Helgarpósturinn - 14.11.1985, Blaðsíða 20

- KERFIÐ ER
ÓVIÐBÖIÐ
EF ÍMYNDUN
EÐA
MÖGULEIKI
YRÐIAÐ
VERULEIKA
Bylting á íslandi? íslendingar eru svo fridsam-
ir aö til þess getur ekki komið segja sumir. Aðrir
benda á ad skapist ákveðin skilyrði sé möguleiki
á byltingu ekki óraunhœfari á íslandi en annars
staðar. Almennt er fólk þósammála um að þess-
ar kringumstœður séu ekki fyrir hendi í þjóðfé-
laginu í dag; það þurfi að hafa kraumað vel og
lengi í pottinum áður en upp úr sýður. Eigi að
síður vakna ýmsar spurningar í þessu sam-
bandi. Hvernig er stjórnkerfið til dœmis undir
róttœkar óeirðir búið? Yrði herinn kallaður til?
Öryggismál eru í höndum lögreglustjóra og
skapist hœttuástand er verkaskipting á milli lög-
reglu og almannavarna skýr. Við öðru fást óljós
svör. „Um innri öryggismál er ekki talað nema
í mjög þröngum hópi," var svar embœttismanns
íkerfinu. Ráðuneytisstjóri dómsmálaráðuneytis-
ins frábað sér að svara öllum spurningum að
þessu lútandi. Allt um það hafa fleiri en einn
bent á að opinberar stofnanir og byggingar eru
lítt varðar; til dœmis ríkisfjölmiðlar, Alþingi og
stjórnarráð. Og þó svo sumir haldi því fram að
allt sé „ímyndun“ og „fjarlœgur möguleiki" sem
ógnað geti varnarleysi þessara stofnana, segja
aðrir að á meðan áþreifanlegt dœmi sé ekki fyrir
hendi fái vœrðin að ríkja.
Fyrir nokkrum árum braust vopnaður maður
inn í IBM-bygginguna í Washington og særði
fjölda manns. Maðurinn ók inn í anddyrið í
gegnum glerhurðir, óð upp á milli hæða í húsinu
og skaut af handahófi á það sem fyrir varð. Varn-
arkerfi borgarinnar fór strax í gang, og hlutað-
eigandi voru ekki í nokkrum vafa um verka-
skiptingu; það var hlutverk lögreglu að stöðva
manninn og gera hann hættulausan. Það var
hins vegar í verkahring almannavarna að sjá um
fólkið sem hafði særst.
Ef slíkar aðstæður sköpuðust á íslandi yrði
verkaskiptingin söm. Hvað um byltingu eða
óeirðir? Guðjón Pedersen framkvœmdastjóri Al-
mannavarna: „Okkar hlutverk er eingöngu að
verja hinn almenna borgara gegn hugsanlegum
afleiðingum slíks. Við skulum hugsa okkur að
sprengjuhótun í stórhýsi yrði framkvæmd; al-
mannavarnakerfið færi í gang til að bjarga fólki
sem slasaðist í slíkum átökum, en það er hlut-
verk lögreglunnar að finna sprengjuna, gera
hana óskaðlega eða varna því að þetta geti
gerst.“
— Ef vopnaðir menn réðust inn á þing eða inn
í stjórnarráð og héldu þar mönnum í gíslingu?
„Við hefðum ekkert með það að gera. Það er
eingöngu lögreglumál. í öllum neyðaráætlunum
almannavarna er aðeins sagt að ef til óeirða eða
uppþota komi, verði gripið til áætlananna til
björgunar fórnarlamba slíks, án þess að hafa af-
skipti af átökunum sjálfum. Hlutverk almanna-
varna er að sjá um öryggi borgaranna gegn vá,
hvort sem er af manna- eða náttúruvöldum."
— Hugsanir af þessu tagi; eigum við að vera
betur vakandi eða er ástandið allt í lagi eins og
það er?
„Nei, ég hef oft bent á marga mjög hættulega
veikleika í okkar kerfi. Allt okkar opinbera kerfi
er óvarið. Eg hef hins vegar talið rétt að ræða
þetta mjög varlega á opinberum vettvangi, en
það er rétt að þrýsta á að kerfið sé betur varið.“
— En þessi mál eru rœdd, möguleikinn er ekki
útilokaður?
„Þetta er alla vega það sem við verðum varir
við að gerist erlendis, auðvitað veltum við því
fyrir okkur hérna hvernig við mundum standa
að hlutunum."
„Kerfið er óvarið," segir Guðjón Pedersen.
Hvað um ríkisfjölmiðlana? „Hér er ekki varnar-
kerfi í sjálfu sér heldur aðvörunarkerfi," svarar
Pétur Guðfinnsson framkvœmdastjóri Sjón-
varps, „og það tel ég sé betra en sums staðar.
