Helgarpósturinn - 08.11.1984, Blaðsíða 7

NÆRMYND
Hallbiörn Hjartarson
eftir Sigmund ErnÍ Rúnarsson teikning Ingólfur Margeirsson
Á síðustu árum hefur Hallbjörn Hjartarson getið sér orð fyrir sérkennilegt inn-
legg í menningarsögu okkar. Hann hefur staðfœrt kúrekasöngva vesturheims og
komið þeim á framfœri á þremur hljómplötum. Petta framlag Hallbjarnar til ís-
lensks afþreyingariðnaðar hefur vakið töluverða undrun en þó sýnu meiri furðu,
enda þykir sviðsframkoma hans ekki benda tilþess að tœplega fimmtugur verslun-
armaður af Skagaströnd haldi á málum. Saga Hallbjarnar fram til þess að hann
öðlaðist landsfrœgð er fáum kunn. íþessari Nœrmynd afmanninum verður lífsfer-
ill hans rakinn all ítarlega. Og meira til. Við hefjum frásögnina snemmsumars á
miðjum fjórða áratugnum.
Hallbjörn Jóhann Hjartar-
son er fæddur undir tví-
buramerkinu þegar fimm
dagar voru af júní árið 1935, sonur
hjónanna Ástu Þórunnar Sveins-
dóttur frá bænum Ketu á Skaga og
Hjartar Jónasar Klemenssonar frá
Kurfu á Skaga. Hann var vatni
ausinn í Skagastrandarkirkju og
hlaut nafn sitt af ljósmóðurinni
sem tók á móti honum, manni
hennar og hjúkrunarkonu
Blönduósspítala þar sem hann
hafði fæðst. Þetta á sína skýringu:
Móðir Hallbjarnar veiktist hastar-
lega fáum dögum fyrir fæðingu
barnsins og sóttist henni fæðingin
mjög erfiðlega af þeim sökum.
Þegar barnið var loks komið úr
móðurkviði sýndi það ekki lífs-
mark og var álitið dáið. Það var
vafið líni og borið fram í líkhúsið
á sjúkrahúsinu. Eftir svolitla stund
átti hjúkrunarkona spítalans er-
indi fram í líkhúsið. Henni varð lit-
ið á barnið fyrir tilviljun og sá þá
ekki betur en það hreyfðist lítil-
lega í kuldanum. Hún greip það í
skyndi og hljóp fram á fæðingar-
deild þar sem skvett var á það ís-
köldu vatni. Við það tók barnið
kipp og náði sér síðan að fullu á fá-
um dögum. Auðvelt er að ímynda
sér að þessum snáða hafi verið
ætlað eitthvað í framtíðinni, fyrst
það var fyrir svo mikla tilviljun að
honum var bjargað á fyrsta degi.
Hallbjörn Hjartarson er yngstur
sextán systkina sem Ásta móðir
hans ól á átján árum. Faðir hans
var lengstum að heiman þar sem
hann sótti atvinnu sína til sjós. Erf-
itt er að lýsa þeirri fátækt sem
drengurinn bjó við í æsku, en
kannski fyrstu heimili hans lýsi
því best. Skömmu eftir fæðingu
hans fluttist átján manna fjölskyld-
an í risíbúð í húsi Hótels Viðvíkur
á Skagaströnd sem svo var nefnt
og hefur nú verið rifið. Ibúðin var
öll undir súð, eitt herbergi auk eld-
húss. Nokkrum árum síðar fluttist
fjölskyldan í húsið Bráðræði í
þorpinu. Þar var mun rýmra, þrjú
herbergi utan eldhúss. Enn liðu
nokkur ár, þangað til Sveinn smið-
ur, bróður Ástu Þórunnar, fluttist
til Skagastrandar og varð það
meðal hans fyrstu verka á staðn-
um að byggja hæð ofan á Bráð-
ræði. Við það fengust þrjú ný og
rúmgóð svefnherbergi í viðbót við
hin sem fyrir voru á neðri hæð-
inni. Þar með þurftu ekki nema
þrír að vera saman í herbergi hjá
þessari átján manna fjölskyldu!
