Helgarpósturinn - 07.02.1985, Blaðsíða 18

LEIKLIST
Af Parísarsnillingum
eftir Gunnlaug Áslgeirsson og Hlín Agnarsdóttur
Þjódleikhúsid — Litla svidid
Gertrude Stein
Gertrude Stein
Gertrude Stein
eftir Marty Martin.
Þýðandi: Elísabet Snorradóttir.
Leikstjóri: Andrés Siguruinsson.
Tónlist: Guðni Franzson.
Leikmynd og búningar: Guðrún Erla Geirs-
dóttir.
Lýsing: Sveinn Benediktsson.
Leikari: Helga Bachman.
Hver er eiginlega þessi Gertrude Stein og
hvaða erindi á hún eða leikrit um hana til ís-
lenskra leikhúsgesta á ofanverðri 20. öld?
Þessari spurningu má vel svara með ann-
arri kannist menn ekkert við nafn Gertrude
Stein og hún hljóðar einhvernveginn á þessa
leið: Hvað koma mönnum við núna nöfn
eins og Picasso, Matisse, Cézanne, Dali,
Appollinare, Scott Fitzgerald, Hemingway,
Joyce o.s.frv.? Eða má spyrja sem svo hvað
mönnum komi yfir höfuð við 20. öldin?
Það fólk sem hér að framan er talið á allt
það sameiginlegt að vera hluti af og kjarninn
í þeirri listamannaklíku sem bjó í París uppúr
síðustu aldamótum og framyfir fyrra stríð og
hefur markað dýpri spor í heimslistina á 20.
öld en flestir aðrir einstakir eða afmarkaðir
hópar. Og yfir þessum hópi var Gertrude
Stein ókrýnd drottning. Heimili hennar var
miðstöð þessa fólks og á það hafði hún
ómæld áhrif. í uppflettibókum er hennar
fyrst og fremst getið sem áhrifavalds og
hvetjanda listamanna sem voru að skapa
nýja list, list 20. aldarinnar.
Reyndar er hún sjálf merkur rithöfundur,
modernisti sem reynir að gera það í orðum
sem ýmsir félagar hennar voru að gera í
myndlist. Verk hennar einkennast mjög af
endurtekningum og uppbroti setningaskip-
unar, hún reynir að skilja eftir ímynd af hug-
mynd í hugskoti lesanda síns, mynd sem mál-
uð er með orðum.
Texti
Marty Martin sem sett hefur þennan leik
saman er Ameríkumaður sem fengist hefur
mikið við að gera leikverk um þekktar per-
sónur. Byggir hann texta sinn að verulegu
leyti á verkum Stein og gætir oft stíleinkenna
hennar hjá honum.
Þessi texti samanstendur af þremur vídd-
um. í fyrsta lagi birtir hann mynd af því and-
rúmslofti sem ríkti í fyrrnefndum lista-
mannahópi og setur fram hugmyndir þeirra
um listina og skoðanir bæði á skynjun og
túlkun heimsins, skoðanir sem áttu eftir að
breyta öllum viðhorfum til lista þó svo að
þær væru ekki gleyptar í heilu lagi. Þetta er
einskonar grunnvídd textans sem allt annað
byggir á.
I öðru lagi eru svo frásagnir af öllu því fólki
sem Gertrude Stein umgengst, fyrst og
fremst af þeim listamönnum sem mynduðu
hirð hennar. Margar þeirra eru ljóslifandi og
eftirminnilegar, upplýsandi en um leið fullar
af góðlátlegum húmor sem ekki tekur alla
hluti of alvarlega.
í þriðja lagi er svo lýsingin á Gertrude Stein
sjálfri. Hún er sérstæð og undarleg persóna,
bæði margþætt og margbrotin. Hún er
hvorttveggja í senn rótlaus amerískur gyð-
ingur sem reynir að festa rætur í evrópskri
mold og viljasterkur listamaður sem af afli
reynir að skapa eitthvað nýtt, hún er bæði
verndari og harður gagnrýnandi lista-
manna, hún er skapstór og skapmikil, stund-
um dómhörð á fólk og hún binst nánast ævin-
langri tryggð við þá sem næst henni standa.
Hún er mjög sjálfstæð en um leið háð sínum
nánustu, framan af ævi bróður sínum Leo en
síðar sambýlis- og ástkonu sinni Alice B.
Toklas.
Ein leikkona
Það er ekki lítið á eina leikkonu lagt að
túlka og tjá þennan texta ein á sviði, en flutn-
ingur hans tekur rúma tvo tíma þegar frá er
talið hlé. Það þarf ekki að segja það neinum
að Helga Bachman er mikilhæf leikkona og
í þessu hlutverki tekst hún á við persónu sem
er mjög ólík þeim persónum sem hún hefur
oftast fengist við. Og í stuttu máli sagt tekst
henni frábærlega upp í þessari erfiðu glímu
við Gertrude Stein. Þær þrjár víddir textans
sem hér að framan er getið skila sér allar
mjög vel hver með sínum hætti. Leikmáti
hennar er hógvær og yfirleitt á fremur lág-
um nótum þó af og til glitti í undirdjúp per-
sónunnar og skap hennar brjótist fram, en sá
þáttur nær aldrei yfirhöndinni. Leikkonan
sýnir mikla jafnvægislist í persónusköpun-
inni og það jafnvægi er mjög viðkvæmt, en
tapast aldrei.
