign augnabliksins,
þótt hún sigri á-tíma ef hún fær frið.
En í sambýli við geðlæknastefnuna
fær hún ekki frið - það gera lyfin.
Undirstaða þess að hægt sé að að-
stoða alkóhólista er sú, að hann sé
algáður dögum og vikum saman og
að hann geri sér ljóst að vandræði
hans em heimatilbúin, en ekki
upprunnin í uppeldi eða erfðum.
Þessu getur geðlæknastefnan ekki
kyngt, sem skiljanlegt er þegar haft
er í huga að geðlæknirinn er lang-
skólaður rökhyggjumaður sem
vinnur á beinhörðum vísindcileg-
um gmnni og hafnar öllu ,Joikli“
sem ekki verður þreifað á. En samt
hafa þúsundir geðlækna á Vestur-
löndum hafnað hinni vísindalegu
lausn og aðhyllst þá huglægu
stefnu sem oftast er kölluð raun-
sæisstefnan. Það ætti að nægjahér
að nefna þá dr. Carl Gustaf Jung (á
meginlandinu), dr. Lincoln Willi-
ams (á Bretlandseyjum) og sjálfan
dr. Jellinek (fyrir vestan).
Sambýli geðlœknastefnunnar og
raunsœisstefnunnar er óhugsan-
legt. Um allan heim hefur í upphafi
uerið stólað á geðlœknastefnuna,
en allsstaðar hefur hún brugðist.
Er ekki mál til komið að uiðíslend-
ingar huetjum heilbrigðisyfiruöld
okkar til að taka bindið frá augun-
um?
Viijandi hef ég ekki vitnað í allra
nýjustu fréttir á sviði lækningatil-
rauna á alkóhólisma í Bandaríkj-
unum, því ég geri ekki ráð fyrir að
landlækni hafi unnist tími til að
lesa nýútkomna bók dr. Georges
Vaillant, geðlæknis frá Harvard,
þar sem fjallað er um niðurstöður
af 40 ára skipulögðum tilraunum
sem Harvard háskólinn er að skila
af sér, en dr. Vaillant hefur stjómað
þeim síðustu 16 árin, auk þess sem
þessi 48 ára gamli vísindamaður
hefur helgað starfsævi sína því
sem hér er nefnt: Geðlæknastefnan
(gegn alkóhólisma).
Hann segist hafa starfað við full-
komnasta skipulag sem heimurinn
hefur upp á að bjóða gegn alkóhól-
isma, með þeim sorglega árangri
að hann telur sig hafa koniist að
raun um að læknar þeirrar stofn-
unar sem hann helgaði starf sitt
hefðu betur látið alkóhólista cif-
skiptalausa. Hann viðurkennir
mikilvægi sjúkrastofnana við af-
vötnun og fyigikvilla, en að öðrumj
leyti telur hann að læknisfræðin
ætti að láta alkóhólista cifskipta-
lausa. Dr. Vaillant telur AA hafa
sannað getu sína og telur að heil-
brigðisyfirvöld ættu að láta AA um
framhaldið. Lykilinn að tækni AA
telur dr. Vaillant geta legið í því, að
þeir viti hvemig reka á óttann á
flótta.
Ekki get ég lokið þessari grein
minni svo, að ég minnist ekki að-
eins á fyrirbærið SÁÁ.
Það getur verið hættulegt að
vera stór, sérstaklega þegar maður
sjálfur vill láta á því bera. SÁÁ óx úr
grasi umvafið kærleika og velvilja
íslensku þjóðcirinnar og kveikti
von í brjóstum margra og því verð-
ur ekki í móti mælt að SAÁ hefur
staðið sig með ágætum á velflest-
um sviðum ofdrykkjuvama. En
ekki öllum.
SÁÁ hefur tekið á sig skyldur,
miklar skyldur og kvaðir. En í
heimanmund hafði SÁÁ ekki bara
fengið traust þjóðarinnar, heldur
líka raunsæisstefnu AA-samtak-
anna óbrenglaða. Með því að fara
út af þeirri stefnu (samanber:
„Toronto-samþykktina") svíkur
SÁÁ upphaf sitt, og að svíkja sjálfan
sig getur aldrei leitt nema til bölv-
unar. Ég held að nú sé kominn tími
til að SAÁ staldri við og taki sjálft
sig til gaumgæfilegrar skoðuncir.
