Morgunblaðið - 23.07.1965, Blaðsíða 8

8
MORCUNBLADID
Föstudagur 23. júlí 1963
NORRÆNA skólamótið, hið 19. í
röðinni var sett við hátíðlega at-
höfn í Háskólabíóinu í gærmorg-
un kl. 9,15 að viðstöddu miklu
fjölmenni. Er þetta í fyrsta skipti
að norrænt skólamót er haldið á
íslandi, en 95 ár eru liðin síðan
fyrsta mótið var haldið í Gauta
borg. Meðal gesta við setningu
mótsins var forseti íslands, herra
Ásgeir Ásgeirsson. Menntamála-
ráðherra, dr. Gylfi Þ. Gíslason,
setti mótið með ræðu.
Skólamótið sækja á 12. hundr
að fulltrúar, og eru íslendingar
fjölmennastir, hátt á fjórða
hundrað talsins, Svíar 326, Dan-
ir 215, Finnar 150 og Norðmenn
110. Var Háskólabíóið því þéttset
ið, er setningarathöfnin hófst. Á
fremstu bekkjunum sátu ýmsir
boðsgestir, þeirra á meðal for-
seti íslands, menntamálaráðherr-
ar Danmerkur, Finnlands og Nor
egs..
Á sviðinu voru fánar sex Norð
Séð yfir salinn í Háskólabíóinu við setningu norræna skólamótsins í gærmorgun (Ljósm. Sv. Þ.)
Framfarir háðar j»ví, að skólakerfið
sé eflt og bætt í sífellu
sagði menntamálaráðherra m. a við
setningu norræna skólamótsins 1 gærdag
urlandaþjóða, þar a meðal fáni
Færeyinga.
Setningarathöfnin hófst með
því, að strengjasveit lék tvö ís-
lenzk þjóðlög í útsetningu Jo-
han Svendsen. Stjórnandi var
Björn Ólafsson. Þá flutti Helgi
Elíaisson, fræðslumálastjöri, á-
varp og bauð þátttakendur vel
komna til mótsins. Sagði hann,
að það væri fyrst og fremst hrað
fara þróun í samgöngumálum
á síðari áratugum að þakka, að
nunt væri að halda skólamótið
hérlendis. En samt mætti ekki
einblína á tækniframfarir held-
ur yrði að hafa augu og eyru op-
in fyrir öðru, er gæfi lífinu gildi,
gleði og hamingju. Foreldrar,
skólar og kennarar gegndu þar
mikilvægu hlutverki og skóla-
mótið ætti að gefa skólafólki á
Norðurlöndum tækifæri til að
hittast og ræða sameiginleg á-
hugamál á þessu þriggja daga
móti, sem hófst í gær í Reykja-
vík. Að ávarpi Helga Elíasson-
ar loknu tók menntamálaráð-
herra, dr. Gylfi Þ. Gíslason til
máls og flutti ræðu þá, sem hér
fer á eftir:
FYRIR RÚMUM hundrað árum
fæddist efnalitlum, en gáfuðum
hjónum sonur á kotbæ einum í
Skagafirði á Norður-íslandi.
Hann ólst upp í fátækt,' gekk
aldrei í skóla, en lærði samt
snemnaa að lesa og draga til stafs
í heimahúsum. Nýfermdur fór
hann í vinnumennsku, og tæp-
lega tvítugur fluttist hann síðan
til Vestnfrheims með foreldrum
sínum og fleira frændfólki. Rétt
áður fékk hann fáeinar vikur til
sögn í ensku hjá prestum í sveit
inni. Það var eina skólagangan á
lífsleiðinni.
í Vesturheimi varð hann fyrst
daglaunamaður, síðar efnalítill
bóndi langa ævi. En hann varð
eitt mesta skáld, sem ort hefur
á íslenzka tungu. Fræðimenn við
æðstu menntastofnanir í Ame-
ríku, sem hafa getað lesið ljóð
hans á frummálinu, hafa jafn-
vel hreyft þeirri skoðun, að hann
muni vera eitt mesta ljóðskáld,
sem uppi hafi verið í Kanada
— eða jafnvel öllum Vestur-
heimi.
Þessi skáldbóndi, Stephan G.
Stephansson, hefur ritað drög að
ævisögu sinni. í henni er stutt
frásögn af atviki, sem ifyrir hann
kom tólf ára gamlan. Mér finnst
hún vera lærdómsrík fyrir alla
þá nú á tímum, sem hugsa af al-
vöru og einlægni um skólamál.
Hún er svona:
„Eitt haust var ég úti staddur
í rosaveðri. Sá þrjá menn ríða
upp Vatnsskarð frá Arnarsta'pa.
