Helgarpósturinn - 18.02.1988, Síða 27

ITHPEQ1
m swsssBr
S Hmh m:r% <
"2 (p/)rf^USsorgsky
—rr-rr%
I hachaturian
'/eifainnwn/
' Wt í St.M(
tiits &m
tmiAt .« «»>,:*wt«i
fé* ? <:% Ki
V' í' ( >*!« t
INTERL4ATIOI4AÍ
LUNCHTIME
CONŒRTS
Ibsen og Strindberg væru óleikan-
leg fornaldarskrímsli. Þegar Berg-
man spurði hann hvern andskotann
hann væri þá að þvælast með í
Ibsen-uppfærslu, þá svaraði hann
blátt áfram, að í London væru fimm-
þúsund atvinnulausir leikarar (ég
held nú að þeir séu 15.000) svo hann
yrði bókstaflega að taka því sem
byðist.
Bergman var vægast sagt fúll.
Þegar hann svo fór að vinna með
Maggie Smith sem Heddu Gabler og
breska leikhópnum fékk hann, að
eigin sögn, aðkenningu að tauga-
áfalli.
— Starfshæfni þeirra, snerpa og fag-
mennska skelfdi mig, segir hann
orðrétt í sjálfsævisögunni og heldur
svo áfram:
— Eg sá strax að vinnuaðferðir
þeirra voru aðrar en hjá okkur. Þeir
kunnu textann sinn utanað á fyrsta
samlestri og byrjuðu strax á fullum
hraða. Ég bað þau að fara sér hægar
og þau reyndu það, eins og af hlýðni
eða þegnskap, en það ruglaði þau í
ríminu.
Og Bergman heillast af þessu frá-
Ingmar Bergman... fékk sjokk þegar
hann fór að vinna með enskum leik-
urum.
bæra, hæfileikaríka listafólki, sem
vinnur við hin verstu skilyrði og er
reiðubúið að fórna heilsu sinni, láni
og lífi, búi og barnaláni fyrir það eitt
að fá að standa á f jölunum og miðla
öðrum af list sinni.
Hann dáist að fagmennsku þeirra
og fyllist lotningu þegar hann skynj-
ar hve föstum fótum enskir leikarar
standa á traustum grunni margra
alda breskrar leikhúshefðar og
menningararfleifðar.
Og hann segir frá framkvæmda-
stjóra leikhópsins, sem mætir klukk-
an níu á hverjum morgni í braggan-
um þar sem þau æfa og vinnur þar
allan daginn, en á kvöldin leikur
hann hvorki meira né minna en Shy-
lock og mætir ekki eftir hádegi í
vinnunni þann daginn sem hann
þarf að leika Shylock tvisvar.
Þessi maður leikur semsagt eitt af
stærstu og erfiðustu hlutverkum
heimsbókmenntanna átta sinnum í
viku, vinnur með því fullan vinnu-
dag í bragga sem varla heldur vatni
eða vindi og er þar að auki að deyja
úr krabbameini.
Og Ingmar Bergman verður hugs-
Maggie Smrth er fær i flestan sjó.
að til ungu sænsku ieikraranna, sem
varla treysta sér til að leika á kvöld-
in ef þeir hafa þurft að æfa á daginn.
Hann leggur þeim orð í munn:
— Hvað þetta er slítandi. Hvað þetta
er háskalegt fyrir listrænu hliðina.
Hvað þetta er erfitt daginn eftir.
Hvernig þetta leggur heimilislífið í
rúst.
, Þegar Bergman er búinn að æfa
Heddu Gabler eftir Henrik Ibsen í
éina viku með leikhópi breska Þjóð-
leikhússins og Maggie Smith í titil-
hlutverkinu tilkynnir svíinn bretan-
um að leikritið sé fullbúið til sýning-
ar (venjulegur æfingatími er 6—8 vik-
ur) og leikararnir fallast geiglausir á
að æfa leikritið áfram leikstjóralaus-
ir til frumsýningarinnar, ef Berg-
man komi á síðustu æfingarnar fyrir
frumsýningu.
Þetta var svo gert og um þessa
sýningu breska Þjóðleikhússins á
Heddu Gabler segir Sir Laurence
Olivier í sjálfsævisögu sinni:
— ...and the show was one of my
great prides of my time at the Natio-
nal.
