Helgarpósturinn - 08.11.1984, Blaðsíða 15

CUNGS
IGA ER
PETER S0BY
KRISTENSEN,
FRÁFARANDI DÓSENT
í DÖNSKU VIÐ HÍ,
í HELGARPÓSTSVIÐTALI
að afstrakt og eiga erfitt með að einbeita sér að
nýju, erlendu tungumáli. Þar fyrir utan skortir
marga kennara sem kenna dönsku á lægri stig-
um grunnskólans nægilega kunnáttu í málinu.
Sumir þeirra, sem e.t.v. hafa aðeins stúdents-
próf, neyðast hreint og beint til að kenna
dönsku. Og jafnvel þótt kennarar hafi stundað
nám við Kennaraháskóla íslands er danska þar
aðeins kennd sem valfag.
í menntaskólunum, þar sem möguleikar á
breytingum í kennslu eru miklu rýmri og kenn-
arar almennt vel menntaðir, er danska aðeins
skyldugrein þrjár fyrstu annirnar. Þannig að ís-
lenskir nemendur lesa almennt ekki dönsku eft-
ir 17 ára aldur. Þetta er fáránlegt, t.d. ef tekið er
mið af því að í ýmsum greinum við HÍ er enn
býsna algengt að lesa þungar námsbækur á
dönsku. Nýstúdent í lagadeild á t.d. ekki sjö dag-
ana sæla að komast í gegnum 50 bls. á dag af
tyrfnum dönskum texta.
Þess vegna finnst mér að sú grundvallarbreyt-
ing sem beri að gera á dönskukennslu í íslensk-
um skólum sé að færa hana ofar. Þannig nýtist
námið nemendum betur og auk þess eru kenn-
arar á efri stigum grunnskóla og í framhalds-
skólum almennt mun betur menntaðir í dönsku
en þeir á lægri stigum grunnskólans."
EINSTAKLINGSDÝRKUN
ÍSLENDINGA HÆTTULEG
— Og hvernig hefur þér svo líkad búsetan hér
þessi tíu ár?
„Vel, í heild, ég hef upplifað mikið. Starf mitt
sem námsstjóra hefur falið í sér heilmikinn þeyt-
ing um landið, og svo hef ég notað tækifærið á
sumrin og ferðast með fjölskyldu minni um
landið mér til mikillar ánægju. Hér er gott fólk,
falleg náttúra! En allan tímann hef ég þó verið
búsettur í Reykjavík, en ég hefði svo gjarnan
viljað eiga þess kost að búa svo sem eitt ár úti
á landi. Hefði ég verið apótekari hefði ég
kannski fengið tækifæri til að búa á Ólafsvík og
upplifa mannlífið þar. Þeir eru bara hálfir íslend-
ingar sem aðeins hafa búið í Reykjavík!"
— Hvad finnst þér jákvædast við íslenskt
mannlíf?
„Mannfæðin, smæðin, sem gerir það að verk-
um að auðvelt er að komast í samband við fólk.
Ég neita því ekki að oft hef ég orðið leiður á há-
skólalóðinni hérna, en kosturinn við íslenska
háskólann er svo aftur sá að hann er ekkert
bákn, administrasjónin er það lítil að maður hef-
ur yfirsýn. Það er jákvætt að vera tengdur stofn-
un sem ekki er stærri en þetta og geta náð góðu
sambandi bæði við samstarfsmenn og nemend-
ur. Þetta hefur haldið aftur af mér að hverfa
heim til Danmerkur."
— En hvað finnst þér svo neikvœðast?
„Að mínu mati er það einstaklingshyggjan
eða-dýrkunin hér sem er hættulegust. Sögulega
á hún sína skýringu í því á hve örskömmum
tíma Island breyttist úr bændasamfélagi yfir í
iðnaðarsamfélag, sem hafði ákaflega mörg upp-
eldisleg og félagsleg vandamál í för með sér.
Það er hreint ótrúlegt að tvær kynslóðir íslend-
inga skuli hafa gengið í gegnum þá þróun sem
tók um 3—400 ár i löndum Mið-Evrópu.
I þessu sambandi hef ég alltaf haft mjög mik-
inn áhuga á ritverkum Matthíasar Jochums-
sonar. Það er greinilegt að hann varð snemma
mjög meðvitaður um þá hættu sem of mikil ein-
staklingshyggja eða -dýrkun gæti haft í för með
sér og tók í sumum verkum sínum sterka hug-
myndafræðilega afstöðu gegn henni.
Mér finnst það koma skýrt fram í Skugga-
Sveini, að Matthías sé einmitt á móti dýrkun á
hetjunni einmanalegu, „den store, stærke en-
er“, eins og við þekkjum hana t.d. úr kúreka-
myndum; að í því leikriti sé Matthías að benda
á að hin jákvæðu gildi í lifinu felist í að segja skil-
ið við einsemdina og halda til byggða og að þar
skuli menn búa saman og rækta jörðina, hjálpa
hverjir öðrum „i et socialt fællesskab".
Ég er viss um að ástæðan fyrir vinsældum
Skugga-Sveins, einkum meðal áhugaleikhúsa
úti á landi, stafar ekki síst af því að margir ls-
lendingar hafa varðveitt með sér — meðvitað
og ómeðvitað — þennan „anti-individualisme“,
sem kemur fram í leikritinu. Það er líka eins
gott, því fái einstaklingsdýrkunin að blómstra
hér skefjalaust er voðinn vís! Hún er eyðandi afl
sem hreinlega gæti splundrað íslensku samfé-
lagi .. .
