Helgarpósturinn - 30.04.1987, Blaðsíða 14

„Skyldurækinn tækifaerissinni — góður lögfræðingur" — Ungir
laganemar mótmæltu nærveru Waldheims á umræddu lögfræð-
ingaþingi. Óháð samtök sem börðust gegn kosningu Waldheims
rannsaka nú m.a. störf lögfræðinga og dómara sem héldu embætti
sfnu eftir stríðið þrátt fyrir þjónustu við nasista.
Meö einangraöan þjóöhöföingja
kljást Austurríkismenn viö
reimleika úr fortíöinni
Austurríkismenn hafa kosiö yfir
sig forseta sem fœstum sýnist líkleg-
ur til ad geta ordid þjóö sinni til mik-
ils gagns. Raunar skrifadi Le Monde
í París að af forseta þessum gœtu
beinlínis stafad viösjár fyrir austur-
rísku þjóðina. / vitund fjölmargra
landa sinna er hann stödug áminn-
ing um „óþrifalega fortíd okkar".
Þad er ekki mikill erill í forsetabú-
staönum, Hofburg-höllinni í miö-
borg Vínar, þar sem Franz Jósef II
sat eitt sinn yfir glæstri hird. Fyrir tíu
árum var forsetinn hœst setti dipló-
mat í heiminum; fyrir fjörutíu árum
var hann uppgjafasoldáti úr hern-
adarvél Þriöja ríkisins. Nú bíður
hann vondaufur eftir langlínusím-
tali sem gœti oröiö honum til afböt-
unar og álitsauka.
Fyrir tæpu ári var Kurt Waldheim
kjörinn forseti Austurríkis undir
slagorðinu Við Austurríkismenn
kjósum þann sem við viljum! Sigur
Waldheims var afgerandi og aldrei i
hættu. En það má leiða að því gild
rök að fjöldi kjósenda hafi ekki kos-
ið Waldheim vegna mannkosta
hans, heldur hafi þeir viljað setja of-
an í við aðila erlendis sem reyndu
allt hvað af tók að koma í veg fyrir
að hann næði kjöri. Afskipti Alþjóð-
lega gyðingaráðsins í New York af
forsetakosningunum fóru harkalega
fyrir brjósið á þeim sem eru hægra
megin í stjórnmálunum. „Nasista-
veiðarinn" Simon Wiesenthal
snupraði ráðið fyrir að hafa í hótun-
um við gervalla austurrísku þjóð-
ina. Reiðiöldur gengu yfir austur-
rísku pressuna og Michael Graff,
aðalritari hins íhaldssama Austur-
ríska þjóðarflokks (ÖVP), hellti úr
skálum reiði sinnar yfir „þessa æru-
lausu pottorma í Alþjóðlega gyð-
ingaráðinu".
Síðan þá hefur hallað undan fæti
fyrir Kurt Waldheim. Skoðanakann-
anir sýna að hann nýtur æ minna
trausts. Þá sem greiddu honum at-
kvæði í kosningunum iðrar ef til vill
ekki svo mjög að hafa valið til æðsta
embættis mann sem liggur undir
þeim áburði að hafa verið viðriðinn
stríðsglæpi í seinni heimsstyrjöld-
inni. Hinsvegar hefur stuttur veldis-
tími hans fært Austurríkismönnum
heim sanninn um það hvílíkur
ókostur það er að hafa forseta sem
er svo gott sem rúinn trausti á al-
þjóðavettvangi; „heimatilbúinn for-
seta sem er dæmdur til að sitja
heima“, eins og þýska blaðið Die
Welt orðaði það. Waldheim hafði
heitið því að verða óvenju framtaks-
samur forseti, en innan Austurríkis
virðast menn heldur ekki vera ýkja
áfjáðir í samneyti við hann. Forveri
hans í embætti, Rudolf Kirschláger,
vinsæll maður og virtur, var mikið á
faraldsfæti og er sagður hafa komið
í hvert fjós í Austurríki. En þrátt fyrir
yfirlýsingar þess efnis að hann
hygðist helga sig fósturjörðinni
fyrsta embættisárið, hefur Wald-
heim lítið verið á vappi meðal
þegna sinna.
Líkt og forseti Islands er forseti
Austurríkis samkvæmt hefð hafinn
yfir dægurþras og mestalla gagn-
rýni. Samt heyrist það æ oftar hvísl-
að að fyrrum stuðningsmönnum
Waldheims væri öldungis ósárt að
sjá hann láta af embætti — þá vænt-
anlega undir því yfirskini að hann sé
veill til heilsunnar.
UMDEILD
ANDLITSLYFTING
Á sama tíma ræða stjórnmálafor-
ingjar um að nú sé mál að fríkka
ásjónu Austurríkis útávið. Sú hug-
mynd sem útlendingar gera sér um
Austurríki hefur sannarlega um-
turnast á síðustu tveimur árum.
