Helgarpósturinn - 13.12.1984, Blaðsíða 22

GALDURINN
Hvað er það sem fær fólk til að
setjast niður og skrifa texta — texta
um eitthvað? Er rithöfundurinn að
leitast við að búa til einhvern þann
galdur sem fær lesandann til að falla
fram og tilbiðja hann, fella tár af
gleði, hrópa í forundran yfir þeim
merku uppgötvunum sem hinn
snjalli penni gerir í sálarlífi lesand-
ans? Astæður rithöfundarins eru
margar og margvíslegar — að
minnsta kosti eins margar og rithöf-
undarnir eru margir. Og sennilega
fleiri.
Það hefur löngum ríkt hálfgerð
dulúð kringum starf hins skrifandi
manns, einkum skáldsins snjalla
sem virðist oft og tíðum svo frum-
legt, einstakt, öðruvísi. . . Og víst er
um það, að margir höfundar hafa
einstakt lag eða tak á huga lesand-
ans og — kunna galdurinn.
En hvaða leið fara menn að þvi að
læra galdurinn? Og ef þeir þykjast
hafa náð honum á sitt vald, hvernig
fara menn þá að því að ná svo góð-
um tökum á þessum galdri sínum,
að hann sé jafnan tiltækur rétt eins
og hallamálið trésmiðnum? Uppá-
haldssaga þess sem þessar línur rit-
ar — saga af textagaldri, fjallar
reyndar ekki um rithöfund, heldur
lesanda: Fjögurra ára gamall dreng-
ur, sem oft var látinn hlýða á sögu-
lestur áður en hann sofnaði á kvöld-
in, var einu sinni staðinn að því um
miðja nótt, þegar hann átti að vera
í fasta svefni, að traðka ákaft á op-
inni ævintýrabók. Og grét af reiði
þegar hann uppgötvaði að engin
leið var að komast þannig beina leið
inn í ævintýraheim bókarinnar.
Við, hinir fullorðnu lesendur, höf-
um vanist takmörkunum á mátti
hins ritaða orðs og við trúum víst
ekki opinberlega á galdur af neinu
tagi. Og í stað þess að gráta af reiði
eða vanmætti reynum við að kom-
ast eftir því hver galdurinn er. Við
leitum að þeim brögðum sem höf-
undurinn notar — þekkir hann ein-
hverja vél, kann hann á einhverja
takka, eða getur hann togað í ein-
hverja spotta sem við höfum aldrei
heyrt talað um eða komið auga á?
BLÝANTUR EÐA TÖLVA?
Það ríkir dulúð kringum hið skap-
andi starf sem rithöfundurinn vinn-
ur. Lesandinn á oft bágt með að
skilja, hvernig í ósköpunum hinn
skrifandi maður getur bunað upp úr
sér orðunum í metravís, haldið
þræði og jafnvel logandi spennu frá
fyrstu bókarsíðu til hinnar síðustu.
Og vegna þessarar dulúðar einblína
menn oft á ýmis aukaatriði eða
minniháttaratriði, spyrja höfunda
aftur og aftur hvernig þeir skrifi,
hvort þeir skrifi með blýanti, hvort
þeir vilji ekki fá sér tölvu til að vinna
verkið, hvort þeir skrifi um nætur
eða daga, hvort þeir „fari í vinn-
una“ dag hvern eins og „heiðarlegt
fólk“, eða hvort þeir treysti á inn-
blásturinn, guðmóðinn eða ölmóð-
inn. Sjálfsagt er dulúðin kringum rit-
höfundarstarfið tilkomin vegna
þess, að rithöfundurinn er í mörg-
um tilfellum utan við hversdagslíf
hins i'enjulega launaþræls. Afkoma
hans er oft ótrygg og hann er „ein-
mana úlfur" með hugmyndum sín-
um og hugsunum, spinnur ævintýri
og sögur úr hugarheimi sem hann
einn ræður yfir. Og hann/hún ræð-
ur sjálfur sínum vinnutíma, er sinn
eigin endurskoðandi. Vinna höf-
undarins krefst lesenda, helst
margra lesenda — og hún er unnin
í kyrrþey. í rauninni er öll tilvera rit-
höfundar næsta sérkennilegt ástand.
Sérkennilegt ástand — eða bara
venjuleg vinna? Venjuleg vinna,
segja margir höfundar og benda á
að þeir fari á fætur hvern morgun
eins og annað vinnandi fólk, vinni
sinn vinnudag og eyði frístundum í
faðmi fjölskyldunnar eða vina.
Bandaríski rithöfundurinn John
MIKLI
eftir Gunnar Gunnarsson teikningar Björgvin Ólafsson
22 HELGARPÓSTURINN