Helgarpósturinn - 26.05.1988, Blaðsíða 21

Ryan O'Neal leikur aöalsöguhetjuna, Tim Madden. Sjúskaður og útlifaður náungi sem er grun
aður um nokkur morö og veit ekkert í sinn haus fyrir timburmönnum.
Isabella Rosselini leikur konuna sem Madden saknar innst inni. Hún birtist honum svo nokkuð
óvænt.
HÖRKUTÓL STÍGA EKKl DANS
Um Norman Mailer og kvikmynd hans, Tough Guys don’t Dance
Um þessar mundir sýnir Stjörnubíó myndina Tough
Guys don’t Dance, sem hefur hlotið íslenska heitið
Dauðadansinn í þýðingu bíósins. Myndin er gerð eftir
samnefndri bók bandaríska rithöfundarins Normans
Mailer og er hann reyndar leikstjóri myndarinnar. Bókin
hefur komið út í íslenskri þýðingu, fyrir á að giska tveim-
ur til þremur árum, hjá bókaforlaginu Nótt, og var Árni
Ibsen þýðandi hennar. Þar hlaut hún nafnið Hörkutól
stíga ekki dans.
Norman Mailer er einn þekktasti
núlifandi höfundur Bandaríkjanna.
Hann fæddist 1923 og hefur lifað
ákaflega viðburðaríku lífi og hefur
skáldskapur hans í auknum mæli
snúist um eigið líf í seinni tíð. Hann
er opinber persóna í Bandaríkjun-
um, hefur verið það lengi og marg-
sinnis hefur hann lent milli tann-
anna á fólki, ýmissa hluta vegna.
Hann stofnaði dagblað á sjötta ára-
tugnum, bauð sig fram til borgar-
stjóra New York 1969, hefur leikið í
nokkrum kvikmyndum, oftsinnis
verið handtekinn, m.a. fyrir að
stinga eina eiginkonu sína með
hnífi, og að auki verið giftur a.m.k.
sex sinnum.
Fyrsta skáldsaga hans, The Naked
and the Dead (1948), aflaði honum
þegar viðurkenningar og ruddi
brautina fyrir það sem koma skyldi.
Bókin segir frá hópi hermanna í
seinni heimsstyrjöldinni og í henni
þykir gæta áhrifa ýmissa raunsæis-
höfunda amerískra. Önnur bókin,
Barbary Shore (1951), sem er metn-
aðarfyllri af hálfu höfundarins,
hlaut hins vegar ekki góða dóma.
Fyrsta bókin spratt úr almennri
stríðsreynslu Ameríkana en sú
næsta tók hins vegar fyrir ákveðin
ágreiningsefni, pólitísk og heim-
spekileg, á vinstri kanti amerískra
stjórnmála. í þriðju bókinni, In the
Deer Park (1955), sem gerist í Holly-
wood og byggist á reynslu Mailers af
borginni, en þar dvaldi hann um
hríð og reyndi fyrir sér sem hand-
ritshöfundur við bágan orðstír, byrj-
ar hann að reyna fyrir sér í að tengja
kynferðisástríðu skáldsagnaper-
sóna sinna við siðferðisleg gildi
þeirra. Bókin fékk misjafna dóma
og var hafnað af sex útgefendum
áður en hún kom loks út og eftir það
lagðist Mailer í þunglyndi. Hann
skrifaði síðan Aduertisement for
Myself (1959) þar sem hann ræðir
eigin skáldskap af mikill hreinskilni
og ákveðni og lýsir jafnframt þeirri
löngun sinni að hrinda af stað vit-
undarbyltingu. Hann sagðist jafn-
framt viss um að verk sín, þau sem
hann hafði áður skrifað og ætti eftir
að skrifa, myndu verða áhrifamestu
bókmenntaverk amerísks samtíma.
I þessari bók eru greinileg merki
þess að Mailer álítur sjálfan sig
dæmigerðan fyrir sinn tíma.
Mailer hefur á ferli sínum bætt við
þennan lista fjölda bóka og hefur oft
gefið þá yfirlýsingu að hann ætli sér
að skapa hina „endanlegu" skáld-
sögu okkar tíma. Hins vegar má
segja að heildarhöfundarverk hans
sé einhver besti spegill amerísks nú-
timalífs sem settur hefur verið upp
og Mailer hafi tekist að gera sam-
tímann að sínum. Hann fékk m.a.
Pulitzer-verðlaunin fyrir bók sína
um morðingjann Gary Gilmore, The
Executioner's Song (1979). Reyndar
hafði hann fengið þau áður, 1968,
fyrir bók sem fjallar um andstöðuna
við Víetnam-stríðið og er tilfinn-
ingaþrungin upprifjun Mailers á því
ástandi sem skapaðist við mótmæl-
in. Að auki hefur Mailer fengið fjöld-
ann allan af verðlaunum og viður-
Norman Mailer, harðsvíraður and-
skoti, jafnt í einkalífinu sem skáld-
skapnum. Hefur með mynd sinni um
harðjaxlana sýnt að hann er fram-
bærilegur kvikmyndaleikstjóri.
kenningum, bæði fyrir skáldskap
sinn og þær bækur sem ekki eru
skáldskaparkyns.
Á sjöunda áratugnum leikstýrði
Mailer þremur myndum sem höfðu
á sér tilraunablæ. Hörkutólin sem
ekki stíga dans er hins vegar fyrsta
myndin sem hann leikstýrir sem
fjármögnuð er af kvikmyndaveri.