Annað atriði er aðjjað hefur verið og verður
áfram höfuðverkur islendinga að ná jafnvægi
milli eigin sjálfsmyndar og utanaðkomandi
áhrifa; þeir mega hvorki einblína um of á eigið
ágæti — í anda þjóðrembu — né heldur taka nýj-
ungar, s.s. í skólamálum eða bókmenntarann-
sóknum, hráar upp eftir öðrum þjóðum.
Það skiptir miklu máli að fylgjast með hrær-
ingum annars staðar, en hitt er svo aftur annað
mál að samanburður á íslandi við önnur lönd
getur verið fallvaltur, ef ekki bara út í hött. Var-
hugavert að segja einfaldlega: Við erum 10—15
árum á eftir tímanum. Það sem géfðist t.d. í
dönsku þjóðlífi á tímabilinu 1720—1984 gerðist
áíslandiu.þ.b. 1890—1984. Innáslíkahlutikem
ég einmitt í verki sem ég er með í smíðum um
samskipti raunsæispostulans Georgs Brandes
og íslendinga."
GEORG BRANDES OG
ÍSLENDINGAR
— Hvers vegna valdirðu það viðfangsefni?
„Ef til vill fyrst og fremst til að reyna að kom-
ast til botns í hvaða sálfræðileg mynstur búa að
baki því að nýlenda gerist sjálfstæð þjóð; hvern-
ig mögulegt er að öðlast sjálfstæði án þess að
lenda í stríði o.þ.h. Þetta dæmi sýnir líka hversu
stór misskilningur getur skapast á milli þjóða
vegna ólíkrar túlkunar á hugtökum eins og
frelsi. Auk þess var síðasti hluti 19. aldar mjög
skemmtilegur tími í sögu Islands og Danmerkur,
við upphaf íslensks nútíma, bæði í þróun þjóð-
félagsins og bókmenntanna.
Sögur Gests Pálssonar sýna t.d. vel fallvalt-
leika þess að bera íslenskt samfélag beint saman
við þróuð iðnaðarsamfélög. Hann reyndi að
beita aðferðum miðevrópskra og skandinav-
ískra rithöfunda við að greina íslenskt samfélag,
einkanlega „borgarsamfélagið" í Reykjavík,
samkvæmt formúlum Brandesar, en það gekk
ekki upp vegna þess að Reykjavík var á þeim
tíma aðeins 3.500 manna þorp! Hins vegar er
lýsing Gests, sú er hann setti fram í fyrirlestra-
formi 1888—89, einhver besta lýsing á borginni
sem ég hef lesið og sumt af því sem hann benti
á þá, á við enn þann dag í dag.
Þarna tókst Gesti semsé ekki fremur en mörg-
um öðrum að finna jafnvægið á milli sjálfsmy nd-
arinnar og erlendra áhrifa. Haildór Laxness
heimsborgari par excellence, var fyrsti íslend-
ingurinn sem tókst það í skáldskap, og á mjög
sjálfstæðan hátt.“
#/AMBIVALENSEN MELLEM DET
INDADVENDTE OG DET
UDADVENDTE.. /' -
— Og nú ert þú á förum aftur heim til Dan-
merkur eftir tíu ára starfhér. Er þér farið að leið-
ast?
„Nei, síður en svo. En mér hefur ætíð fundist
óskynsamlegt að gegna sama starfi lengur en
svona 5—10 ár. Á þeim tíma er maður búinn að
gefa það sem maður hefur að gefa og læra það
sem hægt er að læra við gefnar aðstæður.
Svo hafa þessi 10 ár verið býsna erilsöm. Ég
hef unnið hér á íslensku kaupi og fæ í dag 25
þús. kr. á mánuði fyrir háskólakennsluna. Það
hefur náttúrlega þýtt að ég hef oft þurft að hafa
fleiri járn í eldinum en ég hefði kært mig um, til
að bjarga fjárhagnum.
Nú hef ég fengið starf við lýðháskóla í Hörs-
holm rétt norðan við Kaupmannahöfn. í nýja
starfinu reikna ég með að fá meiri tíma til þýð-
inga og ritstarfa en ég hef haft hér. Væri ég at-
vinnulaus í Danmörku fengi ég reyndar sömu
krónutölu í atvinnuleysisbætur og ég fæ í lekt-
orslaun hér...“
— Hvað með framtíðardraumana?
„I stærra samhengi verð ég nú að viðurkenna
að mig dreymir um samnorrænt sambandsríki
— forbundsstat — svipað því og suma Dani
dreymdi um í kringum 1904 þegar sjálfstæðis-
barátta íslendinga stóð sem hæst...
En svona prívat, þá vonast ég til að geta kom-
ið á betra jafnvægi á milli ytri og innri þarfa, ef
svo má segja, „ambivalensen mellem det ind-
advendte og det udadvendte". Ég hef jafn ríka
þörf fyrir að skrifa einn út af fyrir mig og starfa
með stórum hópi af fólki.
Og í framtíðinni mun ég hvað sem öðru líður
halda áfram íslandskynningu minni í Dan-
mörku með þýðingum og skrifum. Núna er ég
t.d. að baksa við að þýða fyrsta kaflann úr skáld-
sögu Einars Kárasonar, Þar sem djöflaeyjan rís,
og nokkur ljóð eftir Birgi Svan Símonarson, sem
hvorutveggja munu birtast í dönskum tímarit-
um bráðlega. Svo er á döfinni að taka saman úr-
val ljóða ungra skálda, nýgræðinganna svokall-
aðra, og snara á dönsku. Þannig að þegar ég
held héðan innan skamms, verð ég beinlínis
með ísland í farteski mínu...“