Helgarpósturinn - 14.04.1988, Blaðsíða 30

VETTVANGUR
Olög ... eyöa
Til þessa hefi ég verið lítið gefinn
fyrir að skrifa um lögmannsstörf
mín og íslenzkt réttarfar. Kornið
fyliir mælinn, og deigt járn má svo
brýna, að bíti um síðir.
Þann 28. marz sl. varð ég fyrir
einstakri réttarátroðslu af völdum
ríkissaksóknara, Hallvarðs Ein-
varðssonar, sem sigaði á mig í krafti
embættis síns þrí-samansettum
refsivöldum, Sakadómi, skiptaráð-
anda og RLR.
Er sú aðför þjóðinni kunn af
blaðaskrifum og útvarpsfréttum.
Vegna þeirra fékk ég mér viður-
kenndan lögmann, Hilmar Ingi-
mundarson hrl., sem sett hefur
fram fyrir mig einnar milljónar
króna bótakröfu, þegar tilkynnta
ríkislögmanni.
Ástæða ríkissaksóknara fyrir
frumhlaupinu var auglýsing um að
ég ætlaði að grisja stórt einkabóka-
safn mitt, sem ég vík að hér á eftir.
Fyrr, eða á timabilinu 1967—1977,
hefði ég haft ríka ástæðu til að fletta
ofan af ýmsu misferli opinberra að-
ila, sem beittu mig afsakanlegu
ranglæti og lögbrotum.
Grein þessi er opinská og hrein-
skilin, með hörðum ádeilum á is-
lenzka embættismannakerfið. Hún
er sett fram af jákvæðum áhuga á
réttarúrbótum, þegnum landsins til
réttaröryggis. Tel ég því greinina
hvorki framsetta af illfýsi né ótil-
hlýðilega, enda kunnugt um ,,rússn-
esku" hegningarlagagreinina nr.
108, ad refsivert sé ad setja fram ad-
finnslur um opinbera starfsmenn,
þótt sannar séu. Eftir þessari hegn-
ingarlagagrein kann ég að verða
dæmdur í sektir, sem ég vona, að
málfrelsissjóður muni greiða fyrir
mig, ef á reynir.
Þar sem tilefni greinarinnar er
bókasöfnunarástríða mín geri ég
fyrst nokkra grein fyrir henni.
Sem barn byrjaði ég bókasöfnun
og á þær bækur allar enn. Ástríðan
jókst er faðir minn varð bókavörður
á Sauðárkróki árið 1937. Skráningu
bókasafnsins annaðist þá bókamað-
urinn séra Helgi Konráðsson. Varð
ég honum strax mjög handgenginn,
bæði vegna héraðsbókasafnsins og
einkabókasafns hans. Ferðaðist ég
með honum um Skagafjarðarsýslu
til öflunar bóka. Þegar ég var 8 ára
gamall hafði ég lært af honum 17.
flokkunarkerfi Deweys. Eftir því
spjaldsetti ég barnabækur mínar,
sem ég geymi og er montinn af.
Fyrir tilstuðlan séra Helga hófst
skólaganga mín, en löngun mín stóð
frekar til að verða bókagrúskari og
hestamaður í Skagafirði. Á síðari ár-
um hefi ég oft óskað að svo hefði
orðið. Bæði í menntaskóla og há-
skóla safnaði ég bókum, eftir því
sem fjárhagurinn leyfði. Á bókaupp-
boðum Sigurðar Benediktssonar,
síðar Klausturhóla, var ég drjúgur
bókakaupandi, svo og á bókaútsöl-
um í Listamannaskálanum. Helzti
fengur minn í bókasöfnun var þó
þegar ég keypti hluta bókasafns
Friðgeirs Bjarnasonar og bókasafns,
sem til sölu var hjá Ragnari í Helga-
felli. Einnig stundaði ég fornbóka-
verzlanir vel. Eitt af mörgu, sem
séra Helgi kenndi mér varðandi
bækur, var að gæta þeirra vel, og
lána þær ekki. Því hafði ég árið
1966 komið bókasafni mínu fyrir á
efri hæð húss í vesturbænum á
54m2 í læstum herbergjum. Af viss-
um og réttmætum ástæðum skoð-
aði þáverandi yfirrannsóknarlög-
regluþjónn, með fleirum, húsa-
kynni mín og bókasafn í ársbyrjun
1967, og kom síðar í ljós, að á þess-
um tíma höfðu horfið úr safni mínu
tvær einstaklega fágætar og dýr-
mætar bækur. Því hefði RLR átt að
vera kunnugt um stórt einkabóka-
safn mitt og mér bæri ekki nauðsyn
að drýgja það með eftirlýstum
klerks-bókum. Á árunum
30 HELGARPÓSTURINN
1975—1977 jók ég mjög bókasafn