Hvað um það. Ingmar Bergman
Sir Laurence Olivier. Goðsögn i lif-
anda lífil
heillaðist af enskum leikurum og er
víst ekki einn um það.
ÞEIR BREGÐAST EKKI
Þessar hugleiðingar Bergmans
segja, að mínum dómi, svo mikið
um breskt leikhús, og þó einkum
enska leikara, að mér fannst ekki úr
vegi að láta þær fljóta hér með
svona einsog til að varpa örlitlu ljósi
á fyrirbrigðið, áður en ég fer að tala
um það hvað er á boðstólum í Lund-
únaleikhúsunum.
Sannleikurinn er nefnilega sá að
alltaf er verið að sýna firnin öll af
leik- og söngbókmenntum í heims-
borginni og verður að segja einsog
er, að ekki er allt sem er á boðstól-
um endilega tímamótaverk eða
gullaldarbókmenntir..
En einu er hægt að ganga út frá
sem vísu.
Enskir leikarar bregðast ekki og
þessvegna er eiginlega alltaf unun
að fara í Lundúnaleikhúsin, sama
hvort verið er að fremja ærslaleiki
eða kómedíur, væminn samsetning
um tedrykkjusamkvæmi á bresku
yfirstéttarheimili, söngleiki eða
mjúsíköl.
Alltaf skal þáttur leikaranna vera
slíkur að maður kemur skárri mann-
eskja út og oftar en hitt heillaður.
Mörghundruð ára leikhúshefð
svífur yfir vötnunum og með allt að
því faglegri fullkomnun blása ótrú-
lega hæfir listamenn lífsanda í leik-
húsið.
Svo er það stundum að forsjónin
eða mér er nær að halda guð al-
máttugur leggur snilldarverk í
hendurnar á þessu góða fólki og þá
verður uppskeran sálarbót, lífsham-
ingja og unaður sem endist von úr
viti og vonandi jafn lengi og maður
dregur lífsandann.
Sá er mikill gæfumaður sem fær
að njóta listviðburðar af því taginu
og rétt er að hafa hugfast að slíkar
sýningar eru jafnan á fjölunum í
Lundúnaborg og þessvegna hægt
að komast í veisluna þó ekki sé
staldrað við nema viku.
Vikudvöl í London getur semsagt
verið dýrmætari en margur hyggur.
ÚTVARP
SJÓNVARP
Norskur Waldheim
Gömul blómabörn
Eftir því sem manni skilst er
RÚV í hræðilegu fjársvelti og get-
ur hvorki snúið sér til hægri né
vinstri. Einhverjir kallar hafa
ákveðið að það sé að kenna óráðsíu
þeirra sem þar starfa en starfs-
menn til margra ára kannast ekki
við það — segjast ekki vita til ann-
ars en þeir hafi alltaf verið að
spara. Eini munurinn sem þeir
merkja er að stólarnir á skrifstof-
unum þeirra í nýja útvarpshúsinu
hrynja ekki þegar í þá er sest eins
og þeir gerðu víst á Skúlagötunni.
Kannski er þar komin skýring á
óráðsíunni. Starfsmennirnir sáu
aldrei upp á skrifborðið og inntu
vinnu sína af hendi á gólfinu sem
hver heiivita maður sér að býður
upp á heilmikla óreiðu. í tíð núver-
andi útvarpsstjóra hefur þetta hins
vegar breyst. Nú sjá menn mæta-
vel yfir skrifborðin sín og sjálfur
hefur útvarpsstjóri gengið fram af
elju og röggsemi í sparnaði, hefur
t.d. látið gamla félaga sína af sjón-
varpinu hanna heilmikla kynn-
ingarbæklinga og auglýst grimmt
í blöðum.' Á móti hefur hann látið
reka dálítið af sakleysingjum sem
höfðu ekki annað unnið sér til
saka en að spila plötur sem ekki
féllu fjöldanum í geð og voru ekki
nógu góðir fyrir almannatengsla-
apparatið sem sá í hendi sér að
svona nokkuð væri bara alls ekki
hægt að tengja við almenning.