I þessari sýningu þreytir Andrés Sigurvins-
son frumraun sína sem leikstjóri í atvinnu-
leikhúsi. Hann hefur á undanförnum árum
gert mjög athyglisverða hluti sem leikstjóri
með áhugamannahópum, bæði í framhalds-
skólum og með Stúdentaleikhúsinu. í þessa
sýningu er lagður mikill listrænn metnaður
og tekst leikstjóranum að ná hinu besta út úr
sýningunni með hófstillingu og vandvirkni
sem gjarnan mætti sjást oftar í atvinnuleik-
húsunum.
Umbúnaöur
Leikhúskjallarinn gefur ekki sérlega mikla
möguleika í sviðsbúnaði eða svigrúm til nýt-
ingar leikrýmis. En hér sýnir höfundur leik-
myndar, Guðrún Erla Geirsdóttir óvenjulega
útsjónarsemi og nýtir til hins ýtrasta þá
möguleika sem þó eru fyrir hendi. í leik-
myndinni sjálfri eru skemmtilegar andstæð-
ur þess gráma sem veröld Gertrude býr yfir
á því augnabliki sem verkið gerist og þess
fjölskrúðuga lífs sem þrifist hefur innan
hennar veggja og kemur fram annarsvegar í
lit veggja og húsbúnaðar og hinsvegar í
myndum fornvina hennar sem hanga
(héngu) á veggjunum.
Guðni Franzson er ungur tónlistarmaður
sem hefur samið tónlist við verkið af sömu
smekkvísi og einkennir annað í sýningunni.
Ég held að það hljóti að vera góð leikhústón-
list sem maður tekur fyrst eftir þegar hún
hættir.
Hér er á ferðinni mjög vönduð sýning sem
verðskuldar fulla athygli þeirra sem láta sig
20. öldina einhverju varða. G.Ást.
„I þessa sýningu er
lagður mikill listrænn
metnaður og tekst
leikstjóranum að ná
hinu besta út úr sýn-
ingunni með hófstill-
ingu og vandvirkni
sem gjarnan mætti
sjást oftar f atvinnu-
leikhúsunum."
„Músíkin deyr samt aldrei“
3. bekkur Leiklistarskóla Islands sýnir
Aljóna og fvan, œvintýraleik í 2 þáttum
eftir Leo Ustinov.
Leikstjóri: Þórunn Sigurðardóttir.
Þýðandi: Úlfur Hjörvar.
Tónlist: Finnur Torfi Stefánsson.
Leikmynd og lýsing: Anna Jóna Jónsdóttir
og Ólafur Órn Thoroddsen.
Hljóðfœraleikarar: Nemendur úr Tónlistar-
skólanum.
Gestaleikari: Jóhann Sigurðsson.
„Hvar eru heiður og trú? í ævintýrum og
á barnasýningum leikhúsanna! Hvar er það
sem ekki bregst vonum mínum? í ímyndun
minni!"
(Orð Stúdentsins í 3. þætti Draugasónöt-
unnar eftir August Strindberg.)
Fyrir fáeinum árum skrifaði Thomas nokk-
ur Ahrenz langa og merkilega grein í tímarit
MM um barnaleikhús á Islandi. Honum
fannst eins og íslenskt barnaleikhús hefði of
lengi einkennst af verkefnavali, sem stæði
víðsfjarri raunveruleika barnanna sjálfra.
Hann hafði ekki mikla trú á gildi þess efnis
sem sótti hugmyndir sínar í ævintýri, þar
sem m.a. væri spilað á hræðslutilfinningar
barna. Thomas starfaði sjálfur með Alþýðu-
leikhúsinu í Pæld’íðí-hópnum, sem sérhæfði
sig í barna- og unglingaleikritum. Hópurinn
sótti efnivið sinn í forðabúr raunveruleikans
sjálfs og þótt fólk væri ekki sammála um
ágæti og listrænt gildi þessa barnaefnis, var
hópurinn samt kærkomin tilbreyting við
annars einhæft og lítið barnaefni Þjóðleik-
húss, sem samkvæmt lögum er skylt að
koma amk. einni barnasýningu upp á ári.
Eftir að Pæld’íðí-hópurinn hætti, hefur ekki
beinlínis verið um auðugan garð að gresja
varðandi framboð á barnaefni í leikhúsi og
ekkert athyglisvert gerst í þeim málum, þótt
allar forsendur ættu að vera fyrir slíkri starf-
semi í þessu mikla leikhúslandi. Það sama
má segja um umræðuna, á henni varð aldrei
neitt framhald. Mér datt hún í hug, þegar ég
var búin að sjá sýninguna á Aljónu og ívani
með heilum hellingi af börnum úr yngstu
bekkjardeildum Vogaskóla. Hversvegna? Jú,
vegna þess að leikritið var sannkallaður æv-
intýraleikur, sem reyndi mikið á innlifun og
hugmyndaflug barnanna. Að sögn leikstjór-
ans var leikurinn skrifaður í Sovétríkjunum
fyrir u.þ.b. 20 árum. Hann ber í sér öll helstu
einkenni ævintýrisins, þ.e. andstæður og átök
góðs og ills, ríkra og fátækra, viturra og
heimskra. Persónurnar voru einfaldar eða
öllu heldur umgjörð fyrir ímyndunaraflið.