mitt, sérstaklega með kaupum á
uppboði skiptaréttar úr dánarbúi
Theodórs Jónssonar, þess einstaka
reglumanns, sem sætti sig ekki við
nema heilstæð ritverk. Mest af
bókunum keypti ég ásamt þremur
öðrum, þ.á m. þekktum hæsta-
réttarlögmanni. Þegar við kaup-
endurnir fórum að taka upp úr
bókakössum okkar kom i Ijós, að í
meðferð skiptaréttarins höfðu
horfið ýmsar dýrmætar bækur, og
það óhagstæðasta, að inn í
heildarritverk vantaði fágætustu
eintökin. Vorið 1985 hlaut ég í arf
eftir föðursystur mína allstórt bóka-
safn, en því var ég mjög vel kunnur,
og hafði hagað bókasöfnun minni
eftir því, þar sem hún hafði ánafnað
mér það árið 1946 að sér látinni. Illu
heilli fór dánarbú hennar i skipta-
meðferð, að kröfu afkomenda stjúp-
barna hennar. Síðla sumars 1985
færðu mér starfsmenn skiptaréttar-
ins umrætt bókasafn, mjög illa frá-
gengið í mörgum pappakössum.
Þegar ég tók upp bækurnar kom í
Ijós, að í safnið vantaði milli 50 og
100 bækur, þ.á m. mikla dýrgripi af
frumútgáfum á tímabilinu frá
1915—1940, með áritunum frá höf-
undum, ásamt nokkrum listaverka-
bókum og ættartölum.
Þegar Ragnar Hall skiptaráðandi
mætti hjá mér 28. marz sl. í dauða-
leit að týndum presti, ásamt alls-
herjar þjófaleit, gat ég ekki stillt mig
um að benda honum á „að þeir, sem
í glerhúsum byggju, ættu ekki að
kasta steinum". Sagði ég honum, að
vísu með fyrirvara um sannleiks-
gildið, hina þekktu munnmæla-
sögu, að dánarósk hins þekkta,
ameríska fjármálabrallara Als
Capone hefði verið sú, af umhyggju
fyrir framtíðarvelferð sona sinna,
að þeir fengju „fast starf við borgar-
fógetaembættið í Reykjavík". Þegar
ég kvartaði við núverandi yfir-
borgarfógeta um aðild Ragnars Hall
að áðurnefndri aðför hvítþvoöi
hann hendur sínar, með þeim orð-
um, að yfir honum hefði hann ekki
að ráða, því að hann væri sjálfstæð-
ur borgarfógeti. Að ábyrgðar- og
stjórnleysi núverandi yfirborgar-
fógeta og vanrækslu hans í starfi vík
ég síðar í greininni.
í framhaldi af áðursagðri bóka-
ástríðu minni stundaði ég bóka-
safnsnám í HÍ á árunum
1975—1976, sem ég ætlaði að ljúka
á 2'h ári. Var ég starfsmaður
Háskólabókasafns og Lands-
bókasafns í samræmi við náms-
reglur, en þurfti ekki að vinna
við Borgarbókasafnið vegna
þekkingar minnar á starfsháttum
þar. Þegar ég ætlaði að taka 1. og 2.
stig bókasafnsfræðinnar saman
varð ég fyrir þeirri valdníðslu frá
dómsmálaráðuneytinu, að mér var
meinað að ganga undir próf, sem er
algjört brot á mannréttindasáttmála
SÞ (sem reyndar er vafi á, hvort sé
fullgildur hér á landi, þar sem hann,
fyrir afglöp Alþingis, var
samþykktur með þingsályktun, en
ekki með lögum). Eftir þetta hætti
ég bókasöfnun minni. En nú, vegna
húsnæðisskorts, verð ég að grisja
safnið, sérstaklega af plássfrekum
ritum, sem ég sjaldan fletti upp í, en
gæti nýtt mér, ef með þyrfti, á
bókasöfnum. Þá vildi ég gjarnan
losna við skáldverk, sem fylla í
bókahillum allt að 50 lengdar-
metrum. Umræddur og óvæntur
húsnæðisskortur stafar af því, að
þegar ég keypti skrifstofuhúsnæðið
á Freyjugötu 27 hafði ég við þau
kaup ótvíræðan, þinglýstan for-
kaupsrétt að 4. hæð í sama húsi, og
vitneskju um að eigendur 4. hæðar
ætluðu að selja fljótlega. Á 4. hæð
ætlaði ég mér íbúð og að koma
bókasafni mínu vel og skipulega fyr-
ir. Eigendur þeirrar hæðar, sem
vissu um forkaupsréttarheimild
mína, höfðu lofað mér að neyta
hennar, eftir að þau höfðu kynnt sér
verðgildi ibúðarinnar með eða án
tilboða.
