Helgarpósturinn - 07.02.1985, Blaðsíða 20

Ofbeldi meðal skólabarna
Fórnarlömbin

Þetta er eitt af mörgum dæmum
sem komið hafa upp í samtölum við
fólk um hugsanlega aukningu of-
beldis meðal skólabarna. í síðasta
tölublaði HP var gerð grein fyrir er-
indi sem Hope Knútsson geðiðju-
þjálfi flutti nýlega á fundi Samtaka
áhugafólks um uppeldi og mennta-
mál. Par hélt hún því fram, eftir að
hafa kynnt sér það mál rækilega, að
ofbeldi í skólum landsins væri veru-
legt og vaxandi vandamál.
HP hefur nú kynnt sér sjónarmið
fleiri aðila til að fá frekari staðfest-
ingu á þessu máli. Viðbrögðin urðu
nánast þau sömu og Hope Knútsson
kveðst hafa fundið; langflestir könn-
uðust við dæmi um ofbeldi meðal
barna og þá oftast í tengslum við
skóla en hinsvegar var misjafnt hve
útbreitt og alvarlegt vandamál
menn töldu að þetta væri orðið.
Þetta er líka vandmetið mál og vara-
samt að alhæfa um umfang þess og
eðli. Hvernig á að meta atvik þegar
9 ára stúlka er á gangi með matvæli
í poka og mætir nokkrum eldri
strákum sem eru að koma heim úr
skólanum og vinda sér að henni og
spyrja hranalega hvað hún sé með í
pokanum? „Láttu okkur fá’ann,
sögðu þeir en hún streittist á móti.
Þá greip einn þeirra upp hníf og það
nægði. Síðan hlupu þeir á brott
hlæjandi með plastpokann en eftir
stóð agndofa stelpan. Hún var ekki
hrædd þegar hún kom heim en
bæði reið og hissa,” sagði móðirin
eftir á. Einstakt dæmi um tillitsleysi
krakka nú til dags? Eða eitt af fjöl-
mörgum álíka atvikum sem koma
upp á yfirborðið þegar menn fara að
kynna sér þessi mál, eins og Hope
Knútsson hefur varið miklum tíma
til?
Lögð í einelti
Svava Gudmundsdóttir sálfræð-
ingur hjá Sálfræðideild skóla í
Reykjavík er sérfræðingur í því of-
beldi meðal barna sem erlendis hef-
ur verið kallað „mobbing" og felst í
að hópur barna leggur eitt ákveðið
barn í einelti með líkamlegu eða
andlegu ofbeldi. Hún hefur líka
nokkra yfirsýn yfir þessi mál í
Reykjavík og var beðin í samtali við
HP að leggja mat á þær upplýsingar
og skoðanir sem Hope setti fram í
erindi sínu.
„Ég hef unnið hér hjá Sálfræði-
deildinni í f jögur ár,“ segir hún í sam-
tali við HP, „og hef fyrirhitt mörg
dæmi um ofbeldi í skólum, þó það
sé undantekning ef ofbeldið er eins
gróft og Hope Knútsson tekur dæmi
um. Ein tegund ofbeldis, sem Hope
talar ekki um, er þegar börn eru
lögð í einelti. Þar er ekki um líkam-
legt ofbeldi að ræða, heldur and-
legt. Það eru notuð orð, s.s. háðs-
glósur um útlit eða annað, og það er
ekki síður alvarlegt og áhrifamikið
en líkamlegt ofbeldi eins og Hope
talar um. Það er líka jafn algengt.”
— Telurðu að þetta hafi farið vax-
andi í seinni tíð?
„Það hefur frekar aukist, já, og
orðið hrottafengnara en áður.”