Samnefnari landsins er ekki lengur
vínarbrauð, valsatónlist og alparós-
ir. Það má kalla það einskonar for-
leik að Waldheim-málinu þegar
Friedhelm Frischenschlager, þáver-
andi varnarmálaráðherra, tók fagn-
andi á móti Walter nokkrum Reder
á Vesturjárnbrautarstöðinni í Vín í
byrjun árs 1985. Reder þessi er fyrr-
um foringi í SS og hafði setið af sér
langan dóm fyrir stríðsglæpi á ítal-
íu. Því næst var það vínhneykslið
mikla, þegar uppvíst varð að austur-
rískir vínbændur höfðu drýgt fram-
leiðslu sína með kemískum efnum.
Og loks var það Kurt Waldheim sem
kastaði álútum skugga sínum yfir
þessa „Sælueyju" (Insel der Seelig-
en), sem svo var oft nefnd á veldis-
tíma Bruno Kreisky kanslara. Þegar
öll kurl eru komin til grafar hefur
Sælueyjan ekki reynst vera svo ýkja
sæl.. .
Michael Graff, aðalritari ÖVP, fer
ekki í grafgötur með að það sé ekk-
ert áhlaupaverk að lagfæra ímynd
Austurríkis erlendis. I viðtali við
Helgarpóstinn segir Graff sem var
■■■■■■■■eftir Egil Helgas
ákafur stuðningsmaður Waldheims
í forsetakosningunum: „Náttúrlega
náum við þessu marki ekki einfald-
lega með því að gera Fílharmóní-
una og hvítu hestana úr Spænska
reiðskólanum út af örkinni, enda
þótt við getum verið stoltir af hvoru
tveggja. Við getum ekki annað en
reynt að koma því smátt og smátt
áleiðis að við séum ekkert verri en
aðrar þjóðir og ekkert betri heldur."
Aðrir eru ekki jafn ginnkeyptir
fyrir tali stjórnvalda um að auka
hróður Austurríkis á erlendri grund.
Mörgum finnst þetta ekki annað en
hrópandi þversögn: „Okkur væri
nær að breyta sjálfum okkur en
ímynd okkar. Ef við breytum okkur
sjálfum leiðréttir ímyndin sig sjálf-
krafa," segir Maximillian Gottslich,
háskólaprófessor í Vín, sem hefur
rannsakað vöxt gyðingahaturs í
Austurríki í kjölfar Waldheim-máls-
ins.
„Þegar maður uppgötvar allt í
einu hversu ljótur maður er í framan
er ekki mikið gagn í því að reyna að
fela það með einhverjum kynstrum
af andlitsfarða," segir Paul Groz,
einn helsti leiðtogi þeirra 7000 gyð-
inga sem búsettir eru í Austurríki.
Groz bjó í felum í Vínarborg öll
stríðsárin og þegar Helgarpósturinn
spyr hann álits á því hvort Austur-
ríkismenn hafi komist undan því að
hreinsa sig af nasismanum eftir
stríðið, svarar hann: „Sökin er líka
mín. Eftir stríðið lokaði ég líka aug-
um og eyrum og lét yfirvöldunum
verkið eftir."
MIKIL ANDÚÐÁ
GYÐINGUM
Enda þótt antí-semítismi sé „ekki
öflugt stjórnmálaafl í Austurríki er
hann sterkari þar en með nokkurri
annarri vestrænni þjóð," skrifar
Robert Knight, breskur sagnfræð-
ingur, í grein sem f jallar um eftirköst
nasistatímans í Austurríki. Ritsmíð
þessi birtist í Times Literary Supple-
rnent og vakti litla hrifningu í aust-
urrísku hægri pressunni.
Gyðingahatur er náttúrlega erfitt
að mæla, en skoðanakönnun sem
Gallup-stofnunin gerði í fyrra virðist
renna stoðum undir fullyrðingar
Knights. Önnur skoðanakönnun og
umtöluð var reyndar gerð í janúar
síðastliðnum en framkvæmd henn-
ar hefur verið svo umdeild að hæpið
1 myndir Jóhann Kneihs Urba
er að vitna í hana. í Gallup-könnun-
inni kom á daginn að 48 prósent að-
spurðra töldu að gyðingar hefðu of
mikil efnahags- og stjórnmálavöld.
Árið 1980 var þessi tala 33 prósent.
Fjöldi þeirra Austurríkismanna sem
töldu að gyðingar hefðu óbeit á erf-
iðisvinnu hafði aukist úr 32 prósent-
um í 38 prósent eftir forsetakosning-
arnar. 16 prósent töldu að Austurríki
væri það betra og hollara að hafa
enga gyðinga. 38 prósent álitu að
gyðingar sjálfir bæru að hluta til sök
á því hversu oft þeir hafa mátt sæta
ofsóknum.