Illu heilli leituðu þau til Friðriks
Stefánssonar, fasteignasala í Þing-
holti, sem síðan seldi fyrir þau íbúð-
ina umdeildum manni, Gylfa Snæ-
dahl Guðmundssyni, sem Reykvík-
ingum er kunnur af rekstri hans á
bjórlíkisknæpunni „Pöbbnum" við
Hverfisgötu, sem lögreglan þurfti
fyrstri að loka. Eftir að ég komst að
þeirri sölu þinglýsti ég forkaupsrétti
mínum með yfirlýsingu um, að ég
mundi neyta hans í samræmi við
eldri, þinglýst skjöl. Skrifaði þá yfir-
þinglýsingardómari, Sigurður
Sveinsson, í veðmálabækur ,jaö
hvorki kaupsamningi, afsali né ved-
setningum yrði þinglýst á 4. hœð-
ina, nema meö uppáskrift minni".
Ljósrit af þessari þinglýsingu, ásamt
bréfi henni viðvíkjandi, sendi ég
fasteignasalanum og aðilum með
bréfi í ábyrgð. Síðan gerðist ekkert
fyrr en i maíbyrjun 1987, að Sigurð-
ur Sveinsson fór í sumarfrí, en yfir-
borgarfógeti, Jón Skaftason, hafði á
óforsvaranlegan hátt ráöið i þinglýs-
ingardeildina Kjartan Jónsson lög-
fræðing, sem hvergi hefur reynst
nýtur, nema við Bílaleigu Guðbjarts
Pálssonar. Til dæmis hafði Saka-
dómur Reykjavíkur reynt að nota
hann sem fulltrúa, hvar hann reynd-
ist óhæfur.
í fyrstu starfsviku Kjartans hjá
fógeta notfærði Friðrik Stefánsson
fasteignasali sér reynsluleysi, fá-
kunnáttu og hirðuleysi Kjartans.
Um leið og mér varð kunnugt um
þessa þinglýsingu þinglýsti ég kröfu
um aflýsingu og ógildingu afsalsins.
Bar þá yfirborgarfógeta að sjá
um, að úrskurður yrði kveðinn upp,
vegna afglapa Kjartans. Sá úrskurð-
ur hefir enn ekki verið kveðinn upp,
þótt síðar hafi gefist margítrekaðar
ástæður til. í blaðagrein, sem hr. Jón
Oddsson hrl. skrifaði um yfirborgar-
fógeta, segir lögmaðurinn að yfir-
borgarfógeti sé eins konar puntu-
dúkka, sem aldrei hafi kveðið upp
nokkurn úrskurð í embættistíð sinni
og fáist aðeins við þau störf, sem
veiti honum aukaþóknun við nauð-
ungaruppboð og annað, sem hann
hafi launauppbótarprósentu af.
í nýlega mótteknu bréfi frá hon-
um til mín sendir hann mér umsögn
þinglýsingardeildarinnar, þar sem
veðmálabækur eru taldar þýðingar-
lausar, og eðlilegt að þinglýsingar-
deildin gefi út röng og ófullnægj-
andi veðbókarvottorð.
Um starfsskyldur yfirborgar-
fógeta, sem stjórnanda borgar-
fógetaembættisins í Reykjavík, hefi
ég rætt við aðstoðarmann dóms-
málaráðherra, sem óskaði eftir
skriflegri kvörtun um starfshætti
hans. Nú nota ég tækifærið til að
beina þeirri spurningu til virðulegs
dómsmálaráðherra, hvort yfir-
borgarfógetinn eigi ekki að stjórna
öllum starfsmönnum embættisins
og bera ábyrgð á gerðum þeirra,
eða, hvort hann sé aðeins til húsa
hjá borgarfógetaembættinu til öfl-
unar aukatekna af bágstöddum?