Vissi, að voru skólapiltar á suð-
urleið, þar á meðal Indriði Ein-
arsson, kunningi minn og sveit-
Ungi, sitt fyrsta ár til skóla. Mig
greip raun, ekki öfund. Fór að
kjökra. Þaut út í þúfur, lagðist
niður í laut. Mamma hafði
saknað mín. Kom út og kallaði;
ég svaraði ekki. Vildi ekki láta
hana sjá mig, svo á mig kominn,
en hún gekk fram á mig. Spurði
mig, hvað að gengi; ég vildi verj
ast frétta, en varð um síðir að
segja 'sem var. Eftir þessu sá ég
-seinna. Mörgum árum á eftir
heyrði ég mömmu segja frá
þessu, en ég hélt hún hefði löngu
gleymt því. Hún bætti því við,
að í það sinn hefði sér fallið
þyngzt fátæktin. — Tvisvar síð-
ar, einu sinni heima, öðru sinni
hér (þ.e. í Ameríku) heíur mér
boðizt ávæningur þess, sem gat
verið byrjun að skólagöngu, en
ég hafnaði. í öðru sinni vorum
við öll ráðin til vesturfarar, svo
að ekki varð við snúið. í hitt
Hann er ekki heldur sá að undir
strika, að miklum árangri má ná
í kröppum kjörum, ef sterkur og
einlægur þroskavilji beinist að
réttu marki. Enginn þarf nú að
fara á mis við skólagöngu. Og
kröpp kjör eru ekki lengur að-
alvandamál okkar. En hvað get-
um við þá lært af þessari sögu
Mér hefur alltaf fundizt það
athyglisverðast við hana, að
Stephan skuli segia. að ef til
Dr. Gylfi Þ. Gislason flytur ræðu sína.
skiptið, hér, hefði ég orðið að
láta foreldra mína, aldurhnigna
og utslitna, sjá fyrir sér sjálf,
hefi ég reynt að reyna á. Nú
veit ég ekki, nema lærdómsleys
ið, með ölíum sínum göllum, hafi
verið lán mitt, svo að ég uni því
vel, sem varð“.
Hvers vegna er ég að segja
þessa sögu hér, þegar skólamenn
frá Norðurlöndum öllum hittast
til þess að bera saman bækur
sínar og læra hver af öðrum?
Tilgangurinn er ekki sá að
benda á þá alkunnu og augljósu
staðreynd, að unnt er að verða
mikill maður án skólagöngu.
Kveðjur fluttar frá skólayfirvöldum hinna Norðuriandanna. Talið frá vinstri: K. B. Andersen,
menntamálaráðherra Dana, Jussi Saukkonen, menntamálaráð herra Finna, Helge Sivertsen,
menntamálaráðherra Norðmanna og Sven Moberg, ráðuneytisstjóri í sænska menntamálaráðu-
neytinu.
' vill hafi lærdómsleysið, með öll
um sínum göllum, orðið lán sitt
og átt gildan þátt í því, að hann
varð það, sem htfnn varð: Sjálf-
um sér og sínum gæfumaður og
andlegur aflgjafi öllum, sem
kynnast verkum hans og mann-
| gildi. Hvers vegna gat þessi
maður sagt, að jafnvel lærdóms-
leysið hafi orðið sér til góðs?
Skýringin er sú, að hann hafi
gert sér ljóst, að skólanám get-
ur því aðeins orðið til þroska,
að það sé notað sem undirstaða
1 sjálfsmenntunar. Og lærdóms-
ieysi hans varð honum hvatnin-g
til enn meiri átaka við sjálfs-
menntun sína. Hann lét ekki fá-
tæktina og brauðstritið smækka
sig. List han? og hugsun magnað
ist og þroskaðist við torfærurn-
ar. Hann varð sannmenntaður
maður. Ekki einungis varð þekk
ing hans víðtæk. Þekkingarleit
hans mótaðist einnig af sannleiks
ást og rökvísi. En jafnframt gerði
hann sér skýra grein þess, hvað
hann vissi og hvað hann vissi
ekki. Hins vegar sljófgaði vit
hans ekki tilfinningarnar. Þær
voru sterkar og heitar, þótt hann
bæri þær ekki utan á sér eða
flíkaði þeim með væmnu orða-
lagi. Með sterkum vilja stýrði
hann viti sínu og stjórnaði til-
finningum sínum.
Þannig eiga sannmenntaðir
menn að vera. Og þannig tókst
þessu blásnauða bóndaskáldi að
verða, þrátt fyrir lærdómsleysi
sitt, — og jafnvel, að því er hann
sjálfur segir, vegna þess. Af
þessu má mikið læra.
Nú á tímum eru allir sammála
um nauðsyn skóla og mikilvœgi
þeirra. Nútímaþjóðfélag fengi
ekki staðizt án víðtæks skóla-
kerfis. Og framfarir eru í vax-
andi mæli háðar því, að skóla-
kerfið sé eflt og bætt í sífellu.