Sjónvarpið er betur varið en ýmsar stofnanir rík-
isins að því leyti að hér er nætur- og húsvarsla
allan sólarhringinn allt árið. Þetta tryggir okkur
gegn því að óróahópar vaði hér inn, en ef um
vopnaða byltingu væri að ræða dygðu þessar
varnir ekkert. Ég kom þessu í gegn í upphafi því
mér ofbauð hvað allt var hér óvarið. Ég hafði
sjálfur unnið hjá stofnun erlendis sem var varin
af vopnuðum mönnum allan sólarhringinn. Mér
finnst aðvörunarkerfi nauðsynlegt en varnar-
styrkur komi ekki til greina. Hins vegar höfum
við stundum ígrundað að hér ætti að vera dyra-
varsla og einar inngöngudyr. Ég tel að stofnanir
á íslandi séu of opnar og dyravarsla væri eðli-
legri."
Árið 1969 birtust 20 til 30 óboðnir gestir í ann-
arri sjónvarpsstöð staðsettri á Islandi; amerísku
stöðinni á Keflavíkurvelli. Tilgangurinn var að
mótmæla utanríkisstefnu Bandaríkjanna. Birna
Þórðardóttir var ein þeirra sem tóku þátt í að-
gerðinni: „Þetta var fyrst og fremst hugsað til að
stöðva í mótmælaskyni þá mynd sem ameríska
sjónvarpið sýndi af stríðsrekstrinum í Víet Nam,
og menn gátu óhindrað horft á hér. Ætlunin var
að stöðva útsendingu og okkur tókst það. Við
höfðum ekki undirbúið okkur til að senda út
sjálf, en hefðum ella getað gert það.
Þeir sem áttu fínustu bílana fóru venjulega
leið inn á völlinn, hinir fóru aðrar leiðir; gegnum
girðingar eða annað. Það var enginn viðbúnað-
ur við skúrinn þar sem sjónvarpsstöðin var,
þannig að við fórum beint inn í stúdíóið. Það var
verið að senda út fréttir, og kom spaugilegur
svipur á menn þegar við birtumst þarna inni.
Þetta var ofsalega gaman! sagði mér fólk sem
horfði á og hafði vitað hvað átti að gerast, þegar
allt í einu birtust augu eins og undirskálar á
skjánum, og síðan klippt á útsendingu, því þeir
ætluðu ekki að senda þessa uppákomu út. Við
ætluðum að stöðva útsendingu og það tókst í
rtokkrar mínútur. Hvað sögðu þeir? Ekkert, við
vísuðum þeim bara á dyr. Síðan tókum við að-
eins til hendinni þannig að það var ekki hægt að
nota stúdíóið að óbreyttu. Það mátti kalla þetta
fegurðarauka. Herlögreglan var allt um kring og
tók myndir, en lögum samkvæmt má ekki snerta
íslendinga inni á vellinum. Síðar var okkur sagt
að eftir þetta hefði verið komið upp sérstöku liði
sem alltaf var í viðbragðsstöðu, ef eitthvað
kæmi upp á.“
Þorgeir Ástvaldsson forstöðumaður rásar 2,
er þeirrar skoðunar að aðgangur þar sé allt of
greiður hverjum sem er. „Það er ekkert æskilegt
að byrgja sig inni, en því er ekki að leyna að
varslan er sakleysislega lítil eins og í ríkisfjöl-
miðlurn." Og Þorgeir nefnir dæmi: „Fyrir 5 árum
liðsinnti ég manni frá BBC niðri á Skúlagötu 4.
Við fórum upp í lyftunni og gengum inn í útsend-
ingu án þess nokkur veitti okkur athygli. Tækni-
maðurinn hafði brugðið sér frá að ná í kaffi sem
þykir ofur eðlilegt. BBC-maðurinn varð agn-
dofa. Erlendis er ströng varsla um útvarps-
stöðvar.
Ég býst við að mörgum finnist ímyndunaraflið
komið langt út yfir landamærin þegar maður
reiknar með að það gæti komið að því að ein-
hver vildi taka yfir útvarpsstöð á íslandi. Við ís-
lendingar erum svo saklausir; trúum ekki á
þessa tegund af yfirgangi eða ofbeldi fyrr en þar
að kemur. En við eigum að leiða hugann að
þessu og vera vör um okkur, því þetta kemur hér
eins og annars staðar."
Markús Örn Antonsson útvarpsstjóri segir
þetta vissulega hafa verið rætt í stofnuninni, og
nýlega var tekin upp næturvarsla á Skúlagötu 4.
Dagleg varsla yrði þó öllu flóknari í framkvæmd
og ekki ráðist í aðgerðir þess vegna, sem helgað-
ist kannski fyrst og fremst af því að menn sjá
fram á flutning í nýjar aðalstöðvar stofnunarinn-
ar. Er vonast til að af því verði eftir rúmt ár.
„Þar verður allt önnur aðstaða," sagði Markús
Örn um nýja útvarpshúsið. „Ströng gæsla við
dyr, og að undanskildum auglýsingum og inn-
heimtu fer enginn inn í húsið án þess að gera
grein fyrir sínum erindum."
— Rólegur á Skúlagötu 4?
„Já, ákaflega rólegur. Menn benda á að hér
hafi starfsemi farið fram í meira en 20 ár, og ef
fólk hefur verið rólegt í tæpan aldarfjórðung og
ekki látið raska ró sinni, þá held ég maður reyni
20 HELGARPÓSTURINN