Einnig spyr ég ráðherrann, hvort
veðmálabækur séu nú orðnar
rnarkleysur og lögaðilum einskis
virði? Að lokum, hvort borgar-
fógetaembættinu beri ekki að gefa
út rétt veðbókarvottorð?
Persónulega finnst mér tímabært
fyrir dómsmálaráðherra að fyrir-
skipa rannsókn á allri starfsemi
borgarfógetaembættisins, eftir að
Jón Skaftason varð yfirborgar-
fógeti, sem vissulega var gert af
grófum, pólitískum rótum til losun-
ar þingsætis hans í Reykjaneskjör-
dæmi.
Gróft, refsivert misferli Friðriks
Stefánssonar fasteignasala og
embættisafglöp Kjartans Jónssonar
fulltrúa áttu að kærast til RLR í októ-
bermánuði 1987 af lögmanni, sem
ég hafði fengið til þess, en hjá hon-
um varð dráttur á að leggja inn kær-
una, þar sem beðið er um rannsókn
fyrir brot eftir lögum um fasteigna-
sölur og vissum ákvæðum hegn-
ingarlaga.
Daginn eftir að stjórnarskrárvarin
friðhelgi mín var rofin ásamt að fót-
um troða lögvernduð réttindi, um
meðferð opinberra mála, sérstak-
lega XIII. kafla og XXV. kafla hegn-
ingarlaga af meðvöldum núverandi
rannsóknarlögreglustjóra, Boga
Nilssonar, barst mér bréf frá honum
að kært misferli þeirra Friðriks fast-
eignasala og Kjartans fulltrúa, allt á
ábyrgð yfirborgarfógeta, væri ekki
málefni RLR, heldur einkamálalegs
eðlis (sic!). Bréf þetta hefi ég sýnt
mætum lögmönnum, sem blöskrar
lagakunnáttuleysi rannsóknarlög-
reglustjórans. Við móttöku þess
varð mér að orði, að það væri meiri
„Tröllafosslögfræðin" sem lögreglu-
stjórinn hefði lært á Eskifirði!
Hinni nýju kenningu rannsóknar-
lögreglustjóra, að mál, sem örugg-
lega falla undir embætti hans, séu
einföld einkamál, mun að sjálfsögðu
verða skotið til umsagnar ríkissak-
sóknaraembættisins, en þar eru fyr-
ir frá mér til umfjöllunar atriði, er
varða ætluð embættisglöp borgar-
fógetaembættisins.
Eftir aðförina að mér 28.3. sl„
fyrst og fremst fyrir atbeina Hall-
varðs Einvarðssonar ríkissaksókn-
ara, sem gefur ekki upp heimildar-
mann sinn, sem örugglega var Gylfi
S. Guömundsson, málsaðili að deilu-
málinu um forkaupsréttarheimildir
mínar að 4. hæð Freyjugötu 27,
vœnti ég að Hallvarður víki úr sæti
ríkissaksóknara í málum þessum,
og öðrum mér síðar hugsanlega við-
komandi, ekki síst eftir það, sem ég
hér síðar segi um heildarembættis-
feril hans. Geri hann það ekki mun
ég krefjast úrskurðar til þess, ef
dómsmálaráðherra, ex officio, skip-
ar ekki setusaksóknara. Þrátt fyrir
miklar embættisaðfinnslur um Hall-
varð hér á eftir sem rannsóknarlög-
reglustjóra tel ég hann samt hafa
haft meiri skilning á embættisskyld-
um RLR en núverandi rannsóknar-
lögreglustjóri, sbr. áður sagt.
Þann 1. júlí 1961 var ákæruvaldið
flutt frá dómsmálaráðuneytinu. Átti
það að vera mikil réttarbót og ætl-
azt til að uni leið tæki til starfa emb-
ætti umboðsmanns Alþingis, en það
embætti er nú fyrst að taka til starfa.
Réttarbótin var því ekki fullkomin,
þar sem „umboðsmanninn" vant-
aði, og hringur refsikerfisins lokað-
ur sem áður fyrir sakborninga og
þegna, beitta valdníðslu opinberra
aðila. Til ríkissaksóknarastarfsins
valdist yfirsakadómarinn í Reykja-
vík og gegndi því til dauðadags,
1973. Var hann allfarsæll í störfum,
en sá ljóður var á hans ráði, að mínu
áliti og margra annarra, að hann var
frímúrari. Telja margir að frímúrar-
ar ættu hvorki að vera embættis-
gengir né hæfir til málflutnings.