AA þurfti á SÁA að halda ekki
síður en þjóðin. AA stóð þjóðinni
til boða, en þeir íslendingar sem
mest þurftu á aðstoðinni að halda
vissu ekki að þeir þurftu á aðstoð
að halda. Þarna kom SÁÁ inn. Opna
þurfti aðstöðu til þess að hægt
væri að hýsa drykkjumanninn í
nokkrar nætur (samanber: Bláa-
bandið forðum) og beina honum
svo algáðum inn í AA-samtökin.
Þetta var veigamesta hlutverk SÁÁ,
en þessu hlutverki hefur SÁÁ
bmgðist.
Löngunin til að hjálpa of mörg-
um ofmikið ofoft ógnar sjálfstœði
SÁÁ. ÞeirsemfjármálumTrygging-
anna ráða fara eflaust að spyrja:
„Hvert ætla þeir?“ Hinir, sem eign-
uðust vonina þegar SÁÁ hóf göngu
sína, kvaka: ,JJvar er afvötnunar-
stöðin? Hvar er skyndihjálpin sem
okkur var lofað?“ Ötrúlegt en satt:
afvötnunarstöð í þess orðs merk-
ingu er engin til. Draumur AA var
(og er) að geta komið einstakling-
um og fjölskyldum til hjálpar með
því að fjarlægja fullikallinn og fá
hann afvatnaðan. En þetta er ekki
hægt. VOGUR er stíflaður. ,T>að
verður hringt í þig þegar pláss
losnar", heyrist ef hringt er í síma
81615. Og algengasta biðin er tíu, en
getur líka orðið þrjátíu dagar. Nú
orðið vildi ég heldur að mér væri
sagt að halda kjafti við fyrsta kvak
mitt um hjálp. Sjálfur tel ég að hina
stöðugu stíflun Silungapolls, og nú
Vogs, megi skrifa hjá mannalátum,
sjálfumgleði og skipulagsleysi
þeirra sem þar ráðum ráða.
Þá loka ég þessu tilskrifi mínu,
en gaman væri að fá tækifæri til að
fá að taka þátt í að skipuleggja hin-
ar bráðnauðsynlegu og fjármagns-
sparandi aðgerðir sem felast í
þeirri utanstofnanaþjónustu sem
landlæknir minnist á í margtilvitn-
uðum greinarstúf, en ég fæ ekki
betur séð en að einmitt í slíkri til-
högun gæti legið lausnin á bráða-
vandamálinu sem við búum við í
dag.
Með bestu kveðjum,
Steinar Guðmundsson.
Stýrum þróun
tungunnar
Agætu Helgarpóstsmenn
Hafið þökk fyrir grein ykkar um
móðurmálið í síðasta Helgarpósti
(ósköp er það nú miklu skemmti-
legra nafn en HP). öll umræða um
þjóðtunguna er góð og þörf þvf að
annars fljóta menn sofandi að
feigðarósi eða vakna upp stein-
dauðir einn morguninn eins og
kunningi minn sagði. Á meðan
áhugi manna er jafn mikill og ég
þykist hafa fengið staðfest á því
hálfa ári sem ég talaði um daglegt
mál í útvcupið mun íslensk tunga
lifa.
Stundum er alið á fordómum og
þeir sem vilja hamla á móti
straumi samtíðar taldir nátttröll
sem senn hljóti að daga uppi. Það
er eðli máls að breytast segja
menn og gegn siíku þýði ekkert að
spoma. Vissulega er það rétt að
tunga hlýtur að breytast með
breyttum tímum, nýjum atvinnu-
háttum og menningarmiðlun. En
ég held það sé rangt að tungan
breytist af sjálfri sér og án nokk-
urra ytri áhrifa eins og sumir virð-
10 HELGARPÓSTURINN