Sagan segir að hann hafi fengið þá
Golan og Globus til að fjármagna
myndina í skiptum fyrir að skrifa
handrit að Lé konungi fyrir Roman
Polanski, sem Polanski henti að vísu
að mestu leyti, en það skipti Mailer
engu. Hann fékk að gera mynd eftir
bókinni sinni í staðinn. Tough
Guys don't Dance er nýjasta skáld-
saga Mailers, kom út fyrir fjórum
árum. í henni segir frá hinum furðu-
legustu karakterum sem byggja lít-
inn smábæ i Bandaríkjunum. Aðal-
persónan, Tim Madden (Ryan
O’Neal), vaknar einn morguninn,
timbraður og eins og undin tuska að
öllu leyti og sér að bíllinn hans er
ataður blóði. í marihuana-skikanum
hans er afhöggvinn konuhaus og þar
sem Tim hefur verið á löngu fylleríi
veit hann satt að segja ekkert hvað
hefur gerst. Hefur hann myrt kon-
una eða ekki? Bókin tekur mjög
mið af sálarástandi Tims. Hún er
ruglingsleg í framsetningu, í henni
er engin markviss tímaframvinda
heldur veður Tim fram og aftur í
tíma þegar hann reynir að rifja upp
hvað hefur hent hann þessa síðustu
daga í lífi hans. Um leið vindur sög-
unni fram því ósvífin lögga er greini-
lega á þeim buxunum að klína á
hann morði, frekar tveimur en einu.
Kvikmyndin er ekki nándar nærri
eins ruglingsleg í framsetningu,
jafnvel þó mörgum kunni að þykja
hún nokkuð flókin. Mailer hefur
breytt röð atvikanna nokkuð og
fært sjónarhornið til að skýra fram-
vindu mála í kvikmyndinni. Sömu-
leiðis breytt mörgum hugrenning-
um Maddens í raunveruleg atvik
sem gerir að verkum að kvikmynd-
in er áreiðanlegri en bókin. í henni
er lesandinn aldrei viss um hvort
hlutirnir gerðust eða ekki né hvern-
ig þeir gerðust, því allt sem hann
hefur við að styðjast er stopult
minni Maddens, litað af eftirsjá eftir
tveimur konum, langvarandi eitur-
lyfja- og áfengisneyslu. Mailer hefur
sagt að myndin (og þá væntanlega
bókin líka) eigi að sýna þann geð-
veika skjálfta sem hrjáir amerískt
nútímalíf. Sömuleiðis hvernig of-
beldi í smábæ getur stigmagnast og
lagt undir sig líf manna. Allar
persónurnar eru afar ofbeldis-
kenndar, hafa litla eða enga sið-
ferðiskennd, eða a.m.k. mjög
brenglaða. Eins og ein þeirra segir
efnislega við Madden: Við hljótum
að vera öðruvisi, vjð höfum aldrei
riðið hvort öðru. — í þessum smábæ
hoppar hver í annars ból og ef menn
koma að pari í samförum velja
menn um að vera með eða horfa á.
Öllu þessu, morðum, eiturlyfja-
neyslu, peningagræðgi og hvers
kyns ónáttúru, lýsir Mailer á mjög
svo kjarnyrtan hátt. Hann er sóða-
kjaftur en að sjálfsögðu þjónar
dónaskapurinn tilgangi því eins og
áður er getið notar Mailer gjarna
kynferðislega hegðan fólks til að
sýna siðferðisgildi þeirra sem
persóna í skáldsögu. Þ.e. siðferðis-
gildið verður mælt af því hvernig
þeir haga sér í kynlífi. Patty Lareine,
fyrrum eiginkona Maddens, leggst
með hverjum sem er, en hún gerir
það í ákveðnum tilgangi, til að ná
tökum á viðkomandi persónu og
um leið komast yfir eitthvað af því
sem viðkomandi á (peningar, dóp).
Þannig verður hórdómur hennar
merki um meira en það sem menn
venjulega tengja við hórdóm. Hann
er líka leið að ákveðnu marki og
slíka leið velja ekki aðrar persónur
en þær sem víla ekkert fyrir sér til
að ná settu marki. Það er hins vegar
óhætt að segja að kvikmynd Mailers
skilar alls ekki dónaskapnum á jafn-
áhrifaríkan hátt og bókin. Er satt að
segja varla hálfdrættingur. Kven-
persónurnar hafa vakið nokkra at-
hygli fyrir að vera harðgerar og
kjaftforar og Mailer segir það vera
framlag til jafnréttisbaráttunnar. Að
konan hafi líka heimild til að vera
þorpari.
Þegar á heildina er litið hefur
Mailer tekist vel að yfirfæra bók á
kvikmynd. Hann nýtur þess að sjálf-
sögðu að hafa skrifað hvort tveggja
sjálfur. Mailer segir myndina blöndu
af morðgátu, mannasiðakómedíu,
hryllings- og spennumynd. Enda
segir Mailer það vera eins og lifið
sjálft. Menn eru aldrei staddir í
kómedíunni einni saman, hrylling-
urinn leynist skammt að baki.
Mailer hefur ennfremur sagt að
sumir líti á heiminn sem annað-
hvort góðan eða illan og í því felist
átökin innan hans. Það sé ágætt út
af fyrir sig, hann hins vegar telur að
gott og illt sé orðið svo samtvinnað
að átökin séu frekar fólgin í því þeg-
ar menn reyna að aðskilja þetta
tvennt.
kk
HELGARPÓSTURINN 21