Við þetta bættist einnig boðskapur um gildi
listarinnar og hamingjuleitina. Innihaldið
höfðaði til siðferðis- og réttlætiskenndar
barnanna og þau voru vakin tilfinningalega
til umhugsunar og knúin til að taka afstöðu
til hegðunar og gerða persónanna hverju
sinni. Þau þurftu einnig að veita þeim styrk
og aðhald, ef svo bar undir í leiknum.
Sagan bak við leikinn fjallar um Ivan sem
er bæklaður og gengur við hækjur. Hann fær
máttinn aftur frá töfratré í skóginum, sem
einnig færir honum gáfu til að spila á nikk-
una sína. Þá gáfu fær hann þó með því skil-
yrði að spila aldrei fyrir þá ríku. Síðan segir
það sig sjálft að framvinda leiksins gengur út
á þær freistingar sem ívan verður fyrir, en þó
aðallega frá vondum og ríkum kalli (það fer
nefnilega saman í Sovét) sem að lokum getur
neytt hann til að spila fyrir sig með því að
beita hann sálfræðilegum þvingunum, þegar
líkamlegar pyntingar duga ekki lengur til.
Og það sorglega gerist, að ívan rýfur skilyrð-
ið og missir máttinn, en um leið listgáfuna.
Töfratréð góða færir honum máttinn aftur,
en nikkan hans hljómar falskt upp frá því. En
þótt ívan geti ekki lengur spilað, „þá deyr
músíkin samt aldrei”, eins og lítill drengur
orðaði það við mig að leikslokum.
Aðstandendur þessarar skemmtilegu og
fallegu sýningar eiga lof skilið fyrir góða
frammistöðu og upphafsorð þessarar greinar
eiga einnig við þessa sýningu, því ekki spillti
einlægur og opinskár áhugi áhorfendanna
fyrir skemmtuninni. Sá áhugi ætti eiginlega
að vera þessum listamannsefnum næg
hvatning til að hlúa betur að leiklistarþörf
yngstu kynslóðarinnar í framtíðinni.
KVIKMYNDIR
Prins sólo
eftir Ingólf Morgeirsson
Austurbœjarbíó: Purple Rain.
Bandarísk. Árgerð 1984.
Tónlist: Prince.
Leikstjórn: Albert Magnoli.
Aðalhlutverk: Prince, Apollonia Kotero, o. fl.
Rokkstrákur hittir stelpu. Þau verða skotin
hvort í öðru. Þeim sinnast og strákurinn lem-
ur stelpuna. Stelpan fer að syngja hjá grúppu
annars stráks. Fjöiskylduvandamál rokk-
stráksins enda með sjálfsmorðstilraun pabb-
ans. Rokkstrákurinn semur lag, slær í gegn
og mokar samkeppnisaðilunum af sviðinu.
Stelpan sem alltaf var skotin í rokkstráknum
kemur hlaupandi til hans aftur og honum
þóknast að taka hana aftur, stoltur og
ánægður. Happy end. Þetta er söguþráður-
inn í Purple Rain (óneitanlega kunnugleg
formúla frá gömlu rokkmyndunum). Myndin
er sólóleikur hins nýja rokkgoðs Prince sem
er eins konar sambland af Hendrix og
Michael Jackson, ekur á leðurblökumanns-
mótorhjóli gegnum myndina, rekur út úr sér
tunguna og sleikir fingurgómana, rennir
puttunum í gegnum hárið, þegir langtímum
saman eða er í fýlu, þess á milli ágætur
skemmtikraftur á sviði. Altsó intressant
maður. Samtölin eru svo illa skrifuð að engu
tali tekur. Kvenfyrirlitningin er heill kapítuli
út af fyrir sig. Stelpurnar eru lamdar, því þær
eru svo vitlausar, þær geta ekki búið til tón-
list nema upphafstóna, síðan kemur Prince
og tekur við, þær væflast um í sexí leðurföt-
um en eru eiginlega til einskis brúklegar
nema til að hafa aftan á mótorhjóli eða sofa
hjá. Þetta á víst að vera sexí mynd, en manni
verður nú hálf bumbult að sjá hinn kvenlega
Prince í blúnduskyrtunum, nethönskunum
og þröngu leðurbuxunum fitla við dömurn-
ar, sérstaklega í nærmynd þegar slímug
tunga hans liðast milli bólginna varanna
undir þunnu yfirvararskeggi. Oj. En músíkin
er ágæt (The Revolution, Times og fl.), sér-
staklega í lokin og eflaust finnst unglingum
þessi tískumynd æði. Heví, maður, heví!
-IM
18 HELGARPÓSTURINN