Auglýsingatekjurnar eru fyrir bí
og það er bara eins og flokksbræð-
ur og -systur útvarpsstjórans skilji
ekki að það kostar að reka útvarp,
sem er slæmt fyrir útvarpið en
auðvitað ágætt fyrir ríkissjóð sem
samkvæmt gamalli venju stendur
verr en nokkru sfnni. Sjálfur skilur
útvarpsstjóri ekkert í þessu skiln-
ingsleysi og er orðinn hálfgerður
Waldheim í málinu — heyrir
hvorki né sér. Norsk sagnfræð-
inganefnd mun hins vegar seinna
fella um það dóm hvort útvarps-
stjóri hafi brugðist við og þá
hvernig í ljósi þeirra skjala sem
finnast eða finnast ekki og um leið
upplýsa hvað er gruggugt í ís-
lenskri fortíð og hvað ekki.
Kristján Kristjánsson
Það gerist ekki á hverjum degi
að hægt sé að setjast fyrir framan
sjónvarpið og horfa fram á nótt.
Slíkur viðburður átti sér þó stað í
síðustu viku. Og það ekki einu
sinni, heldur tvisvar. Á fimmtu-
daginn var til dæmis góð dagskrá
hjá Stöð 2 alveg frá 19.19 til 1.00.
Það sem auðvitað ber hæst á dag-
skrá Stöðvar 2 þessa dagana eru
þættirnir „Bítlar og blómabörn".
Því miður missti ég af fyrsta þætt-
inum en fannst sá númer tvö lofa
góðu. Það eina sem mér þótti helst
gagnrýnisvert var hversu hátt tón-
listin var leikin rétt á meðan verið
var að taka viðtöl við fólk. í fyrsta
lagi heyrðist alls ekki nægilega vel
í þeim sem voru að tala og í öðru
lagi verða gömul lög óneitanlega
til þess að hugurinn fer á flug og
maður er staddur einhvers staðar
á miðjum sjöunda áratugnum.
Vaknar svo allt í einu upp við það
að nú er áttatiuogátta og Bítlarnir
búnir að vera. Maður sjálfur líka.
Klippingin hjá Ara Kristinssyni í
þessari þáttagerð er vel gerð og
honum tii fyrirmyndar. Þulurinn í
þættinum fannst mér hins vegar
eyðileggja heilmikið. Væri ekki
hægt að fá einhvern af þessum
raddfögru útvarpsmönnum til að
tala inn á?
Myndin á laugardagskvöldið
gerði það líka að verkum að ég
hrökk aftur í „bakkgírinn". Varð
að táningi í huganum við að horfa
á myndina „Ein af strákunum".
Bráðskemmtileg táningamynd
fyrir núverandi, fyrrverandi og til-
vonandi táninga. Afar leiðinleg
mynd að mínu mati fylgdi
skömmu síðar, þ.e.a.s. á eftir
Tracey Ullman og Spencer. Gamall
vestri. Fátt ömurlegra til. Mynd frá
’58. Varla von að maður rifjaði upp
táningsárin við að horfa á hana,
var rétt byrjaður í skóla þegar hún
var gerð.
En nú er komin önnur vika og
tími kominn til að setja í fyrsta gír.
Jafnvel þótt Bítlar og blómabörn
verði líka á dagskránni í kvöld.
Það er fátt sorglegra en „gömul
blómabörn".
Anna Kristine Magnúsdóttir
LEIKLIST
Faröu ekki
Galdraloftið í Hafnarstræti er
mjög góður staður fyrir vissa teg-
und leikrita, ekki síst „heimilisnat-
úralismá’ þar sem áhorfandinn
virðist sitja inni í stofu hjá ókunnugu
fólki og kemst ekki út. Þannig er
sýningin „Fardu ekki“ sem Ás-leik-
húsið býður upp á um þessar mund-
ir. Það er auðvitað mjög óþægilegt
að horfa upp á ofbeldi og vonleysi
hjónanna í leikritinu, enda er til-
gangur leikritsins að færa okkur
eins nálægt efninu og hægt er.
