Helgarpósturinn - 13.12.1984, Blaðsíða 17

BÓKMENNTIR
Að lifa sorg sína
eftir Gunnlaug Ástgeirsson
Vésteinn Lúdvíksson:
Maður og haf.
Skáldsaga. (100 bls.)
Mál og menning 1984.
Vésteinn Lúðvíksson hefur ekki verið við
eina fjölina felldur á rithöfundarferli sínum.
Árið 1968 gaf hann út nýstárlegt smásagna-
safn, Átta raddir úr pípulögn, árin 1971-72
sendi hann frá sér mikla skáldsögu, Gunnar
og Kjartan og gerðist með henni forgöngu-
maður þeirrar stefnu í bókmenntum sem
kölluð hefur verið nýraunsæi og var einna
mest áberandi á síðasta áratug. Þeirri línu
hélt hann í Eftirþönkum Jóhönnu (1975) og
leikritunum Stalín er ekki hér (1977) og
Hemmi (1980). I Sögum úr borginni okkar
(1981) kveður við nokkuð annan tón, þar
víkur hversdagsraunsæið aðeins í skuggann
fyrir frjálslegri túlkun veruleikans. í sögun-
um af Sólarblíðunni sem komið hafa út tvö
síðastliðin ár eru hefðbundin mörk raun-
veruleika og ímyndunar rófin og atburðir af
ætt ævintýra og þjóðsagna gerast eins og
ekkert sé eðlilegra í annars tiltölulega raun-
særri hversdagsveröld aðalpersónunnar. í
Maður og haf gengur Vésteinn ennþá lengra
á þessari braut.
Maður og haf er stutt skáldsaga ef tekið er
mið af síðufjölda og lengd texta, en það útaf
fyrir sig segir ekki nema takmarkaða sögu.
Sagan skiptist í 64 örstutta kafla og er hver
þeirra afmörkuð efnisleg heild og yfirleitt
skiptir um svið milli kafla. Skiptingar frá
einu sviði yfir á annað eru því fremur örar í
frásögninni. Þessar öru skiptingar eru snar
þáttur í heildarformgerð sögunnar því hún
er byggð upp sem draumur eða martröð,
draumur sem hefur ákveðna stefnu en er
engu að síður fullur af útúrdúrum og óvænt-
um atvikum.
Aðalpersóna sögunnar er Jóhannes end-
urskoðandi sem nýlega hefur misst eigin-
konu sína sem hann tregar sáran. Hann hef-
ur drukkið stíft undanfarna daga því hann
kann ekki að bregðast við sorg sinni. Frá-
sögnin getur síðan að sumu leyti verið end-
urminning um þvæling hans að undanförnu
en einnig draumur eða martröð eða óljós
blanda af hvoru tveggja. Lýst er ferðalagi
sem Jóhannes leggur í. Þeir staðir sem hann
lendir á eru flestir innan veggja blokkarinnar
þar sem hann býr, þó húsaskipan sé ekki
alltaf á hreinu, en sögunni víkur einnig út
fyrir þennan meginramma. Á ferðalaginu
mætir Jóhannes mörgu fólki, sumum mætir
hann hvað eftir annað og mynda þau stefnu-
mót samfellu í frásögninni, verða eins og stef
með breyttri endurtekningu sem halda sög-
unni saman.
Fólkið sem Jóhannes mætir er af margvís-
legum toga. Þar má til dæmis nefna sjó-
manninn, sem verður eins konar fylgisveinn
hans á ferðalaginu, bæði verndari og sá sem
drífur hann áfram. Nokkrar konur koma fyr-
ir hvað eftir annað. Nuddkonan á hæðinni
fyrir neðan á mann sem alltaf er að bóna bíl-
inn og reynir stöðugt að forfæra Jóhannes.
Blaðakonunni beinskeyttu er Jóhannes
nokkuð hrifinn af, en tveir lítt geðslegir
drjólar fylgja henni stöðugt og fæla hann frá.
Einnig er konan sem Jóhannes óttast og
þannig mætti áfram telja.