En við þurfum að gera okkur
gleggri grein fyrir því en við ger
um, hvert við eigum að stefna.
Skólinn á ekki að vera hlutlaust
hjól í þjóðfélagsvélinni. Hann á
ekki aðeins að auka verkkunn-
áttu og bæta starfshæfni, ekki að
eins að stuðla að auknum fram-
förum og bættum efnahag. Hann
á fyrst og fremst að stuðla að
mannbótum. Þá fylgir allt hitt i
kjölfarið. Hann á fyrst og fremst
að bæta skilyrði sérhvers manns
til sjálfsræktar, því að úr þeim
jarðvegi einum vex sönn ham-
ingja.
Þessu marki nær skólinn þvi
aðeins, að hann leggi grundvöll
að ævilangri viðleitni til sjálfs-
menntunar. Og slík viðleitni ber
ekki árangur nema fyrir andlegt
átak. Mesta hættan, sem nú er á
vegi skólanna, er sú, að þeir telji
alla menntun geta verið skóla-
menntun. Og mesta hættan, sem
nú er á vegi skólaæskunnar, er
sú, að henní gleymist, að enginn
þroski næst án átaks. Líf og starf
bóndans og skáldsins, sem fædd-
ist norður undir heimsskauts-
baug og dó vestur undir Kletta-
fjöllum, ætti að geta hjálpað okk
ur til þess að skilja þessar hætt-
ur og vinna bug á þeim. Þess
vegna hefi ég minnzt hans hér.
í einu af bréfum sínum segir
hann: „Ég er bara hversdagsmað
ur í öllu, en hef aðeins reynt að
lifa ofurlitlu andlegu lífi eftir
beztu getu“. Þetta er það fyrst
og fremst, sem skólarnir þurfa
að kenna nemendum sínUm: Að
lifa andlegu lífi eftir beztu getu.
Skáldbóndinn gat það án skóla-
lærdóms. Við eigum að reyna
það með hjálp skólanna.
Með þessum orðum lýsi ég 19.
norræna skólamótið sett.
Að ræðu menntamálaráðherra
lokinni var þjóðsöngurinn leik-
inn en næstur tók til máls mennta
málaráðherra Dana, K. B. Ander
sen. Sagði hann m.a. að þetta
væri sérstakur hátíðisdagur hjá
skólafólki á Norðurlöndum, því
að í fyrsta skipti í sögu norrænu
skólamótanna væru þátttakendur
saman komnir á íslandi. Margir
viðstaddra þekktu eflaust fsland
frá fyrri heimsóknum, fegurð
landsins og einstaka gestrisni ía
lendinga. Aðrir hefðu lengi
hlakkað til að sjá sögueyjuna
fyrsta sinni. K. B. Andersen
sagði, að nú færu fram umræður
um breytingar á kennslumálum
á Norðurlöndum I þá átt, að skól
arnir útskrifuðu einstklinga m'eð
tilliti til þess að þeir gætu all-
ir mætt þeim kröfum, er gerðar
eru í nútíma þjóðfélagi. Á Norð
urlöndum hefðu fastar venjur
skapazt á sviði skólamála og
kæmi þetta sér að ýmsu leyti vel,
en í annan stað gæti það einnig
komi.ð í veg fyrir örar og nauð-
synlegar umbætur. Skólinn ætti
nú að búa nemendur undir nám
allt lífið, en ekki vera algjör-
lega lokatakmark eins og hjá
fyrri kynslóðum. Auka yrði
fjölda sérskóla, svo að sérhver
einstaklingur fyndi eitthvað við
sitt hæfi og gæti orðið að nýtum
þjóðfélagsþegn. Norðurlandaþjóð
irnar gætu unnið að mörgu sam-
eiginlegu í þessu tilliti og lært
margt hver af annarri, en samt
yrði að hafa opin augu fyrir því,
er gerðist annars staðar í veröld
inni. fslendingar hefðu náið sam
band við umheiminn og einmitt
þess vegna getað unnið stórvirki
á skömmum tíma. Hinar Norður
landaþjóðirnar mættu því margt
læra af Íslendingum.
Þegar K.B. Andersen, mennta
málaráðherra, hafði lokið máll
sínu var þjóðsöngur Dana leik-
inn og viðstaddir sungu með.
Síðan tók til máls menntamála-
ráðherra Finna, Jussi Saukkon-
en. Flutti hann mótinu kveðjur
ríkisstjórnar Finnlands og skóla
manna þar í landi. Sérstaklega
flutti hann kveðjur til íslendinga
sem hefðu nú tekið að sér að
halda þetta mót sem krefðist
mikils undirbúnings. Saukkonen
sagði, að norræn samvinna hefði
Framhald á bls. 13