Hallbjörn gekk í barnaskóla
þorpsins eins og önnur börn þegar
hann hafði náð til þess aldri. Hann
undi sér ekki vel innan þeirra
veggja, enda leið hann fyrir þann
skort sem einkenndi heimilishald-
ið á Bráðræði. Á meðan jafnaldrar
hans fengu glænýja strigaskó að
hlaupa í að vori, mátti Hallbjörn
sætta sig við að ganga í bættum
skinnskóm af eldri bræðrum sín-
um. Á meðan jafnaldrar hans
fengu nýjustu skólatöskur frá út-
löndum að hausti, gafst honum
ekki önnur leið en mæta með
heimasaumuðu skólatöskuna frá
misserinu áður. Af þessum sökum
mátti Hallbjörn sæta mikilli stríðni
frá bekkjarfélögum sínum, oft
grimmilegri, sem varð þess vald-
andi að hann dróst mikið inn í eig-
in skel og lék sér á tíðum einn
fjarri strákapörum jafnaldra
sinna.
Kristján Hjartarson, bróðir
Hallbjarnar og núverandi
orgelíeikari kirkjunnar á
Skagaströnd segir að það hafi
komið fljótt í ljós að Hallbjörn
myndi fara sínár eigin leiðir.
„Hann varð undrafljótt mjög sjálf-
stæður og lét ekki aðra hafa áhrif
á það sem hann ætlaði sér.“ Kristj-
án minnist þess til dæmis að bróð-
ir hans valdi sér fremur sauma en
smíðar í skólanum, og var það
vitaskuld tilefni frekari stríðni af
hálfu bekkjarfélaga hans. Þetta
með saumana átti að vísu sína for-
sögu. Þannig var að Hallbjörn
eignaðist fljótt sér eldri vin, sem
var Björg Jónsdóttir umboðsmað-
ur Pósts og síma á Skagaströnd, og
varð hún einskonar önnur
mamma drengsins þegar fram í
sótti. Björg var mikil saumakona
og varð þess fljótt vör að pattinn
sem sat langdvölum við hlið henn-
ar hafði mikinn áhuga á þessu
föndri hennar. Hún tók sig því til
og kenndi stráksa alla leyndar-
dóma saumciskaparins og ekki nóg
með það, heldur líka að hekla og
vefa. Eftir það sátu þau saman að
föndrinu. Heima á Bráðræði varð
þess líka vart að hugur Hallbjarn-
ar stóð meira til kvennaverka en
karlaverka. Strákurinn undi sér
best í eldhúsinu hjá móður sinni.
Kristján Hjartarson segir: „Á með-
an aðrir strákar á hans aldri voru
kannski úti að gera at, stóð Hall-
björn heima í eldhúsi við mat-
reiðslutilraunir, eða það sem hann
hafði langsamlega mest gaman af
að gera, skreyta tertur."
Unnur Einarsdóttir, hús-
freyja á bænum Neðri-
Mýrum í Engihlíðar
hreppi skammt frá Blönduósi, þar
sem Hallbjörn var í sveit í fimm
sumur frá níu ára aldri, minnist
einnig áhuga stráksins á kvenna-
verkum: „Það Var strax ljóst að
hann var mun hneigðari fyrir
föndur allskonar en að elta skepn-
urnar úti á túni. Hann undi sér
best við að hræra sósur og búa til
mat. Til þess var fljótt tekið hvað
hann hafði fínlegar hreyfingar.
Hann var ekki sterkbyggður, en
hinsvegar alltaf mjög penn og líka
kómískur. Hann hafði góða gáfu
að geta hermt eftir fólki og var
jafnan helsti skemmtikrafturinn
okkar á kvöldin.