Ekki tókst ríkissaksóknaranum að
fá til starfa við hið nýstofnaða emb-
ætti lögmenn með málflutningsrétt-
indi. Giltu þá þau lög, að til sóknar
í opinberum málum væru aðeins
hæfir hæstaréttarlögmenn og þeir
héraðsdómslögmenn sem fengið
hefðu til þess sérstaka löggildingu.
Af héraðsdómslögmönnum varð ég
fyrstur til að fá slíka löggildingu
1958 en næstur á eftir mér Benedikt
Blöndal, núverandi hæstaréttar-
dómari. Fyrsti starfsmaður ríkis-
saksóknara varð Hallvarður Ein-
varðsson, réttindalaus lögfræðing-
ur, sem starfað hafði hjá varnar-
málanefnd og verið í aðstoðarstarfi
hjá borgarfógeta. Löggildingu til
sóknar opinberra mála í héraði fékk
Hallvarður fyrst í árslok 1965 (4/11),
en hafði samt fengizt við flutning
þeirra frá árinu 1961. í júní 1962
réðst til ríkissaksóknara annar lög-
fræðingur, réttindalaus til málflutn-
ings og nýkominn frá prófborði.
Löggildingu fékk sá ekki fyrr en
síðla árs 1965 (28/10). Á þessum ár-
um var ég mjög virkur í Lögmanna-
félagi íslands og fann að réttinda-
leysi starfsmanna ríkissaksóknara. í
beinum deilum út af þessu lenti ég
ekki við Hallvarð, en þeim mun
meira við þann síðari, sem talaði
máli beggja. Enduðu þessar rimmur
með því, að ríkissaksóknari gaf út
þá yfirlýsingu, að málflutningsrétt-
indi hefðu þeir út á sitt eigið hæfi.
Grun hefi ég um, að deilur þessar
séu Hallvarði enn ekki gleymdar.
Fljótlega eftir að Hallvarður Ein-
varðsson varð starfsmaður ríkis-
saksóknara gerðist hann frímúrari. I
þessu starfi var nann fremur at-
kvæðalítill og hlaut vinsældir þess
vegna.
Sú lenzka hefir ríkt lengi hér á
landi við embættisveitingar, að að-
eins starfsaldur hefur verið látinn
ráða, en ekki hæfni hjá því opin-
bera. Nægi starfsaldurinn ekki til að
hljóta embætti, sem losnar, þá er
hann samt eins konar trygging fyrir
öðru embætti, sem laust er, eða er
að losna. Um embætti ríkissaksókn-
ara sótti Hallvarður 1973, en fékk
ekki, en varð fyrsti ríkisrannsóknar-
lögreglustjóri. Embætti ríkissak-
sóknara hlaut þá þáverandi yfir-
sakadómari, Þórður Björnsson,
bæði fyrir reynslu og langan starfs-
aldur. Þórður Björnsson er ekki
frímúrari og reyndist vel sem ríkis-
saksóknari og rækti embættið af
samviskusemi og gerði á því ýmsar
jákvæðar bætur.
Stofnun rannsóknarlögreglu-
stjóraembættisins og aðskilnaður
rannsóknarlögreglu frá sakadóm-
araembættinu áttu að verða réttar-
bætur, en undir stjórn Hallvarðs
Einvarðssonar varð það ekki. Upp
hlóðst nær stjórnlaust starfsmanna-
bákn með ótrúlegri fjölgun rann-
sóknarlögreglumanna með nær
ótakmörkuðum yfirvinnugreiðsl-
um. Vissulega eru starfsmenn RLR
hinir mætustu menn, þótt þeir séu
áfjáðir í aukalaunagreiðslur, starfi
við góðan bíla- og húsakost og eigi
almennt náðuga daga. Á stjórnar-
tíma Hallvarðs komst upp hjá RLR
visst atvinnubótakerfi, sem þó vísir
að hafði áður verið fyrir hendi, í
meðferð rannsókna vegna vanaaf-
brotamanna, sem almennt eru kall-
aðir „kunningjar lögreglunnar".
Kerfið er á þá leið, að til staðar eru
nær 150 vanaafbrotamenn, sem oft
eru kallaðir „bísar". Eftir því sem
lengra líður á afbrotaferil þeirra fá
þeir vægari dóma. I fangelsum eru