„Við verðum að vera sívakandi
fyrir þessu vandamáli. Hjá fáum
þjóðum hefur það getið af sér slíkar
hörmungar. Ólíkt Þýskalandi þurfti
Austurríki ekki að gjalda dýru verði
fyrir þá glæpi sem framdir voru í
stríðinu. Samkvæmt skilgreiningu
vorum við fyrsta fórnarlamb árásar-
stefnu nasista," segir Erika Weinzirl,
prófessor í nútímasögu við Vínarhá-
skóla og höfundur fjölda bóka um
Austurríki eftirstríðsáranna. Og hún
bætir við: „Við ættum líka að reyna
að muna eftir þeim sem oftast
gleymast — nefnilega þeim sem létu
lífið."
NÝTT AUSTURRÍKI
Waldheim-málið hefur neytt Aust-
urríkismenn til að horfast í augu við
sjálfa sig og fortíð sína. „Margir
Áusturríkismenn hafa orðið að gera
það sem þeir höfðu ekki kjark eða
vilja til í fjörutíu ár,“ segir Simon
Wiesenthal í viðtali við Helgarpóst-
inn. Þessi sjálfskoðun hefur að hluta
til orðið vegna þrýsings erlendis frá,
en það ber heldur ekki að gera lítið
úr starfi ýmissa félagasamtaka sem
beittu sér gegn kjöri Waldheims.
Eitt þeirra heitir því stóra nafni Lýð-
veldisklúbburinn — Nýtt Austurríki.
Þessi sundurleitu regnhlífasamtök
voru stofnuð í forsetakosningunum
til að hrekja þá fullyrðingu Kurt
Waldheims að hann hefði ekki gert
nema „skyldu sína“ í stríðinu. Og
félagsskapurinn starfar áfram
„gegn gleymsku og sögufölsunum"
og til þess að „sanna fyrir Austur-
ríkismönnum jafnt sem útlending-
um að til sé annað Austurríki".
Helgarpósturinn spyr Peter
Kreisky, félaga í Nýju Austurríki og
son Bruno Kreisky, hvort þessi um-
ræða hljóti ekki að verða endaslepp,
hvort öldurnar fari ekki brátt að
lægja. Kreisky svarar: „Waldheim-
málið var sá dropi sem fyllti mæl-
inn. Allt í einu opnaðist sannkölluð
Pandóruaskja. Við eigum enn eftir
að sjá hvaða fleiri draugar skríða
uppúr henni."
Það er ekki ósennilegt að á bak
við slétta og fellda framhlið austur-
rísks samfélags séu ennþá reimleik-
ar. Til að mynda hefur Nýtt Austur-
ríki uppá síðkastið verið að rýna í
lífshlaup dómara og iögfræðinga
sem fengu að halda embættum sín-
um þegar Annað lýðveldið var sett
á stofn eftir stríðið, þrátt fyrir að
þeir hefðu þjónað undir nasistum og
á tíma austurríska fasismans, 1933-
38.
LYGARI EÐA
GLÆPAMAÐUR?
Enn hafa engin gögn komið fram
sem sanna það óyggjandi að Kurt
Waldheim hafi gerst sekur um
stríðsglæpi. Eins og kunnugt er hafa
honum einkum verið bornar þrenn-
ar sakir á brýn. Waldheim reyndi að
dylja þá staðreynd að hann var
meðlimur í þrennum samtökum
nasista áður en stríðið hófst og hélt
því statt og stöðugt fram að hann og
fjölskylda sín hefðu alltaf verið and-
snúin nasismanum. I fjörutíu ár
tókst honum að halda því leyndu að
hann hefði gegnt herþjónustu á
Balkanskaga frá 1942-44. í Júgó-
slavíu var Waldheim liðsforingi í
sveitum sem meðal annars höfðu
það hlutverk að taka af lífi óbreytta
borgara í hefndarskyni fyrir þýska
hermenn sem höfðu verið vegnir af
skæruliðum. Eftir stríðið setti júgó-
slavneska leyniþjónustan nafn
Waldheims á lista yfir meinta stríðs-
glæpamenn, en það plagg týndist
með torskýranlegu móti. Þegar
Waldheim var í Grikklandi fór þar
fram stórfelldur brottflutningur
gyðinga í útrýmingarbúðir. Af því
þóttist hann ekkert vita.
í viðtali sem birtist i Helgarpóstin-
um segir Simon Wiesenthal að í
sínum augum sé Kurt Waldheim lyg-
ari en ekki glæpamaður: „Ef Wald-
heim hefði sagt sannleikann hefði
hann komist frá málinu með glæsi-
brag. í staðinn þrætti hann alltaf fyr-
ir. Hann mundi ekki, hann sagðist
ekki hafa séð neitt, hann varð tví-
saga. Það er ekki hægt að sakfella
14 HELGARPÖSTURINN