Svava vitnaði í sænska rannsókn
sem gerð var til að kanna hvers kon-
ar börn það væru sem stunduðu
helst árásir á önnur börn og hvort
fórnarlömbin hefðu einhver sér-
kenni. Meðal niðurstaða var að of-
beldisseggir voru áberandi vanari
að upplifa ofbeldi, s.s. í kvikmynd-
um, og kipptu sér því mun síður upp
við að fylgjast með slíku, en það var
einmitt einn þáttur í rannsókninni
að börnunum voru sýndar ofbeldis-
kvikmyndir. Fórnarlömbin brugð-
ust hins vegar öðru vísi við. Þau
Fyrír skemmstu varð alvaríegt atvik við Austurbæj-
arskólartn í Reykjavík. Hópur krakka var úti við í frí-
mínútum ísnjókasti og leikurinn harðnaði smátt og
smátt. ílokin fórsvo að hópur barna úr tólfára bekk
réðst með offorsi á sjö ára dreng svo að hann meidd-
ist. ,,Þau voru með fíflagang, köstuðu snjó í hvert
annað en þetta gekk heldur langt,“ segir einn kenn-
arí skólans ísamtali við HP. „Petta var ekki skipulagt
ofbeldi. Lætin urðu heldurmikii og maður vonarbara
að drengurinn berí engan skaða afþessu," bætti hún
við og sagði að ofbeldi meðal skólabarna hjá þeim
væri nánast óþekkt, a.m.k. vissu kennararnir ekki
afþví. Hún gerði lítið úr þessu atviki en sjónarvottur
ber að það hafi verið alvarlegt. Svo hafi virst sem
nánastallurtólfára bekkurinn hafi ráðistá þann litla
og dregið hann eftir skólalóðinni svo hann rispaðist
illa í andliti.
eftir Ómar Friðriksson
urðu hrædd.
„Krakki sem er lagður í einelti
einangrast og missir sjálfsvirðingu
sína,“ segir Svava. „Það hefur t.d.
sýnt sig að slík börn eru mun tengd-
ari foreldrum sínum í barnæsku
heldur en þau sem beita ofbeldinu.
Þau geta borið þess merki fram á
fullorðinsár ef þau hafa verið lögð í
einelti af skólafélögum sínum og
það hefur sín áhrif þegar þau kom-
ast á unglingsár og rjúfa þessi sterku
tengsl við foreldrana og leita eftir fé-
lagsskap jafnaldra sinna. Þá eru þau
tilbúin til að gera nánast hvað sem
er til að vera meðtekin í félagsskap
og rannsóknir hafa sýnt svo ekki
verður um villst að þau lenda mjög
gjarna út í eiturlyfjaneyslu."
Pólitískar ofsóknir
„Heinemann er maður sem mikið
er vitnað til þegar rætt er um þessi
mál og hann hefur haldið því fram
að stórir skólar séu mun meira
„áhættusvið” fyrir ofbeldi en aðrir,
þar sem allt sé miklu ópersónulegra
þar og óöruggir nemendur bregða
þá kannski á það ráð að lemja frá sér
bara til að vera fyrri til. Þeir vita
ekki hverju þeir mega búast við og
það endar þá oft í beinu ofbeldi.
myndir Jim Smart
Annars er erfitt að taka eitthvað eitt
út úr og segja að það orsaki þetta, en
þó er a.m.k. ljóst að hrjóstrugt um-
hverfi skóla er vandamál sem teng-
ist þessu. Eitt af því sem þyrfti að
gera, er að skipuleggja betur leik-
svæðin við skólana. Þetta eru oft
hálfgerðar auðnir í dag.
Hér á landi verða svona atvik
helst í frímínútum og á leiðinni í og
úr skóla og svo vil ég benda á ann-
að, sem varðar viðbrögð umsjónar-
manna eða foreldra við svona atvik-
um. Það er besta ráðið til að fá árás-
arseggi til að endurtaka ofbeldið, ef
þeir eru teknir á beinið og skamm-
aðir. Mun heillavænlegra er að ræða
skynsamlega við þá, reyna að setja
sig í þeirra spor og láta þá finna fyrir
eigin ábyrgð. Foreldrar bregðast líka
misskynsamlega við. Sumir stökkva
upp með hrópum og skömmum en
svo eru aðrir sem bjóða árásarbörn-
unum heim og gefa þeim kökur og
ræða við þau af skynsemi. Það gef-
ur oft góðan árangur."
Undir þetta taka foreldrar stúlku,
sem fyrir nokkrum árum mátti þola
síendurteknar árásir nokkurra
drengja og stóð þetta í nokkra mán-
uði eða þar til móðirin tók sig til og
talaði persónulega við strákana.
„Þetta voru pólitískar væringar,"
20 HELGARPÓSTURINN