Og svo var það söngurinn hjá
honum," heldur Unnur áfram og
er greinilegt að hún man eftir
Hallbirni eins og hann hefði verið
í sveit hjá henni síðasta sumar:
„Hann hafði mikla og sterka rödd
sem strákur. Mér finnst hann hins-
vegar syngja allt öðruvísi núna en
hann gerði hér áður fyrr. Mér
finnst hann hafa skipt yfir í stíl
sem passar honum ekki. Hann er
orðinn væmnari. En altént er
hann andskoti músíkalskur, strák-
urinn.“
Indriði Indriðason, jafnaldri
Hallbjarnar frá Skagaströnd
og nú vörubílstjóri í Kópa-
vogi, var í sveit á næsta bæ við
Neðri-Mýrar samtíða Hallbirni:
„Hallbjörn hafði mjög sérstaka
rödd og að því er mér fannst
skemmtilega. Honum lét tónninn
ansi hátt, og ég man að maður
heyrði alltaf yfir á næsta bæ þegar
Hallbjörn var að syngja einn úti á
túni. Þetta glumdi í allri sveitinni.“
Indriði og Hallbjörn hittust iðu-
lega milli bæja á þessum árum:
„Eg minnist þess,“ segir Indriði,
„hvað Hallbjörn var geysilega
góður við allar skepnur. Hann
hafði sérstakt lag á að hæna þær
að sér. Ég man til dæmis eftir einni
rjúpu, sem Hallbjörn reyndi að
nálgast í heilan dag, áður en hann
gat klappað henni þar sem hún lá
á eggjum. Og þá fannst honum til-
efni til að syngja lag fyrir hana.“
Hallbirni gekk illa í barna-
skólanum heima á Skaga-
strönd, enda segir hann
sjálfur að sakir stríðninnar sem
fyrr var getið, hafi hann aldrei
þorað að upplýsa kennara sína
hvort hann skildi hlutina sem þeir
voru að útskýra eða hvort hann
gerði það alls ekki. En það var aft-
ur á móti fljótt ljóst að hann hafði
hæfileika á öðru sviði. Músíkinni.
Hann var líka kominn af mjög
músíkölsku fólki. Faðir hans var
vinsæll harmónikkuleikari í hér-
aðinu og móðirin mikil söngkona
þau fáu skipti sem hún gat gefið
sér tíma frá hversdagsverkunum.
Það var til orgel á Bráðræði, og
átta ára gömlum var Hallbirni
komið í tónlistarkennslu, fyrst
heima í þorpinu en síðar á Blöndu-
ósi hjá Þorsteini frá Gili í Svartár-
dal. En Hallbjörn var feiminn og
svindlaði mikið í þessum tímum,
að minnsta kosti hvað varðar
nótnanámið. Hjónin heima á
Bráðræði gáfust þó ekki upp, þau
höfðu dottið niður á þá hugmynd
að gera strákinn að orgelleikara
kirkjunnar í þorpinu, enda hafði
mann til þess starfa lengi vantað í
plássið. Árið 1955 steig Hallbjörn
upp í rútuna til Reykjavíkur, með
það loforð upp á vasann frá for-
eldrum sínum að nema organ-
kúnstina til fullnustu. En enn
svindlaði strákurinn. Hann innrit-
aði sig í Tónlistarskóla Reykjavík-
ur til píanónáms. Meðal fyrstu
kennara hans þar var Jón Nordal
tónskáld og núverandi skólastjóri
þeirrar stofnunar: „Þetta var
myndarlegur ungur strákur sem
bankaði upp hjá mér í fyrsta tím-
ann, þó dálítið sérkennilegur í
töktum og ég hafði gaman af hon-
um sem slíkum. Hann skar sig líka
dálítið úr mínum nemendahópi að
því leyti hvað hann var orðinn
gamall þegar hann hóf þetta nám
sitt, og svo líka hvað hann var
feiminn við að sýna hvað í honum
bjó. Hann var vitaskuld algjört
náttúrubarn í spilamennsku sinni
og bjó yfir, ja, hvað skal segja,
góðum meðal-hæfileikum," segir
Jón.
að var skömmu eftir að
Hallbjörn byrjaði í þessu
námi í Tónlistarskólá
HELGARPÓSTURINN 7