Þetta fólk sem þarna þvælist um í martröð
Jóhannesar er reyndar hver um sig skýrt af-
mörkuð persóna, með sérstaka eiginleika,
en fyrst og fremst holdgerfingar ákveðinna
eiginleika í eðli Jóhannesar sjálfs, eiginleika
og tilfinninga sem hann gengur til fundar við
í sögunni. Það er í rauninni hann sjálfur og
hans eigin tilfinningar sem hann er að glíma
við á sínu draumkennda ferðalagi.
Ferðalagið er því leit hans að sjálfum sér,
en um leið er það flótti hans undan sjálfum
sér. Hann þráir að komast til hafs og stund-
um heyrir hann sjávarniðinn í fjarska, en
hafið er tákn fyrir það sem hann sækist eftir,
sátt við sjálfan sig og umhverfið. Um leið
forðast hann eða er tregur til að leggja það
á sig sem þarf til þess að komast til hafs og
á leiðarenda kemst hann ekki þó það láti
nærri.
Það er óhugnaður yfir ferðalagi Jóhannes-
ar. Fyrir hann ber hryllingsfulla atburði, eins
og gengur í martröð, atburði sem eru hver
með sínum hætti tákn fyrir þá ógn sem að
manninum steðjar. Reyndar er öll sagan full
tákna sem vísa í hinar fjölbreytilegustu áttir
og er lesanda skilin eftir ærin þraut að ráða
þau öll. Mörg þeirra lúta þó að glímunni við
tilveruna, vandann að vera til og lifa í þess-
um heimi, vandann að mæta gleði og sorg.
Það er sorgin sem Jóhannes er fyrst og
fremst að leita huggunar við — eða flýja. En
til þess að yfirvinna sorgina verður hann að
lifa hana til botns í leyndustu stöðum hug-
skots síns. Hann verður að moka þar út úr
saggafullum skúmaskotum, horfa augliti til
auglitis á sjálfan sig, en það getur hann að-
eins í táknum hlaðinni martröð, martröð
sem hann er ekki einu sinni sjálfur viss um
hvernig ráða skuli.
Stíll sögunnar er sérkennilegur og nokkuð
óvæntur í sögu af þessu tagi. Setningar eru
yfirleitt stuttar en efnishlaðnar. Málfarið
verður stundum upphafið og hátíðlegt,
stundum með þjóðsagnablæ og stundum
mjög formlegt í framsetningu. Oft stingur
stíllinn undarlega í stúf við draumkennda og
ruglingslega frásögnina. Með þessum hætti
myndast andstæður sem orka sterkt á les-
anda og vekja iðulega furðu hans. Stundum
virkar þessi stíll mjög vel, en það hendir
einnig að hann virkar ekki eins vel og nálg-
ast þá að verða ofhlaðinn og tilgerðarlegur.
Einatt er stíllinn margræður, hlaðinn vísun-
um og táknum sem auka verulega dýpt sög-
unnar.
Ég trúi því að auðvelt sé að skilja þessa sögu
fleiri en einum skilningi. Einna beinast ligg-
ur við sú sálfræðilega túlkun sem hér að
framan hefur verið miðað við. En mér sýnist
einnig að þjóðfélagslegur skilningur eða
pólitískur sé vel mögulegur. Bæri þá að líta
frekar á þau tákn sem vísa til ofbeldis,
hræsni, undirlægjuháttar o.s.frv. og vel má
líta á persónur sem fulltrúa einstakra þjóðfé-
lagshópa. Fram kæmi þá heldur dökk mynd
af veröldinni sem við búum í. Kannski er Jó-
hannes einnig tákn ráðvilltrar þjóðar sem
glatað hefur því sem henni þykir vænst um.
En þetta verður hver og einn lesandi að gera
upp við sig, ég er aðeins að benda á að skiln-
ingsmöguleikarnir eru fleiri en einn og fleiri
en tveir.
Með þessari sögu hefur Vésteinn Lúðvíks-
son aukið nýrri vídd við höfundarverk sitt.