Form leikritsins er tvískipt. Kona
bíður heima eftir eiginmanni sínum
allan tímann og rifjar upp minning-
ar á meðan. Þannig fær áhorfand-
inn að sjá sögu þeirra og ástand í
gegnum árin, með „flassbökkum".
Spennan sem skapast á meðan
María (leikin af Ragnheiði Tryggva-
dóttur) verður hræddari og hrædd-
ari við heimkomu eiginmanns síns
Andrésar (leikinn af Jakobi Þór
Einarssyni). Þessi hluti leikritsins
var vel túlkaður hjá Ragnheiði.
Spennan jókst allan tímann og þeg-
ar hún gekk fram og til baka á svið-
inu sýndi hún allar þær tilfinningar
sem fylgja slíkri ógn. Innskotin
höfðu hins vegar oftast önnur áhrif.
Jakob Þór og Ragnheiður léku
ágætlega en textinn var oftar en
ekki svo lélegur að þau gátu ekki
gert meira úr honum.
Eins og stendur í leikskrá og ligg-
ur í augum uppi allan tímann er
þessi sýning pólitísk yfirlýsing varð-
andi konur sem beittar hafa verið
ofbeldi. (Það skiptir ekki máli hvort
vandamálið er stórt eða ekki, það á
ekki að vera til og ég held að allir
séu sammála um það. Samt er nauð-
synlegt að vekja athygli á vanda-
málinu þar sem svo lítið er gert til að
koma í veg fyrir að ofbeldið aukist.)
Þó ég sé ekki í þeim hópi sem vill fá
listræna túlkun á öllu sem gerist í
leikhúsi vil ég samt ekki hlusta á
klisjur og naivisma sem ekkert hafa
að segja um vandann. Síst af öllu vil
ég heyra kiisjur sem bjóða einungis
upp á fáránlega einfaldar útskýring-
ar.
Því miður kýs höfundurinn þá að-
ferð að lýsa fyrir okkur af hverju
ofbeldið brýst út með því að láta eig-
inmanninn fara í ódýrar sálfræðiút-
skýringar á því hvernig pabbi hans
reiddist mömmu hans fyrir að gefa
honum það sama í matinn aftur og
aftur þangað til hann barði hana.
Hér á ég ekki við að þetta gæti ekki
hafa gerst, heldur að þetta dugar
ekki sem afsökun.
Ég vel þetta eina dæmi af mörg-
um þar sem textinn eyðileggur sam-
úð áhorfandans með því að einfalda
ástandið. Betra væri ef eiginmaður-
inn væri að ljúga minningunni til að
afsaka sjálfan sig, en það er ljóst að
sú leið kom ekki í huga höfundar.
Niðurstaða þessarar aðferðar er
veikur realismi, einmitt á þeim
stundum þegar hann á að vera sem
sterkastur. Sama má segja um þær
senur þegar Andrés talar fyrst við
Maríu og þau kynnast. Stundum var
textinn svo fullur af klisjum að ég
trúði ekki að fullorðin manneskja
gæti skrifað slíkt bull. Næstum allt
sem hann segir getur áhorfandinn
hugsað fyrirfram og sagt fyrir hann.
Auðvitað er leikritshöfundurinn,
Margaret Johansen, að reyna að
sýna okkur þá miklu ást sem einu
sinni var á milli þessara tveggja ein-
staklinga. Auðvitað er hún líka að
sýna okkur að bæði hjónin hafa alla
þá eiginleika sem einhvern tíma
myndu skapa vítahring ofbeldis.
Það er heldur ekki kjarni málsins.
Það getur vel verið að Andrés sé
eins og hann er vegna einhvers sem
gerðist í æsku hans og vegna þess
að hann vinnur á lítilli skrifstofu og
þarfnast meira frelsis. Mér sýnist
Margaret Johansen vera sátt við að
láta persónurnar hljóma sem bland
af öllum klisjum sem heyrst hafa í
sjónvarpi og á sviði um lengri tíma,
en það gerir þær óraunverulegar.
Það er næstum því sorglegt að sjá
tvo góða leikara eyða svo miklum
krafti í að koma þvílíku bulli út úr
sér í leikriti sem viil segja svo mikið
og koma sínum boðskap til skila.
Þau Ragnheiður og Jakob Þór stóðu
HELGARPÓSTURINN 27