Sögu sem lesandi áttar sig ekki alveg á við
fyrsta lestur en verður honum þeim mun
hugstæðari þegar frá líður.
14 ->
Kapphlaup um
lesendur
Baráttan um vinsaeldir les-
enda/kaupenda er nú að
nálgast hápunktinn. Vís-
indalega unnirin vinsældalisti út-
gefenda og bóksala hefur nú tek-
ið á sig mynd — og hætt við að
bækur ýtist upp eða niður eftir
þeim lista dagana til jóla. Menn
geta því farið að veðja um út-
komuna.
Söluhæsta bókin er núna Á
Gljúfrasteini, samtalsbók
Auðar Sveinsdóttur og Eddu
Andrésdóttur. Lesendur hafa
greinilega áhuga á að kynnast
stórskáldi sínu frá nýju sjónar-
horni. Og væntanlega mun bókin
þeirra Auðar þykja nauðsynlegt
innlegg í Laxnessfræði framtíðar-
innar. Listinn yfir söluhæstu ís-
lensku bækurnar lítur annars
svona út:
1. Á Gljúfrasteini
2. Guðmundur skipherra
Kærnested
3. Ekkert mál
4. Jón G. Sólnes
(Halldór Halldórsson skrifaði)
5. Við Þórbergur
(Gylfi Gröndal ræddi við
Mömmugöggu)
6. Með kveðju frá Dublin
(bók Árna Bergmann)
7. Lífið er lotterí
(Ásgeir Jakobs. og Alli ríki)
8. Eysteinn í baráttu og starfi
9. Alfreðs saga og Loftleiða
10. Gefðu þig fram Gabríel
(Snjólaugarbók Bragadóttur)
18
S.UGLUR
398.- NÝJUNG I ISLENSKRI BOKAÚTGÁFL
SÝTt ISLfJfKT
\F\KRVT «
ugIu-veR®-
350.-
NÝ ÞÝDD
SKÁLSDAGA
UGLU-VERf
448.-
»4t»sa
398..

Kaupið hefur farið lækkandi, bókarverð hækkandi, æ fleiri verða að
hugsa sig um tvisvar áður en þeir kaupa bók hvort sem er til gjafa eða
handa sjálfum sér. Bókin er orðin munaðarvara og við svo búið má
ekki standa. Mál og menning hefur ákveðið að bregðast við þessu
með þvi að gefa út vandaðar kiljur, UGLUR, á verói sem er helmingi
lægra en meðalverð innbundinna bóka.
Á þessu hausti koma út 6 UGLUR. Tvær nýjar skáldsögur, Meö
kveðju frá Dublin eftir Árna Bergmann og Jólaóratórían eftir Göran
Tunström, verða jafnframt gefnar út innbundnar, en 4 bækur fást ein-
töm
göngu sem UGLUR. Þetta eru hin vinsæla bók Astrid Lindgren, Bróð-
ir minn Ljónshjarta (BARNA UGLA), sem flestir þekkja eftir þættina i
sjónvarpinu, Snorra-Edda, sem Heimir Pálsson hefur búið til prent-
unar eftir handriti Konungsbókar (SÍGILD UGLA), nýtt leikrit Ólafs
Hauks Simonarsonar, Milli skinns og hörunds (LEIKUGLA), sem sýnt
hefur verið i Þjóðleikhúsinu i haust og hlotið mikla athygli og aðsókn,
og loks reyfari fyrir kröfuharða lesendur, Ógnarráðuneytið eftir
Graham Greene (NÁTTUGLA), i þýðingu Magnúsar KjartanssQnar.
UGLURNAR verða i stóru broti og frágangur ekki siður vandaður
en gerist með innbundnar bækur. Og verðið er viöráðanlegt fyrir
hvern þann sem — hvað sem liöur nýju afþreyingarefni — ekki vill
vera bóklausmaöur.
UGLA — BÓK FYRIR ÞIG
Mál
yefum cjóðar bœkur
og menning
HELGARPÓSTURINN 17